[zaloguj się]
[pdf]

MORDERCA (22) sb m

o oraz a jasne; teksty nie oznaczają é.

Fleksja
sg pl
N morderca mordercy, morderce
G morderce morderc(o)w
D morderc(o)m
A morderce morderce
I mordercą mordercami

sg N morderca (3). ◊ G morderce (3). ◊ A morderce (1). ◊ I mordercą (4). ◊ pl N mordercy SkarŻyw (3), morderce (1) SkarKaz. ◊ G morderc(o)w (2). ◊ D morderc(o)m (3). ◊ A morderce (1). ◊ I mordercami (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII w. (z Cn).

Ten, który zabija w okrutny sposób; cruciator, tortor Cn (22): Ták hoyni byli [chrześcijanie] do wylania krwie y bránia ná ſię boleśći/ iſz ręce mordercom vſtawáły SkarŻyw 22, 21, 443; SkarKaz 517b.

morderca czyj [= kogo mordujący] [w tym: G sb (5), pron poss (4), ai poss (1)] (10): Mordercy S. Mártyny náwroceni/ męcenniki [!] zoſtáli. SkarŻyw 21 marg; gdy ie [chrześcijan] iáko báránki ná zákłoćie prowádził/ á oni zań zá ſwego morderce Bogá proſzą. SkarŻyw 81, 20, 50, 131, 235, 398; Pipinus też Xiążę Pruſkie Chrzeſćiáńſki wielki mordercá zbudował trzecią twierdzę ná Iezierze StryjKron 295; SkarKaz 207a. Cf »dzieci morderca«, »morderca św. Stanisława«.

W przeciwstawieniach: »męczennik, łaskawy ... morderca« (2): Niechayże ſię tedy każdy bácżny á z rozrywką cżłowiek przypátrzy/ zá ktorą ſtroną iść woli [...] ieſli zá Męcżennikámi/ álbo zá Mordercámi ReszPrz 53; LatHar 150.

W charakterystycznym połączeniu: morderca wielki (2).

Zwrot: »mordercą samemu sobie być (a. zostać)« (2):Prosił tedy [św. Symeon] nieiákiego Baſſa/ [...] áby go zámurowáć ná dni cżterdzieści kazał/ nic ku iedzeniu nie dáiąc. [...] Ale on tego vcżynić niechćiał: powiádáiąc mu: mordercą ſamemu ſobie być/ nie ieſt to żadna cnotá SkarŻyw 29, 31.
Wyrażenia: »dzieci morderca« (1): gdym obaczył/ iſz ieſt cżłek złośliwy/ dziećimordercá/ cżárownik y ſwowolnik: opuśćiłem go SkarŻyw 436.

»morderca okrutny« [szyk 1:1] (2): ábyſmy [...] odniozſzy od Boſkiego Máieſtatu iego błogoſłáwieńſtwo/ pomoc/ y poćiechę/ nigdy ſię do Herodá/ okrutnego morderce/ Dyabłá przeklętego/ y grzechow iego/ nie wracáli LatHar 349, +2v.

peryfr. »morderca św. Stanisława« = Bolesław Śmiały (1):Przez te ſześćſet lat żadnegośćie tyránná/ okrom onego morderce á. Stániſłáwá/ y to krotko/ nie mieli. SkarKazSej 693a.

Szeregi: »przenaśladownik i morderca« (1): Ten zá cżáſu Ceſarzá niewiernego/ przenáſládowniká y morderce wielkiego Chrześćiáńſkiey krwie/ [...] vdał ſię ná puſte mieyſcá/ áby krom boiázni mogł w wierze świętey żywotá ſwego dokonáć SkarŻyw 50.

»roźlewca krwie niewinnej i morderca« (1): iż obćiążony ćiężarem grzechow ſwych/ licżbę piaſku morſkiego przechodzących/ roźlewca krwie niewinney/ y mordercá okrutny Mánáſſes Krol/ modlitwą ſię z plugáwych káłuż niezmiernego tyráńſtwá ſwego/ potężnie wyważał. LatHar +2v.

Przen: Ten, który naraża człowieka na wieczne potępienie (1):
Wyrażenie: »okrutny morderca diabeł« (1): Niech ſłucha przeſtrogi Aniołow to ieſt kápłanow Bożych/ porządnie od kośćiołá dánych/ ktorzy nas od Herodow chytrych Heretykow/ okrunych mordercow Dyabłow/ y sieći ich/ to ieſt grzechow przeſtrzegáią SkarŻyw 28.

Synonimy: głownik, mężobojca, zabijacz, zabijak, zbojca.

Cf MATKOMORDERCA, MORDACZ, MORDARZ, MORDERZ, MORDOWNIK

JB