[zaloguj się]
[pdf]

MOSZCZ (51) sb m

moszcz (48), moszt (2), muszt (1); moszt : muszt Calep (2 : 1).

-ſzcż (26), -ſzcz (16), -ſcz (2), -ſſcż (1), -ſzdz (1), -żcz (1), -żdż (1).

o jasne.

Fleksja
sg pl
N moszcz moszcze
G moszczu
D moszczowi
A moszcz
I moszczem
L moszczu

sg N moszcz (25). ◊ G moszczu (7). ◊ D moszczowi (1). ◊ A moszcz (11). ◊ I moszczem (5); -em (1), -(e)m (4). ◊ L moszczu (1). ◊ pl N moszcze (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Sok świeżo wytłoczony z winogron lub innych owoców, zawierających cukier, który przez fermentację zamienia się na wino; młode wino, otrzymane po ukończeniu fermentacji; mustum Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn; protropum Mącz, Calep; sapa Mącz; vinum novitium Cn (51): Oto cij zwolenicy moſſcżem [musto Vulg Aet 2/13; winá młodego (marg) ábo słodkiego (‒) WujNT] ſie ſpilij. OpecŻyw 176; Mustum. Moſt Moſcz. Murm 163; Mymer1 19v, 41; Moſzcż ieſth cięſzki napoy/ abowiem cżyni krucżenie w żywocie/ wiatry mnoży y nadyma cżłowieka. FalZioł I 156a, I 11c, 156b, V 48, 48v [2 r.]; Cżemu lebiodcżana nać cżyni ſłodkie wino zwłaſzcża w moſzcż włożona. GlabGad I4, H2v, I4; będźieſz tłocżył oliwę/ ále ſię ią nie pomáżeſz/ tákże y moſzcż [mustum]/ á wżdy winá pić nie będzieſz. BibRadz Mich 6/15, I 88c marg, Agg 1/11; Protropum, Pirwſzy moſzcz który z grón ciecze niżli ye praſą pzrićyſną [!] Mącz 328a, 28b, 65a, 80c [2 r.], 214c, 235d, 238d [2 r.], 367d; HistRzym 112v; Dałeś weſele w ſercu moiem od (onego) cżáſu (gdy) ſię zboża ich (y) moſzcże [frumentum eorum et vinum novum] rozmnożyły. BudBib Ps 4/7[8], Num 18/12, Deut 12/17, 33/28, Os 9/2, Ioel 2/19, 24; Protropon – Muſzt ſam przez ſie ſaczaczy ſie, niz grona praſsuią. Calep [867]a, 683a; [Aby moſzcż sſtał ſie winem ſłodkim. Gdy moſzcż będzie do ſáſy wlan [...] niezákryway go áż trzećiego álbo cżwartego dniá. SienHerb 620a, 620a [2 r.], Bv#, B2#; Iż ſie oto ći [apostołowie] moſzcżem popili [...] Abowiem ieſzcże ná ten czás moſzcżu nie było/ bo dopiero żniwá były. WujPosN 1584 I 420].

W przeciwstawieniu: »moszcz ... przeźroczyste wino« (1): A ták ty moy miły Krześćijáńſki brácie/ [...] nie bądźże thym moſzcżem áni tym lagrem/ ále ſie vcżyń cżyſtym á przeźrocżyſtym winem RejZwierc [121]v.

W porównaniach (4): Iuż iey [niemocy] áni wymáże pewnie ni wykurzy/ A co dáley iáko moſzcż to ſie bárzyey burzy RejWiz 78v; RejZwierc [121]v; Y nákarmię łupieżce twoie mięſa ich/ á iáko moſzcżu [et tanquam musto] krwie ſwey opiją ſię BudBib Is 49/26; Musteus ‒ Słodki iako moſzt. Calep 683a.

W charakterystycznych połączeniach: moszcz rozczyniony, sączący się; moszcz jeść, (na)lać (2), pić, rozmnożyć, tłoczyć, (wy)warzyć (2), z miodem zmieszać.

Fraza: »popłynie moszcz« (1): A dniá onego z gor popłynie moſzdz [stillabunt montes mustum]/ á pagorki opływáć będą mlekiem BibRadz Ioel 3/18.
Wyrażenie: »moszcz młody« (1): Pokoy máć winną ſpłodźił/ y wzdęte iágody Wyćisł/ ſkąd leie w cżaſzę Syn Oycu moſzcż młody. RybGęśli B2.
Szeregi: »nie moszcz ani lagier« (1): RejZwierc [121]v cf W przeciwstawieniu.

»moszcz, (albo, to jest) młode, (nowe) wino« = mustum, sapa Mącz [szyk 3:1] (4): Stare wino [...] w trzecim ſtopniu/ Nowe wino/ to ieſth moſzcż ieſt [gorące] w pirwſzym ſtopniu. FalZioł I 155d, V 94; Mustum, Moſzcz/ wino/ młode nowe wino. Mącz 238d, 497d; [Moſzcż álbo Wino młode/ áby ſie rychło vſtáło SienHerb 619b].

»wino i moszcz« (1): Zcudzołozenie/ wino y możdż [vinum et mustum] ſerce odeymuią. BibRadz Os 4/11.

W przen (3): HistRzym 113; pſzenicá młodzieńce/ á moſzcż rozśpiewa dziewice [vinum novum germinare faciet uirgines]. BudBib Zach 9/17; V páná w ręku pełna czáſzá ſtoi Przykrégo moſzczu: tym złé ludźi poi KochPs 112.

Synonimy: brzeczka, »młode wino«, »nowe wino«.

AKtt