a. Uprzednio, przedtem, wcześniej niż; primo, primum Mącz; in prima PolAnt; ante omnia Modrz (135): Kożdy ktory chce zbáwion być: Spowiedź naprzod ma vdziáłáć BierEz R3v; OpecŻyw C3; ForCnR B4, E3v; bo od thego odstampicz nyemaſſ czoſzmy naprzod kv zaleczenyv Crola Iana ywspomozenyv kv laſcze Caeſ. napiſſaly LibLeg 7/35, 10/114; kiedy człowiek ma grzech popełnic, tedy on grzech naprzod bywa poczęti wolą. WróbŻołt 105v; WróbŻołtGlab A2; MetrKor 61/224; SeklWyzn b3v; RejJóz E6, P7; [kupiec] w yrżjgnawſſy [!] naprżod z ſiebie iat [...] ſſedl ſmiele naſąd Bożi RejKup a7v; MurzNT Luc 1/76, s. 236 marg; Diar 21 [2 r.], 24, 27, 38, 50, 84, 91; Abowiem kiedy do kośćiołá ſwe^go duchy nietzyſte chwalić idą/ tedy ſię naprzod przed kośćiołem wodą omywáią álbo kropią. KrowObr 72, 31v, 120; Ziemia możeli rodźić dniá iednego? ábo możeli ieden narod rázem ſię rodźić? ábowiem gdy naprzod Syon boleć poczęłá zrodźiłá ſyny ſwoie. BibRadz Is 66/8, I 411b marg, 4.Esdr 12/34; GrzegRóżn B4; Praemunio, Przed tym naprzód obroniam/ opátruyę/ Zábiegam czemu. Mącz 237a, 21d, 105c, 192b, 199a, 206d (20); OrzQuin Lv; Y poſadz ie [ludzi godnych] ná mięſcu [!] oney przeſzłey roty. Przeſtrzegáiąc ich naprzod áby ſię chronili/ Tego co nie przyſtoi/ y wiernymi byli Prot D2v; SienLek 12v, 23v, 35, 53, 117; GórnDworz C, Bb4; iż kto ié [dawnych filozofów] chce dobrze rozumiéć/ muśi vmieć Geometryą naprzód. GrzepGeom A3v; RejPos 6; GrzegŚm 47; Tám naprzod rozlicżywſzy ná dwoy dział licżmany/ Podzielili iák przyſzło miedzy ony pány. HistLan F3; Ták że (nieſtetyſz) przyſzło do tego/ kcżemu naprzod Szátan zmierzał/ gdy Piekielne to budowánie dwoie zákłádał KuczbKat a2, 145, 180; Bom jeszcze w sercu nie czuł takowej miłości, Ani kiedym cie naprzod w nawach wodopławnych Z lacedomońskich uniosł onych krajow sławnych [...] Iako teraz ku tobie jestem zapalonym. KochMon 34; BudBib Ios 8/33; bowim [Erazm Roterdamski] gdy miał Nowy Teſtament na Laćinſki ięzyk przekładać/ tedy ſię był naprzod ná rozmáite ſtare kśięgi ſpoſobił na Greckie y ná Láćinſkie BudNT przedm b5; Gdy pocżćiwie wychowaſz iego naprzod z młodu/ Tákowy przed drugimi wygrawa zawodu. PaprPan P4v; KochOdpr B3v, B4; Wywiedziono ią ták piękną/ iáko kiedy ią naprzod poimano SkarŻyw 152, 135, 403, 534 [2 r.], 536; ZapKościer 1587/73v; RIngolt Algimuntowie wnuk Troynáćin/ á práſczur Brdźiwiłow/ który ono był naprzod z Zmodźkich Iáſkiń wyſzedwſzy w Ruśi moc ſwoię rozmnożył StryjKron 285, 160, 220, 300, 742 [2 r.]; Iákoż to dobrze y właśnie wyráźił/ cżáſow ſwych ten/ co ty wierſzyki naprzod złożył. CzechEp 335, *3v, 67, 236, 327, 381; KochDz 108; KochPhaen 11; GórnRozm I4; KochWr 28; PaprUp I2v; LatHar 631; ná którym roku obiedwie ſtronie będą powinné ſcrutinia ſwé wywodźić/ vczyniwſzy naprzód przysięgę SarnStat 613, 364, 843; PowodPr 8, 43, 66; SkarKaz 310a; Vczynię ták iáko chceſz: nuże powiedzże mi Naprzod iáko ćię zową. CiekPotr 68, 61.

Połączenia: »naprzod ... niż((e)li)« [szyk zmienny] (13): ComCrac 14; Idąć [!] ſpać [dzieci] maią dać dobrą noc ſwoym ſtarſzym/ a niż ſię vkładą/ maią ſię naprzod przezegnać. SeklKat C4, A2v; KrowObr 119, 124v; GrzegRóżn B3; Mącz 383c, 403c; Ale naprzod [ante omnia] niż co trzebá opiſáć ſpoſob obieránia Krolá: kto ma być obran/ od kogo/ á iákim ſpoſobem. ModrzBaz 75; SkarJedn 119; CzechEp 406; LatHar 130; Iáko gdy trwoga ogniowa przypádnie káżdi naprzod poyrzy ieśli nie v niego gore/ niżeli ſie pyta gdźie ſię zágorzáło. PowodPr 80.

»(na) potym ... naprzod« [szyk zmienny] (2): BibRadz Num 15/23; Tákże też y Saul znácżnie potym był pokáran/ gdy naprzod Duch Boży dobry od niego odſtąpił/ á duch go zły od Páná oſiadł. CzechRozm 246.

»przed [czym] ... naprzod« [szyk zmienny] (6): GroicPorz ii2; Mącz 423b; CzechEp 259; Przed rozmyślániem to naprzod opátrz/ ábyć ná doſtátku máteryey/ y rzecży nie ſchodziło. LatHar 664; tákowe kauzy ſądźić/ [...] będźiemy powinni/ przed wſzemi criminałmi naprzód ſkoro termin przypádnié. SarnStat 1201, 851.

»ni przedtym ... aż ... naprzod« (1): Ni przedtym będźie roźwiązany/ Aż nędznik naprzód dar móy obiecány/ Krwawy przynioſę ZawJeft 28.

»naprzod ... (a a, też, a. tuż) dopi(e)ro(ż)« (6): GlabGad F5; koni naprzod biegánim mordowáli/ áż ná nogach ſtać niemogły/ też ich dopiero palili. StryjKron 156; GórnRozm Lv; PaprUp G2; WujNT 103; Mali gotowe naprzod o to pytay/ Dopieroż ſię z nim przez tłumácże witay KlonFlis H2.

b. Przy ustalaniu kolejności: jako pierwszy, po pierwsze; primum Mącz, Vulg, Modrz, JanStat, Cn; primo Mącz, Vulg, JanStat, Cn; in primis Modrz, JanStat, Vulg, Cn; primitus Mącz, Cn; prius, prima facie a. specie Mącz; in primo, principio, primiter Cn (1950): March¹Wiet Av; BierEz A2, A2v, F; Iudáſs zebráwſſy ſlugi biſkupié ij licemiernicżé/ ſſukal milégo Iezuſa/ naprzod w onym domu/ gdzie Iezus miły z ſwymi zwoleniki wiecżerzál OpecŻyw 104v, 2, [27]v, 51, 52v, 74 (14); PatKaz I 1v, 2, 3v, 4v, 7; PatKaz III 95v, 114v, 116v, 125v; MetrKor 57/117, 59/75, 276; maſz naprzod wiedzieć: iż bańki więczey cżyſcią ciało ode krwie złey ktora ieſt pod ſkorą/ nizli krew z zyły wypuſzcżona. FalZioł V 60, I 18b, 39d, [36], 106c, 108a (106); Naprzod ieſt ſmyſł poſpoliti ktorim rożnoſć rzeci obacżamy. Przy nim ieſt fantaſia, j dumanie trzeci ſmiſł GlabGad A5v, E2v, F4, F6v, G4v, Mv; MiechGlab **2, 64; Naprzod gdi przyedziesz do Czessarza Thur. na dwor przodkiem wedle obiczayv bascham sye opowiesz a one ymieniem naschim y sina naschego yakosz przed tim swikl posdrowysz LibLeg 11/31, 6/155v, 7/68v, 103, 10/69v, 95v (18); WróbŻołt C5v; ConPiotr 30v; LudWieś ktv, A2, B3v; SeklWyzn a3, B, d2v; RejJóz O; SeklKat S [2 r.], V4; ZapWar 1548 nr 2668; RejKup z3, bb3v; RejKupSekl a3v; KromRozm I G4v; Gdy tedy był na ſwé nieſzczęście pytán/ powiedźiáł naprzód/ iako będąc zácnem a wźiętem procuratore^m vdáł śię był na łakomſtwo i dlá pieniędzy boga śię nie niebáł MurzHist L4, M4, V2v; MurzNT 38v, 108v [2 r.]; MurzNTSekl A2; KromRozm II ſ3; KromRozm III D3, N6v, N7v; Diar 43, 59, 63, 83 [2 r.]; DiarDop 111; BielKom A3, E7; GliczKsiąż G7v, I6, K6, K8v, L4v (8); LubPs B, gg marg; GroicPorz a, b, hv, c2v, m2v (23); KrowObr 7, 24, 24v, 26v [3 r.], 27 (94); RejWiz 155v; Tedy ſie przepráwił do nich náprzod [Et transivit contra eos prior] ſam/ a wſſyſthek lud zá nim. Leop 1.Mach 5/43, Gen 46/9, Deut 12/2, 3.Reg 7/15, 1.Mach 11 arg, Rom 3/2, 1.Cor 15/3; UstPraw Kv; RejFig Aa3; RejZwierz 7v; WyprKr 3, 46, 59v, 76, 83 (12); BibRadz *3v, *4, *5v, *6, Gen 1 arg (25); OrzRozm B2v, Fv, F2v, O2, I2 (9); rzecż naprzod vcżynił Arcybiſkup Moguntyńſki Kurfierſt BielKron [332²], 202v, 239v, 240v, 258v, 265v (20); GrzegRóżn L4, Nv; KochSat Bv; KochZg A4v; Susceptione prima, Ná pirwſzém pokoſztowaniu/ Gdy ſie naprzod kuśił. Mącz 36c; Vnguenta quis primus invenerit non traditur, Kto naprzód máśći wynálasł nic o tym nie piſzą. Mącz 93a, 30a, 40b, 66a [2 r.], 85a [3 r.], 127c (46); PRośi ćię Piſarz/ Czytelniku miły: Naprzód/ ábyś z dobrą wolą y myślą QVINCVNXA iego czytał. OrzQuin A2, H3 [2 r.], H4, M2v, N2v, O (10); SarnUzn Bv, B2v, B3v, D5, D5v; SienLek 45, 46v, 111v, 125v, 133v (26); SienLekAndr a3, a4v [2 r.]; LeovPrzep G; RejAp 142v, 168; GórnDworz C8v, Dv, D5, V8v, Ll6v; GrzepGeom L2v, M2v, N3; RejPos 34v, 55v, 71, 90, 91 (19); BiałKat 161, 266, 338v, 363v; BielSat C2v; niezáras [!] bywa cżłowiek odrodzony we wſzythkim/ ále naprzod śię rodźi iáko dźiećiątko máłe/ roſtąc vſtáwicżnie w mężá doſkonáłego GrzegŚm 33, 9, 13, 19, 33, 34 (12); HistLan F3; KuczbKat 9, 40, 55, 120, 155; RejZwierc 75v; BielSpr 2v, 51; Ktorabykolwiek strona ten związek tak święty Naprzod stargała, bodaj tę pomstę poznali KochMon 29, 20, 30, 31 [2 r.]; WujJud 98v, 127, 132, 143, 149 [2 r.], 155v, 168v; WujJudConf 15, 67; RejPosWstaw [21³]v, [110³]v; BudBib b, b2, b3v, o, c2 (8); HistHel C, Cv; BiałKaz B2, D, D4, F3, F4 [2 r.], G, L4v; BudNT przedm b3, b5, b7v, c3v, c6v (14); [św. Jan] ták mowi iż ná pocżątku ábo naprzod byłá mowá CzechRozm 25, 3, 4, 7v, 13, 14v (69); Thu maſz o Krolach Polſkich ſprawy ſwięte y zacne zá żywotow ich. Naprzod. Lech krol Polſki Słowiánin. PaprPan Dd, H4, K4, S4v; KarnNap A3v, B3; Rozdźiał Piąty. Naprzod o tem/ iż dobremi obycżáymi Rzecżpoſpolita bywa bárzo dobrze rządzoná. ModrzBaz 5v, 7v [2 r.], [16]v, 18, [38], 84 (16); SkarJedn A4, A4v, 17, 87, 93 (16); niechayże okażą ná ſobie Sámi naprzod/ iáko ten gwałt winien nágradzáć KochOdpr C2, Bv, B3, B4, C4v; Przelękł ſię naprzod S. Wincenty: ále wnet polecáiąc ſię Mátce Bożey/ poznał iſz to był cżárt SkarŻyw 308, A4v, A5, 32, 56, 90 (43); ZapKościer 1582/31v, 1584/[49²]v, 51, 1586/66, 1587/73; MWilkHist C3; ciągnęli obádwá przez Armenſkie gory/ [...] á naprzod nád brzegámi Pontſkiego álbo czarnego Morzá oſiedli Roku 131. po Potopie StryjKron 91, 6 [3 r.], 11, 72, 76, 91 (23); CzechEp *2v, *3v, 31, 33, 54 (61); CzechEpPOrz **2v [2 r.], **3v; NiemObr 77; ZapMaz II G 78/380v; Boday zdechł kto ſię naprzód złotá rozmiłował KochFr 18, 81; KlonŻal B4v; KochPhaen 1, 6; KochSz A3, C, Cv, C2; KochWz 138, 139; ReszPrz 14, 20, 56, 91; ReszList 177; WerGośc 262; WerKaz 281, 288, 294, 298; KochPieś 17, 43, 45 [2 r.]; KochSob 67; ArtKanc A12v, D9v, F2v; GórnRozm Cv, E, Ev, G3v, H4v; KochProp 13; KochWr 40; PaprUp A4, A4v, B4, Cv, K3; ZawJeft 8; ActReg 21, 47, 75 [2 r.], 105, 148 (8); Calep 830a, 835a; GostGosp 1, 20, 22, 28, 60 (12); Phil F4, P; KochFrag 42; OrzJan 25, 133, 135; Liczże/ áto maſz naprzód złotych śiedm czerwonych/ Siedm y dwádźieśćiá groſzy przyłóż záśię do nich WyprPl B4v, C3; LatHar 1, +6, +8, +9v, 74 (22); KołakSzczęśl A4v, B; RybGęśli B4v; Do ktorekolwiek domu wnidźiećie/ naprzod mowćie [primum dicite]; Pokoy temu domowi. WujNT Luc 10/5, przedm 3, 12, 13, 23, 25 (46); WysKaz 19, 24; JanNKar G2v; JanNKarKoch G2; Naprzód práwu Duchownému należy ſąd/ rozeznać różnice około wiáry świętéy Krześćiánſkiéy/ o Hęretykach/ Scyſmátykach/ Bluźniércach Bożych/ y Apoſtátách. SarnStat 213, 2, 15, 19, 33, 103 [2 r.] (63); SiebRozmyśl F2v, Hv; GrabPospR L4, Mv, M3, N3v; KmitaSpit A3v, B, B2; PowodPr 6, 7, 17, 32, 36 (14); SkarKaz 5a, 40b, 155b, 207a, 240a (19); VotSzl Cv, C4v, E2, E4; CiekPotr 3, 8, 17, 41, 71; Bo nie zgodni Brytáni naprzod zućiekáli/ Chárći ogárżi wyżli ná plácu zoſtáli. CzahTr Ev, A4v, C4, C4v, Ev, Fv; PaxLiz Ev; SkarKazSej 661a, 673a, 674a, 679b, 692a, 694a, 700a; KlonFlis A3, E2v, G2; Zácżni naprzod śpiewánie; pokaż znák miłośći Himenee weſoły SapEpit B3v; KlonWor 15, 32, 34, 38 [2 r.], 39 (12); [Mówili mu tedy/ Ktożeśty ieſt? A Ieſus im powiedźiáł/ Náprzedzyi [Principium] (marg) początkiem abo napoczątku (‒) to co téſz wám mówię MurzNT Ioann 8/25 (Linde)].

W połączeniach szeregowych (2): GlabGad K5v; á tu obácz co náprżod co w prżodku/ á co pozad w tey prżyśiędźe położono. GórnRozm G.

Połączenia: »a (przeto, wszako(ż)) naprzod« = in primis Modrz, Vulg; et primo JanStat; primum Vulg (72): BierEz D3; BierRaj 18; ForCnR E; A wſzakoſz [dziecięciu] naprzod Drijakwie możeſz dać z mlekiem rozmąciwſzy. FalZioł V 43, V 2, 7 [2 r.], 37v; WróbŻołt 117; GroicPorz i, o4v, hh; Ale [Bóg] Aaroná rozmnożył w chwale/ [...] á naprzod mu przygotował chleba doſtátek [primitias primogenitorum divisit illi]. BibRadz Eccli 45/24, 1.Cor 15 arg; KochZg B; OrzQuin E3; SarnUzn C8v; SienLek 46v, 54v, 74v, 83, 86 (8); GrzegŚm 60; Vcżynił rzecż do wſzytkich iák ná to ſłuſzſzáło. A naprzod Vrzędowi pokornie dzyękował HistLan Ev; KuczbKat 90, 150, 230, 305, 325; RejPosWstaw [143³]; BiałKaz G4; CzechRozm 47, 61, 69, 100, 125, 134v; PaprPan C, G2, Q3; ModrzBaz 103; SkarŻyw 140, 491; ZapKościer 1582/36v; StryjKron kt; CzechEp 140; ArtKanc P6; LatHar 332, 415, 577; KołakCath B4v; WysKaz 27, 42; WujNT Rom 1/8; SarnStat 360, 424, 432, 949, 971 (11); SkarKaz 514b, 518a; CzahTr I4v; KlonWor 64.

»naprzod ... (a) druga (przyczyna, rzecz) (a. drugie, a. drugi(m) raz(em) ... (trzecie ... czwarte itp.)« = prius JanStat (53): BierEz B3v; vrina cżłowiecża napodobnieyſza ieſt ktym rzecżam. Naprzod ku ſycie/ to ieſt wodzie z przeſnym miodem przywarzoney. Drugie ku ſyropowi oczcianemu. Trzecie ku oſzafronioney wodzie. Cżwarte ku owcżemu mocżowi/ y też ku koziemu, y ku oſlowemu. FalZioł V 14, V 6, 10v, 15 [2 r.], 17a, 25 (11); GlabGad C; LubPs ee3; BibRadz Deut 5/14; BielKron 306; RejPos 154, 165; KuczbKat 195; WujJud 194, 221, 237v; BudBib c3; CzechRozm 225v; StryjKron 707; WerKaz 280; ActReg 4v, 6, 59, 82, 94, 161; Trzebá tedj dwu rzeczy w téy mierze. Naprzód ábyś ták dawał/ iákobyć záwżdy doſtawáło. Druga/ ábyś tym dawał/ którzy tego ſą godni KochCn B3v; WujNT przedm 18, s. 121, 293, 456, 470 (9); WysKaz 42; JanNKar G; JanNKarKoch F4; ten pan onégo láſu/ tego który rąbié/ naprzód w śiekiérze/ drugim rázem w ſukni/ trzećim ná wołách y w koniach álbo w iednym koniu ma ćiążáć przez winy. SarnStat 471, 668, 1272; PowodPr 24, 45, 47 [2 r.], 76.

»naprzod ... item ... (item a. też)« = primo JanStat (6): LibLeg 11/97; Naprzoth zaplaczila Iacubovy do poznanya 500 f. mamye ych. Item koziney 120 f. vktorey nyeboſczik liezal y vmarl. Item Iurdze offmanovy do poznanya y ynſchim dluſznykom. poplaczila dlugy vyſſwobodzayącz. ymyenye lyezącze. ZapMaz V S 332, V S 332; SarnUzn G6v; GostGosp 164; SarnStat 371.

»naprzod ... (a) nadto ... (drugie)« (3): BibRadz *3v; BiałKat 223v; oddał mu wſzyſtkę Oycá iego pierwſzą dzierżawę/ naprzod w Siewierskiey ziemi/ Branſkie y Stárodubſkie Xięſtwá/ nád to Bielſko/ Suraz/ y Branſko/ drugie ná Podláſzu StryjKron 597.

»naprzod (... i jeszcze) ... (a a. i) na koniec (a. na końcu)« (5): KrowObr 159; ModrzBazBud ¶v; SkarŻyw 59; Bogu cześć ma bydź/ naprzód y nákoniec/ dáná: Bo ten wſzyſtek świát rządźi/ á ſam niéma páná. KochFrag 41; SarnStat *6.

»naprzod ... (a) na ostatek (a. na ostatku)« (3): GliczKsiąż Ov; Bo naprzod proſtym ludźiom ſą zá náukę/ á vcżonym rzecży Boſkie ná pámięć przywodzą/ á wſzyſtkich náoſtátek ku chwale Bożey y ku nábożeńſtwu wzbudzáią. WujJud 47v; [w Piśmie św.] co miáło być naprzod/ to ſię ná oſtátku námienia SkarKaz 81b.

»naprzod ... (a) potym (... dopiro a. na koniec, a. na ostatek, a. trzecia itp.)« = primum ... deinde Modrz, Vulg; primum ... a. secundo, prima ... proxima (cura) Modrz; primum ... et Vulg (424): LibLeg 4/26, 7/68v, 8/26, 11/10v, 12v, 186v; ZapWar 1537 nr 2494 [2 r.]; Onij wſſytcy naprzod ręce vmyli/ poty^m przeżegnanijé vcżynili/ laktukę tamo też poſtawili. OpecŻyw 89v, 32, [127]; FalZioł I 113b, [115²]d, 122c, 142d, II 15d (33); BielŻyw 100; GlabGad E2v; KłosAlg A3; WróbŻołt cc6v; WróbŻołtGlab A3; SeklKat C3, Hv; MurzHist A4, B4v, C, E2, L3v; MurzNT 91, 103v [2 r.], 108v, 111, 126, Mar 4/28; Diar 180; BiełKom E4; GliczKsiąż C7; LubPs M, O3, T, Z4; GroicPorz e, i2, o, r2, ii4; KrowObr 12, 35v, 44v, 46, 48 (19); RejWiz 150, 157v; [Sakramentarze] naprzod rodu ſą dobrego/ ále nie świętego: potym też ſą rozumu błáhego/ náuki iáko y ia/ niczemney OrzList e4v, h2; RejFig Bb6v; RejZwierz A2v, A3, A4, 60v; BibRadz *4v, Lev 23/5, Ps 89 arg, 101 arg, I 428c marg (7); OrzRozm C3v, F, Fv, I2v, I3 (9); BielKron 266, 273v, 278, 287v, 330 [2 r.] (8); GrzegRóżn F3v, F4; Mącz 86d; OrzQuin O2, P3v, V4, X; Prot E; SarnUzn C2; SienLek 6v, 38, 47v, 88, 92 (8); LeovPrzep a2v; GórnDworz D5, G4v, M8v, Ii2, Ii4, Ll7; GrzepGeom Ev, H3v, K3, N3; RejPos 62, 90v [2 r.], 92v [2 r.], 94v, 95v (12); BiałKat 216, 263v; GrzegŚm 18; KuczbKat 35, 235, 405; RejZwierc 14, 38v, 124v; naprzod się zdziwiła Niewymownie, a potym do niej tak mowiła KochMon 33; WujJud 4, 53v, 57, 60, 86v, 112v, 150; WujJudConf 10v, 22, 66v, 227; BudBib b2, I 309a marg; HistHel B2; CzechRozm 2, 4v, 5v, 8v, 10 (52); PaprPan Gv, V v, Hh2v; KarnNap C2, C3v, F3; ModrzBaz 6v, 14, 27v, 52, 58v (13); SkarŻyw 58, 68, 300, 347, 477; ZapKościer 1580/6v; MWilkHist A3; StryjKron 175, 288, 305, 542, 592 (8); CzechEp 38, 53, 54, 105, 118 (26); CzechEpPOrz **; NiemObr 35; KochEpit A3v; KochFr 110; KlonŻal A2; KochDz 105; KochWr 136; ReszPrz 27; ReszList 145, 162; WerGośc 228, 236; WerKaz 301; GórnRozm D2v [2 r.] G, L; KochProp 12, 14; KochWr 21 [2 r.], 31; ActReg 29, 136; GostGosp 42, 122, 158; ſłowo cnotá wiele w ſobie zámyka. Naprzód mądrość/ która/ czego ſzukáć/ á czego ſię chronić/ vczy, Potym ſpráwiedliwość/ którá káżdému/ co iego ieſt/ dáć każe. Trzećia wielkość vmyſłu/ którá na wzgárdzeniu rzeczy doczeſnych zależy. KochCn B3, B4v; KochCz A4; Co wſzyſtko Bogu naprzód/ á potym iego obmyślawániu/ y przeſtrodze przypiſáć muśimý. KochFrag 48; OrzJan 3, 6, 49, 89, 92, 100, 166; LatHar 6, 34, 69, 110, 119 (28); WujNT przedm 32, s. 27, 63, Mar 4/28, s. 186 (15); WysKaz 44; JanNKar A2v [2 r.], A4, B4; SarnStat *3, 148, 347, 651, 777 (11); SiebRozmyśl D3v, F2; GrabPospR K4, L3v; PowodPr 2, 14, 15, 40, 56 (8); SkarKaz 416b, 606a; VotSzl A2v, C; CzahTr K2v; GosłCast 6; SkarKazSej 670b; KlonFlis B, E2, G; KlonWor 36; PudłDydo A3.

»naprzod ... a posledz« (1): ſercze [prawi Arystoteles] naprod [!] żywię á poſledz vmiera. GlabGad E2v.

»naprzod ... (a) przytym (i)« = primum ... et Vulg (5): RejJóz D8v; to cochmy iedno vcżynili/ nie inym vmyſłem ſię dźiáło/ iedno naprzod oglądáiąc ſię ná chwałę Bożą/ á przytym ná ſpołecżny pozytek kośćiołá iego świętego BibRadz *4v; á chwałá y cześć y pokoy wſzelkiemu czyniącemu dobrze/ naprzod Żydowi przytym y Gręczynowi. WujNT Rom 2/10, Rom 2/9; VotSzl B4v.

»naprzod ... takież (i) (a. także(ć)) (... też)« (13): NAprzod gwozdzyki cżynią dobrą á lubieżną wonią vſt maſtikowane. Takieſz Tatarſkie ziele. Też mirra FalZioł V 8v, V 16b, 83v, 85v; GlabGad I7; WróbŻołtGlab A3v; BibRadz Ex 31/7; GrzegRóżn L2; RejPos 91; GrzegŚm 21, 32; CzechRozm 254v; Chćieyże naprzód ięzyk móy zápieczętowáć/ A pod ſtrażą/ pánie/ vſtá moie chowáć: Chćieyże tákże vmyſł obrácáć ku cnoćie/ Aby ſye nie chylił namniéy ku ſromoćie. KochPs 205.

»naprzod tedy (też)« = primum igitur, principio igitur Modrz; in primis itaque, primo quidem JanStat; ergo primum Vulg [szyk zmienny] (59): ForCnR A2v; KrowObr 74v, 90v, 147v; BibRadz *4v; Goski *2; OrzRozm L2; LeovPrzep A2; GórnDworz F4v, V7, L1, Mmv; Diameter tedy naprzod zmierzyſz iáko wielki ieſt GrzepGeom H3v; RejPos 41 [2 r.]; KuczbKat 105, 130, 134, 190, 195 (10); RejPosWstaw 21v, [21³], [143²]; BudBib b2; Strum H2, O2v; BudNT przedm b2, Ff8v; StryjWjaz C4v; CzechRozm 106v, 180, 237; ModrzBaz 5, 74; ModrzBazBud ¶5; SkarŻyw A5v, 481; StryjKron 71; CzechEp 54, 89, 103, 274, 327 (8); KołakSzczęśl B2v; WujNT przedm 9, Matth 6/33; Naprzod tedy co ſię tknie poważnośći tey ſtárodawney Fámiliey/ [...] miedzy innymi wielkimi Kśiążęty/ záwſze mieyſce niemal pierwſze miáłá. WysKaz 40; SarnStat 890, 1053; VotSzl D4v; KlonFlis A3.

»naprzod ... (i) też (a. tudzież) ... ((i) też)« (36): ZapWar 1535 nr 2413; LibLeg 10/147v; FalZioł I 36c, III 2d, V 77v, 78, 88v (25); Naprzod tu prorok vpomina lud zydowski y tez poganski aby przeſtali przeſladowac pana Criſtuſa y ſlug iego. WróbŻołt B6, Y2, ff3, kk4v; SeklWyzn 2; tedy więcey maſz ſie poſtáráć/ á pogłobić yemu o dobre wychowánye/ yákoby pothym godzyen páuu [!] Bogu naprzod/ rzecży poſpolitey krześćiáńſkyey/ tudzyeſz y dobrym ludziom mogł być. GliczKsiąż E4v, D3; RejZwierc 18; Náćieſzywſzy naprzod vſzy domowe ſwych pánow/ Poſyłał też nowe Pſálmy do inſzych źiemiánow. KlonŻal A2.

»naprzod ... więc ... (potym, a. po trzecie)« (5): Naprzod Wioſná/ więc Láto/ potym Ieſień/ więc Zimá. RejZwierc 107; WujJud 133, 179; LatHar 579, 648.

»naprzod ... (po) wtore (a. wtory raz, a. wtorą) (trzecie ... czwarte)« = primum ... secundo ... (tertio) Vulg (16): OpecŻyw 130v; PatKaz III 87; FalZioł V 27v; GlabGad K4; Naprzod krzeſt, ktori vzdrawia od grzechow y ożywia od ſmierci. Wtore bierzmowanie, to poſila ſercze przeciw pokuſam. Trzecie [...] Cżwarte WróbŻołt H3, N8, pp7; SeklWyzn c4; GroicPorz g4v, n3v, 11; SienLek 2; LeovPrzep A4v; SkarJedn 315; WujNT 1.Cor 12/28; Złodźieiá niedoroſłká naprzod rozgą karzą: A wtory raz odchodźi z pryſkowáną twarzą. KlonWor 37.

»naprzod ... (a) zatym« (3): GlabGad P5; Phil F2; A ták wſzytko zbáwienie ludzkie/ y nádzieiá chwały/ naprzod ná łáſce Bożey/ á zátym ná vczynkach y zaſługách náſzych záwiſłá. WujNT 84.