Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: (MIĘSOJAD)

Następne hasło: [MIĘSOPUSTNIK] »

MIĘSOPUST (48) sb m

mięsopust (30), mięssopust (7), miesopust (6), miessopust (4), mięssopust a. miessopust (1) Goski; miesopust Murm (2), RejKup, ActReg (2); miessopust Calep (2); mięsopust : mięssopust : miesopust : miessopust LibMal (2:6:‒:‒), Goski (‒:1:‒:2), ZapKościer (2:‒:1:‒).

mięsopusty, mięssopusty, miesopusty, miessopusty pl t (38), mięsopust, mięssopust, miessopust (10); mięs(s)opusty, mies(s)opusty Murm (2), Mymer¹ BartBydg (2), LibMal (8), LudWieś, RejKup, RejWiz (2), RejFig, RejZwierz, BielKron, Mącz (3), OrzQuin (2), RejZwierc (3), ZapKościer (3), ActReg (2), Calep (2), GostGosp (2), SarnStat; mięs(s)opust, miessopust GroicPorz, Leop, Goski (4), Calag, KochFr, WujNT (2).

o jasne; e prawdopodobnie jasne (tak w mieso).

Fleksja

	sg	pl
N	mięsopust	mięsopusty
G	mięsopustu	mięsopust
A	mięsopust	mięsopusty
I		mięsopusty

sg N mięsopust (3). ◊ G mięsopustu (3). ◊ A mięsopust (1). ◊ pl N mięsopusty (11). ◊ G mięsopust (1). ◊ A mięsopusty (17). ◊ I mięsopusty (12).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Trzy dni poprzedzające środę popielcową wypełnione hucznymi zabawami, zapusty, ostatki (26)
- Przen: Beztroskie zachowanie wobec grożącego niebezpieczeństwa (1)
2. Karnawał, tj. okres od Nowego Roku do środy popielcowej (2)
3. Przeniesienie nazwy na ludowe święta w starożytności: dionizja, hilaria, saturnalia (3)
4. Zabawy odpustowe (1)
5. Nazwa trzech niedziel przedpościa (11)
- a. Pięćdziesiątnica, niedziela zapustna (4)
*** Bez wystarczającego kontekstu (5)

1. Trzy dni poprzedzające środę popielcową wypełnione hucznymi zabawami, zapusty, ostatki; carnivalia Murm, BartBydg; carnisprivium Mymer¹, BartBydg; Bacchanalia Mącz, Calag; feriae Dionysiacae BartBydg [w tym: pl t (24)] (26): Bacchari, Wutten, Wmyeſopuſty ſſaleć. Murm 11, 12; Mymer¹ 8v; BartBydg 23, 211b; kthori przed ſſamimi myąſſopuſthi od hannuſz kvſchnyerza przed fara dzyewką poyal LibMal 1544/89, 1544/92, 1546/121v, 1547/127v; LudWieś B4; Boſom chodzyl wkazdy pyątek Od mieſopuſt aż do ſwiątek. RejKup g5; RejWiz 13, 160; RejFig Aa2v; RejZwierz 139v; Mącz 22c; Alexánder Wołoſzyn/ wygnániec/ Zturczywſzy ſye/ woiuie Wołoſką Ziemię: [...] ná Choćimiu Solimaná Turká [...] ſádowiąc. [...] A ruſzaſz to co którégo z nas? [...] Mięſopuſty iáko teraz ſą/ ták y Pośćie będą w Wárſzáwie: Máſzkárę błazeńſką rychléy vyrzyſz ná nas/ y ná Przełożónych náſzych/ á niżli włóśień pokutuiących ludźi w Wárſzáwie Pośćie. OrzQuin Z4v, Aa5; RejZwierc 31, 159; Calag 186b; Prosiłem go dosiebie na Miesopusty. ActReg 93, 142; IAko święty Páweł minie/ Mięſopuſty ſie przybliżáią/ á Wioſná z Látem nádchodzą/ iuż o naśieniu myślić GostGosp 96.

W przen (2): Wolę ia thák pánie tłuſty/ Nie záwżdy mieć mięſopuſty RejZwierc 231v; Wierzę że tám ná niebie maſz mięſopuſt práwy/ Pátrząc ná rozmáité świátá tego ſpráwy. KochFr 39.

[Przen: Beztroskie zachowanie wobec grożącego niebezpieczeństwa (1): OrzQuin Z4v cf wyżej.]

2. Karnawał, tj. okres od Nowego Roku do środy popielcowej (2): Mięſſopuſtu 8. niedziel 2. dni. Goski ktv; Weſele ná mięſopuſty poſtánowiono było w Krákowie BielKron 375.

3. Przeniesienie nazwy na ludowe święta w starożytności: dionizja, hilaria, saturnalia (3): Dionysia, Swiętá Bachuſowe/ Mięſopuſty. Mącz 89c; Hilaria, antiqui diem equinoctii verni colentes appellarunt, Mięſopuſty. Mącz 156a; Saturnalia ‒ Mieſſopuſti. Calep 948b.

4. Zabawy odpustowe (1): Dionysia ‒ Kiermaſz, mieſsopuſtij gdi ſzie ono popij na iedne niſzą [lege: mszą] ziezdzaią, ij do iedneij karczmij, z ſwimij kucharkamij ij bękarcietij. Calep 326b.

5. Nazwa trzech niedziel przedpościa (11): Nie^dziela myędzy m^ięsopusty Goski A5v; Ewángelia [Luc 8] w Niedz: przed Mięsopusty. WujNT 223 marg; Lekcya [2.Cor 11] w Niezdzielę przed Mięſopuſty. WujNT 644 marg.

Zestawienia: »młody miesopust« = pięćdziesiątnica, niedziela zapustna (1): Nie^dziela młodimie^sopust. Goski A6.

»niedziela starego mięsopustu, stary mięsopust« = siedemdziesiątnica, niedziela starozapustna (2:1): Iáko wedle zwyczáiu Miáſtá Krákowá/ pierwſzy wyłożony Sąd/ w pierwſzy Piąthek po trzech Kroloch/ także idźie záwżdy przes dwie Niedźieli/ áż do Niedźiele Stárego Mięſopuſtu GroicPorz 1; W Niedzielę ſtárego mięſopuſtu. Epiſtoła z liſtu pierwſſego S: Páwłá do Korintow Cap: 6. y 10. Leop YY4v; Stary mieſſopust Goski A5v.

a. Pięćdziesiątnica, niedziela zapustna (4): roku ktorego piſać będą 1582. na mięſopusty tak Hefstunk Sliachetny Grzegorz Smogorzińſki ma pewnie dać [marc. 14] [...] A rintę pozoſtalą ma pewnie dać Roku 1581 na dzięń S. Michala. ZapKościer 1581/12, 1580/12; Tegodnie ktore w Krolewſkich wśiách po dwu dniu robią/ ś. Marćiná/ Gody/ Mięſopuſtj/ rozchod/ záchowáć ná żniwá cżtery niedźiele: á záchowawſzy te cżtery niedźiele/ to dwie niedźieli może ná káżdy dźień robić we żniwá. GostGosp 160; połowicę téy ſummy [położy] ná Mięſopuſty [in festo Carnisprivii JanStat 856] [...] á drugą połowicę ná święty Michał támże bliſko przyſzły SarnStat 1079.

*** Bez wystarczającego kontekstu (5): Iſch Valenthego Bratha ſzwego kthori wpyathek przed myąſſopuſthi thutha yeſth vchoſtan [...] kraſzcz nauczil LibMal 1547/127v; Item powyada yſch paſz ſrebrni zwawrzynczem Gaczkyem vkradli v kowalky wſzyerakowye mynall rok przed myąſzopuſti LibMal 1547/131, 1550/154, 1554/188v; stalo ſzyę yako Dwyę nyedzely przet myeſzopuſty ZapKościer 1583/37.

Synonimy: 1. karnawał, zapust; 5. pięćdziesiątnica.