[zaloguj się]
[pdf]

NARODZIĆ SIĘ (600) vb pf

się (336), sie (264).

a oraz o jasne (w tym w a 8 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf narodzić się
praet
sg pl
1 m -m się narodził m pers -smy się narodzili, narodzilismy się
f -m się narodziła m an
2 m -eś się narodził m pers
n -eś się narodziło subst
3 m narodził się, jest się narodził m pers narodzili się
f narodziła się m an
n narodziło się subst narodziły się
plusq
sg pl
3 m był się narodził m pers byli sięnarodzili
conditionalis
sg pl
1 m bych się narodził m pers
2 m byś się narodził m pers byście się narodzili
3 m by się narodził m pers
f by się narodziła m an
n by się narodziło subst by się narodziły
con praet
sg
1 m bych się był narodził
3 m by się był narodził
n by się było narodziło

inf narodzić się (113). ◊ fut 1 sg narodzę się (1). ◊ 3 sg narodzi się (62). ◊ 2 pl narodzicie się (2). ◊ 3 pl narodzą się (3). ◊ praet 1 sg m -m się narodził (10). f -m się narodziła (2). ◊ 2 sg m -eś się narodził (5). n -eś się narodziło (1). ◊ 3 sg m narodził się (269), jest się narodził (1); narodził się : jest się narodził BielŻyw (6:1). f narodziła się (9). n narodziło się (37). ◊ 1 pl m pers -smy się narodzili, narodzilismy się (3); -smy (2), -śmy (1). ◊ 3 pl m pers narodzili się (16). subst narodziły się (2). ◊ plusq 3 sg m był się narodził (13). ◊ 3 pl m pers byli sięnarodzili (2). ◊ con 1 sg m bych się narodził (1). ◊ 2 sg m byś się narodził (2). ◊ 3 sg m by się narodził (13). f by się narodziła (2). n by się narodziło (1). ◊ 2 pl m pers byście się narodzili (1). ◊ 3 pl subst by się narodziły (1). ◊ con praet 1 sg m bych się był narodził (1). ◊ 3 sg m by się był narodził (11). n by się było narodziło (1). ◊ part praet act narodziwszy się (15).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII – XVIII w,

1. Przyjść na świat, urodzić się; nasci Mącz, Calag, Vulg, JanPrzyw; pari Vulg; gigni PolAnt, Calag; in vitam venire a. introire Mącz; edere Modrz (583): BierEz B2v; OpecŻyw 2; PatKaz II 59, 61 [2 r.], 75; PatKaz III 93v [2 r.], 106v, 112, 114, 114v, 115; TarDuch A4; Gdy ſie iuż narodzi niemowiątko, Nathychmiaſt mu pępek obrzezać na trzy palcze od ciała daleko FalZioł 34v, V 45v, 46 [2 r.], 46v [2 r.], 47, 47v [3 r.] (16); LubPs F2v, T3; A wten tzas Biſkup W Florencyey iáwnie kázał y wołał/ iż ſię Antikryſth národził ktory ſię w pychę podnioſl/ náprzećiwko Pánu Kryſtuſowi pokornemu. KrowObr 30, 144v, Rr4; izaż porodzi źiemiá iednego dnia? álbo ſie záraz narod národzi [parturiet terra in die una, aut parietur gens simul]? Leop Is 66/8, Iob 38/21, Ps 86/5, Eccli 4/2, 41/11, 12 (9); RejFig Cc2; BibRadz Gen 21 arg, Ez 21/30; ZOroáſtres [...] ſkoro ſie vrodził iął ſie śmiać nád przyrodzenie/ gdyż ine dzyeći płácżą národziwſzy ſie. BielKron 8, 82v; KwiatKsiąż Fv; Mącz 105b, 124c, 481a; LeovPrzep B3, Dv; HistRzym 29v; RejPos 151v, 272v; CzechRozm 29, 136, 142, 166; Calag 214b; SkarŻyw 269 [2 r.]; CzechEp 306; ReszPrz 79; ArtKanc F3, O4v; Horoscopus ‒ Okręgi niebieskie wſtepuiące. Godzinka ta ktorąſmy ſie narodzieli. Calep 488a, 826b; WujNT 5, Ioann 9/34, Act 7/20, Rom 9/11, Xxxxx; iednę z córek náſzych ná ten czás národzonych [nostris filiabus, nunc natis JanPrzyw 3] y będących/ y któré ſie ná potym národzą [...] niech máią zá dźiedźicá SarnStat 882.

narodzić się od kogo (3): PatKaz III 99; Ták iżby gi też ználi drudzy potomkowye/ Y ći co ſie národzą záś od nich ſynowie LubPs R5v; SkarŻyw 268.

narodzić się z kogo (30): PatKaz II 30v, 52v; PatKaz III 105v; KlerPow 3; BielŻyw 78, 170 [2 r.]; MiechGlab 70; WróbŻołt ee5 [2 r.]; HistAl A5; MurzNT 1 marg; RejWiz 100; BibRadz Gen 4/18, 17/20, Num 26/29; BielKron 19, 21v, 134; GrzegRóżn Lv; KwiatKsiąż A3; Mącz 19lb; BiałKaz Iv, 12; CzechRozm 154v; ModrzBaz 42; ROku 1425. oſtátniego dniá Octobrá národzi ſię z Krolowey Zophiey Syn Włádiſław StryjKron 557; CzechEp 190, 296; SarnStat 884.

narodzić się dla kogo, dla czego (2): cżłowiek nie ſam dla ſiebie národził ſie/ ále cżęśćią dla Oycżyzny/ cżęſcią dla powinnych/ dla przyiaćioł y dla potomſtwá. Phil B; OrzJan 65.

narodzić się komu (16): HistJóz D3; BielŻyw 87 [2 r.]; HistAl A6; GroicPorz o3v; Leop 2.Reg 5/13; Heber też gdy miał trzydźieśći y cztery látá/ národźil mu ſię Phálek. BibRadz Gen 11/16, 5/28, 11/24, 27 [2 r.], 17/17, 1.Par 4/14, 17; HistRzym 29v; StryjKron 185.

narodzić się komu [= dla kogo] (1): przeſz tą panną byua chwalona troycza ſzwyąta bo ſyą radnye oczyecz yſz ſyą mu narodzyla oblubyenicza PatKaz III 114v.

narodzić się ku czemu (2): KwiatKsiąż F3v; Ad alciora quaedam et magnificentiora nati sumus, Ku więtſzym á známienitym rzeczóm národźiliſmy ſie. Mącz 204c.

narodzić się przez kogo (2): A ták przez Rezego narodziłá ſię Pánná Márya/ á przez Abiudá národźił ſię Iozeph. WujNT 3.

narodzić się na co (1): pogáni co ie zwano Traces then obycżay mieli/ iż kiedy ſie cżłowiek vrodził tedy ná krzćinach płákáli [...] wyſłáwiaiąc iż ſie ten cżłowiek ná nędzę á ná wielkie niebeſpiecżeńſtwo národził. RejZwierc 170.

W połączeniu z dokładną datą (1): [Aleksander] Národził ſie [natus] oſmego dniá kſiężycá Stycżniá/ á vmárł cżwartego dniá kwietniá. HistAl N5.

W połączeniu szeregowym (1): to yeſt ta panna ktora ma przyydz na ſzwyath y począcz ſyą y narodzycz poth czaſem, y ma porodzycz zbauyczyela ſzwyata PatKaz II 58.

W przeciwstawieniach: »narodzić się ... umrzeć (a. pomrzeć) (4), kres mieć, ukusić śmierci« (6): HistAl N5; to mowi Pan ná ſyny y ná corki [...] y ná oyce ich z ktorych plemieniá národzili ſie w tey źiemi. Smierćiámi wielu chorob pomrą. Leop Ier 16/3. Cf Przysłowia.

W porównaniu (1): Bárzoć mi ten dźień ſzcżeſny był/ Iákobych ſie weń národził. BierEz F4.

Przysłowia: OpecŻyw 94, 94v; RejKup bb2; Ale biádá temu cżłowiekowi przez ktorego ſyn cżłowiecży będzie wydan dobrze było iemu/ by ſie był nigdy nienárodził [si non esset natus homo ille] Leop Mar 14/21; A nieſtetyſz/ národziwſzy ſie mnie ná ten ſwiát GórnDworz S7; Nieſzcżęſny tho był dzień ktoregom ſie ią národził HistRzym 31; Biádá mnie żem ſie ná ſwiát národźiłá HistRzym 36; Obych ſie ia był ná świát nigdy nienárodźił HistRzym 45, 45; RejPos 106, 335v; BudNT Mar 14/21; WerGośc 248; LatHar 706; WujNT Matth 26/24, Mar 14/21. [Ogółem 16 r.].

Cżłowiecże pomni [...] z cżegos ſie pocżął y też narodził á iż vmrzeſz. BielŻyw 170; BibRadz 4.Esdr 6/26; RejZwierc 153v; Cokolwiek z źiemie wſchodzi do źiemie záś wnidzie. Co ſie dziś národzili/ pewny ſwoy kres máią WisznTr 9. [Ogółem 4 r.].

RejKup ee2v; Iuż káżdy iákoby ſie z nowu národził/ máiąc nádzieię w ſwym odkupieniu RejPos 17, 153v.

Frazy: »dziecię się narodziło« (1): [odpowiedzieli słudzy] mamy oyca ſtárego/ y dziecię małe ktore ſię mu narodzyło wyiego [!] ſtaroſćý HistJóz D3.

»narodził się syn« = filius nascetur a. orietur HistAl; genuit filius PolAnt [szyk zmienny] (10): HistJóz C; Ten Ariſtoteles w tak wielkiey cżci był v krola Philipa Macedonſkiego, iże gdy ſie mu ſin Allexender narodził iemu liſt tymito ſłowy piſał BielŻyw 87, 87; HistAl A6, B2v; GroicPorz o3v; Y národzili ſie Dawidowi ini ſynowie y corki [natique sunt David et alii filii et filiae] Leop 2.Reg 5/13; BibRadz Gen 5/28; on Rycerz wielkie iáłmuźny [!] dawał/ ále gdy ſie mu ſyn národźił/ sſtał ſie był bárzo ſkąpy á łákomy/ áby ſyná ybogáćił HistRzym 29v; StryjKron 185.

Zwroty: »od brata i od siostry narodzić się« = pochodzić z kazirodczego związku (1): A gdy ie [tabliczki] on [Grzegorz] przecżedł/ vznawſzy że od brátá y od śioſtry ſie národźił/ rzekł: O Boże iakowem ia to rodźice miał? HistRzym 34.

»narodzić się wedle (a. według) ciała« [szyk zmienny] (4): A iáko ná on cżás ten który ſię był národźił wedle ćiała [seeundum carnem genitus]/ przeſládował tego ktory ſię był národźił wedłe duchá BibRadz Gal 4/29; CzechEp 41; Abráhám miał dwu ſynu: iednego z ſłużebnice/ á drugiego z wolney. Lecz ktory był z ſłużebnice/ według ćiáłá ſię národźił [de ancilla secundum carnem natus esf] á ktory z wolney/ przez obietnicę. WujNT Gal 4/23, Gal 4/29.

»z ciała narodzić się« = nasci ex carne Vulg (3): Kryſtus mowił: Co śię s Ciáłá národźiło Ciáło ieſt GrzegŚm A3v, 19; WujNT Ioann 3/6.

»narodzić się człowiekiem« = natus est homo Vulg [szyk zmienny] (3): Leop Eccli 49/17; Abowiem ten co był Bogiem/ národźił ſie Cżłowiekiem/ á ten co ſie Cżłowiekiem národźił/ ſpráwuie y cżyni iáko Bog WujJud Conf 23v.

»z dziewki bez męża narodzić się« (1): miedzi Turki nie ieſt to żaden dziw iż ſie kto z dziewki beż męża narodzi [virgines impregnari et concipere absquae viro] MiechGlab 70.

»z krola narodzić się« (1): Swawola á zły vmyſł/ záwżdy będzye chodził/ W ſwych nałogoch/ by ſie też y s krolá národził. RejWiz 100.

»z ludzi wolnych narodzić się« (1): ktorym ſię więcey podoba proznowánie [...] ktorzi śiebie/ rodźice/ y przyiaćioły ſwe złemi vcżynkámi lżą [...] nieinácżey máią być pokłádáni/ iedno iáko owe potwory co ſię nád przyrodzenie rodzą/ ktore ácż ſię z ludźi wolnych národźiły [qui vel si ab ingenuis editi sint]/ ále zá wolne niebywáią miane. ModrzBaz 42.

»z [jakiej] matki się narodzić« (1): Krol Kazimirz/ iego ſzcżęſliwi ſinowie [...] Wſzakże nie dziw że cznotliwi býli/ Bo ſie z dobré matky narodzili KlerPow A2.

»narodzić się przez męża i niewiasty« (1): yadam ſyą przeſz mąza y nyeuyaſty narodzyl PatKaz III 89.

»z [czyjego] narodu, plemienia, pokolenia narodzić się« = de [quorum] stirpe esse natus Vulg (2:2:1): WróbŻołt ee5 [2 r.]; Leop Ier 16/3; Z narodu Iudá ſyná moiego/ národzi ſie pánna ſwiatła BielKron 19; SarnStat 884.

»narodzić się z ojca« [szyk zmienny] (4): KwiatKsiąż A3; Národźił śię był Krol á Pan náſz Sigmunt Auguſt. Z oycá Zigmuntá BiałKaz Iv. Cf »narodzić się z ojca a matki«.

»narodzić się z ojca [+ imię] a (i) matki [+ imię], z [jakich] rodzicow« [szyk zmienny] (2:1): PatKaz II 30v; PLato mędrzec Attenſki, cżaſu Dariuſa krola Perſkiego ſie narodził, z oycża Ariſtona, á z matki Perictoniey BielŻyw 78; Z ták zacnych rodźicow národźił się był nam Krol Sigmunt Auguſt. BiałKaz 12.

»podług przyrodzenia (a. rodzenia przyrodzonego) [= zgodnie z naturą] narodzić się« [szyk zmienny] (3): [Pan Bóg to ludziom zdał] yſz dla adamouego przeſtąpu kozdy ktory by podluk przyrodzenya ſnyego ſyą narodzyl myal bycz ſynem gnyeuu bozego PatKaz I 17v, 3v, 12v.

»narodzić się ślepo (a. niewidomo), ślepym (a. niewidomym)« = caecum natum esse Vulg [szyk zmienny] (6:5): Od pocżątku ſwiata nieieſt ſlycháno aby kto otworzil tego ocży ktory ſie ſlepo narodził OpecŻyw 64, 63v; MurzNT 231 [2 r.]; Miſtrzu/ kto zgrzeſzył/ ten/ cżyli rodzicy iego/ áby ſie ſlepym národźił? Leop Ioann 9/2, Ioann 9/19, 20; WujNT Ioann 9/2, 3, 19, 20.

»narodzić się na świat« = nasci in mundum Vulg [szyk zmienny] (12): PatKaz II 55; RejKup bb2; GliczKsiąż H2; LubPs Fv; KrowObr 144v; RejWiz 128v; Mącz 405b; HistRzym 36; RejPos 125v; Niewiáſtá [...] gdy porodźi dźiećiątko/ iuż dáley nie pámięta vćiśnienia/ iż ſię národźił cżłowiek ná świát. CzechEp 23; WerGośc 248; WujNT Ioann 16/21.

»narodzić się zacnie« (1): Oſtátny ten Iágeło/ narodził śię był/ ták zacnie. BiałKaz 13.

»żywo się narodzić« (1): [Mnich, ksiądz i niewiasta] w pewnych tráfunkách świádczą/ iáko gdy rzecz ieſt o dźiećięćiu/ ieſli ieſt krzczone/ ieſli ſye żywo národźiło álbo nie. GroicPorz x4.

»narodzić się z żywota matki« (1): ſą rzezáńcy ktorzy z żywotá mátki ták ſię narodźili [qui de matris utero sic nati sunt]: y ſą [...] od ludzi [...] vrzezáni WujNT Matth 19/12.

Szeregi: »począć (a. zacząć) i narodzić się« (7): OpecŻyw 23; BielŻyw 170; KrowObr 145v, marg Rr2; HistRzym 32v; z dziwnych obietnic Páńſkich Bog z Bogá/ á cżłowiek s cżłowieká zácżąć y národzić ſie miał. RejPos 273, 13.[Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»przyjć i narodzić się« (3): myala tą panna przyydz y narodzycz ſyą naſzwyath na poczyechą wſzego ſzwyata PatKaz II 55, 58, 59.

»narodzić się albo być na świecie« (1): Zem wźiął od człowieká te listy, ktorego ia Co zacz iest, nie znam; y ieſli ſię kiedy Národźił, álbo ieſli był ná świecie niewiem. CiekPotr 66.

Przen (30):

narodzić się z kogo (1): wiedzćieſz iż y káżdy czyniący ſpráwiedliwość/ z niego [świętego] ſię národźił. WujNT 1.Ioann 2/29.

Zwroty: »z Boga narodzić się« = ex Deo natus esse Vulg, PolAnt (16): Leop 1.Ioann 3/9; KTokolwiek wierzy Iezuſá być Kryſtuſem/ z Bogá ſię narodźił BibRadz 1.Ioann 5 arg, 1.Ioann 5/4; A kto mieſzka w miłośći/ w Bogu mieſzka/ á Bog też w nim/ y tákowy ſię z Bogá národźił CzechEp 17; NiemObr 96, 162; LatHar 106, 688; WujNT Ioann 1/13, 1.Ioann 3/9, 5/1, 4, 18, s. 550, 551; SkarKaz 483.

»narodzić się wedle ducha« (1): A iáko ná on cżás ten ktory ſie był národźił wedle ćiáła/ przeſládował tego ktory ſię był národźił wedle duchá [natus fuerit ... secundum spiritum] BibRadz Gal 4/29.

»narodzić się z ducha« = natum esse ex Spiritu Vulg (6): RejPos 151v; GrzegŚm A3v [2 r.], 53; Co ſię národźiło z ćiáłá/ ćiáło ieſt: á co ſię národźiło z Duchá/ duch ieſt. WujNT Ioann 3/6, s. 313.

»narodzić się z Ducha Świętego (i wody), przez Ducha Świętego« = być ochrzczonym; nasci ex Spiritu Vulg (4:1): záprawdę powyádam thobie/ iż ieſli ſie ktho znowu nye národzi z wody á z Duchá ſwiętego/ nie może wniść do kroleſtwá Bożego. RejPos 151v, 20; ArtKanc N3v; WujNT 311, Ioann 3/8.

»narodzić się przez krzest« (1): ći kthorzy docżekáli tego/ á odrzućiwſzy ciemności á záſlepienie ſwoie/ vwierzyli przyſciu iego á náukam ſwiętym iego/ á národzili ſie z nowu przez krzeſth RejPos 15v.

»znowu się narodzić« = nasci denuo Vulg [szyk zmienny] (3:2): RejAp 168; Chceſzli ábyć ten nowy pokarm pożythecżny był/ potrzebá ábyś ſie pirwey znowu národźił/ tho ieſt/ vmartwiwſzy w ſobie grzech ſwoy/ vwierzył miłoſierdziu Páńſkiemu RejPos 98v, 151v [2 r.]; Káżdy cżłowiek ktoryby chćiał zbáwionym być/ wſzelki táki k temu napirweyby miał przyść/ áby ſię z Páná Bogá z nowu národźił ArtKanc N3, N3; Odpowiedźiał Ieſus/ y rzekł mu; Záprawdę/ záprawdę mówię tobie; ieſli ſię kto nie národźi [...] znowu [nisi quis renatus fuerit denuo] [...] nie może widźieć kroleſtwá Bożego. WujNT Ioann 3/3, 3/7.

a. O Jezusie Chrystusie (333): OpecŻyw 15 [2 r.], 15v, 16v, 17 [2 r.], 19v (13); PatKaz II 30, 40, 42; PatKaz III 99, 110, 115, 130v; Vmarł ten Virgilius iakoż powiadaią they noci ktorey ſie Pan Chriſtus narodził BielŻyw 124; KrowObr 49, 55; Leop YY 4v; BielKron 135, Kkkk3; GrzegRóżn Lv; RejPos 15, 16v, 17v [2 r.], 19v, 34v (13); WujJud 71; A Prorocy Betleem miáſto w ktorym ſie národzić miał vkázowáli y cżás opiſowáli CzechRozm 120v, 31, 51v, 79, 120v [2 r.], 165, 172; SkarJedn 99; SkarŻyw 25 [2 r.] 26, 140, 243, 397; CzechEp 176, 204, 221, 244, 245 [3 r.] (9); NiemObr 97, 98, 102, 144; GDy ſię Kryſtus národźił/ Anioły rozweſelił/ z rádośćią mu ſpiewáli/ Bogu cżeść chwałę dáli ArtKanc B3v, A11v, B2, B2v, B3 [2 r.], B4 (22); LatHar 398; A GDy ſię národźił Iſus w Betlehemie Iudſkim [Cum ergo natus esset Iesus in Bethlehem Iuda] we dni [...] Herodá krolá: oto Mędrcy ze wſchodu ſłońcá przybyli do Ieroſolimy WujNT Matth 2/1, 2/2, 4, s, 309, 342, 841; SiebRozmyśl Gv; SkarKaz 156b, 514b, 517b.

narodzić się z kogo, z czego (160): OpecŻyw 8v; PatKaz I 10v, 14; PatKaz II 20; PatKaz III 89v, 103, 105v; BielKron 133; GrzegRóżn B4; RejPos 20v, 35v, [36], 270, 271v; GrzegŚm 55; WujJud 23v, 171v; BudNT c4 przedm, R5v; CzechRozm 70, 121, 154v, 176v, 177v; tę im [ludziom] dał nádzieię/ iſz ſię z ich krwie národzić miał mocny krol y ćichy báránek. SkarŻyw 262, 242 marg; CzechEp 217, 253, 296, 300; ReszPrz 78; ArtKanc B19v; LatHar 272, 484; WujNT przedm 13, 515; KlonWor ded **2v. Cf Zwroty.

narodzić się dla kogo (6): PatKaz II 45v; iż mię Pan Iezus Kryſtus vmiłował/ dla mnie przyſzedł ná ſwiát/ dla mnie ſię národził/ y ſámego ſiebie zá mię wydał KrowObr 240v; RejPos 139; SkarŻywBog 357; NIech będźie błogoſłáwioną godźiná/ ktorey Pan moy IEzus Chryſtus dla mnie ſię národźił y vćierpiał. LatHar 54; SkarKaz 517a.

narodzić się komu (23): BielŻyw 114; Leop Is 9/5; BielKron 133v; HistRzym 51; RejPos 15, 16 [2 r.], 17v, 18, 34v, [36]; BiałKat 226; GrzegŚm 62; CzechRozm 177; CzechEp 147, 190; ArtKanc C, C6; Národźił ſię wam zbáwićiel/ ktory ieſt Chryſtus Pan LatHar 529, 552; WujNT Luc 2/11; Wiedzćie/ iże w Bethlehem Król ſie wam národźił SiebRozmyśl F4v, A3v.

narodzić się w kim (2): BibRadz II 2b marg; O Iozephie ſynu Dawidow/ nie boy ſię wźiąć ſobie Máryey zá małżonkę: Bo co ſię w niey národźiło/ z Duchá S. pocżątek wźięło. LatHar 448.

Z przybliżonym określeniem czasu narodzenia (6): PatKaz III 104; [Pan Krystus] rácżył ſie národźić roku pánowánia Rzymſkiego Ceſarzá Oktáwiana XLII. BielKron 138; Sędźiowie ludem onym rządźili áż do Herodá ſyná Antypatrowego [...] ktorego potym rychło cżáſu národźił ſie Iezus Chriſtus. CzechRozm 167v, 167v, 168v; ReszPrz 98.

W połączeniu szeregowym (1): marya [...] roſzmyſzlala o ſynye ſwym yako ſyą myal począcz narodzycz krczycz poſzczycz umączon bycz pogrzebyon bycz, wſtacz zmartwych wnyebo wſtąpycz PatKaz III 142.

W przeciwstawieniu: »narodzić się ... być zabit« (1): ten Báránek Pan Kryſtus/ niezárázem ſkoro ſie národził był zábit KrowObr 185.

Fraza: »dziecię się narodziło« (12): BielŻyw 114; Dziećię ſie nam národźiło/ to ieſt ſyn Boży. HistRzym 51; RejPos 16 [2 r.], 17, 18v, 19; GrzegŚm 62; CzechRozm 177; Dźiećię ſię národziło/ Proroctwo ſię ſpełniło w iego národzeniu ArtKanc B2, B19v; LatHar 552.
Zwroty: »nad bieg przyrodzony narodzić się« (1): ieſt [Jezus] też cżłowiekiem prawdźiwym/ á nie zmięſzánym z boſtwá y cżłowiecżeńſtwá. Choćiaż ſię z Pánny nád bieg przyrodzony národźił. CzechEp 308.

»narodzić się z Bogarodzice« (1): [Teofil] świętą duſzę Bogu oddał/ temu który ſię z przecżyſtey Bogárodzice národził SkarŻyw 173.

»boską sprawą się narodzić« (1) Boſką ſpráwą s pánny ſie národzi/ Swoim wiernym ſwe ſercá ochłodzi. BielKron 133.

»narodzić się wedle (a. według, a. podług) ciała« [szyk zmienny] (3): RejPos 101v; CzechRozm 176v; Chriſtus choć ſie pozniey według ćiáłá národźił niż Ian ś. wſzákoż y według cżłowiecżeńſtwá był przed nim vcżyniony CzechEp 149.

»narodzić się w ciele« (1): Kośćioł święty ták wyznawa/ że prawdźiwie ſámą rzecżą [...] ieſt zupełny Pan náſz Iezus Chriſtus prawdźiwy Bog y Cżłowiek/ w tym ćiele w ktorym ſie z Pánny národźił WujJud 171v.

»narodzić się człowiekiem, jako człowiek, w człowieczeństwie« (3:1:1): GrzegRóżn E4; Pan Kriſtus Bog prawdźiwy/ národźił ſye człowiekiem z wielebnej pánny Máryey LeovPrzep Hv; ten zbáwićiel á práwy Bog miał ſie okázáć á národzić w cżłowiecżeńſtwie ſwoim RejPos 16; ReszPrz 79; Národźił ſię Pan náſz iáko człowiek SkarKaz 514b.

»dziwno się narodzić« (1): dzywno ſnyey ſyą narodzy ſyn bozy ktoremu ymyą yeſus PatKaz III 105v.

»z ludzkiej krwie narodzić się« (1): pośileni łáſką Bożą/ ktorey vżywáli zá obietnicą Meſyaſzá y krolá przyſzłego/ ktory ſię z ludzkiey krwie národzić miał: ſprzećiwili ſię złym ſkłonnościom SkarŻyw 268.

»narodzić się ze krwie i z ciała narodu« (1): A iżci ſie národził bráćiſzek táki ze krwie y s ciáłá narodu twego/ ktory cie może obronić od mocy iego [czarta]. RejPos 19.

»narodzić się z małżeństwa panieńskiego« (1): nietylko ſámá Pánná Mária pánieńſtwo byłá ślubiłá/ ále y Ioſeph przez nię/ y dla niey/ pánieńſtwo záchował: áby ſię Pan náſz národził z małżeńſtwá pánieńſkiego. WujNT 227.

»narodzić się pod zasłoną małżeństwa« [szyk zmienny] (2): ſię iednak ácż z pánny/ ále pod zaſłoną małżeńſtwá národził ſyn Boży. SkarŻyw 243, 242.

»bez matki się narodzić« (1): KrowObr 180v cf »z ojca niebieskiego się narodzić«.»

z matki narodzić się« [szyk zmienny] (6): PatKaz I 10v; PatKaz II 45; KrowObr 180v; [Chrystus] z niebá zſtąpił/ á będąc Krolem Kroluiących/ y Pánem niebá y ziemie/ w vbogiem ſię domu y z vbogiey mátki národził SkarŻyw 486; CzechEp 258; SiebRozmyśl A3v.

»bez męża się narodzić« (2): PatKaz III 89v; Ewángeliſtá doſyć pokázuie/ twierdząc że ſię Pan Ieſus ſyn Dawidów z Máriey pánny/ bez męża/ národźił. WujNT 4.

»bez nasienia męskiego narodzić się« (1): Ieſus [...] ſię z ſámey Pánny/ bez naśienia męzkiego/ miał národzić. WujNT 4.

»narodzić się przez męskiego złączenia« (1): ſibilla delphica [...] tak o pannye rzekła narodzy ſyą prorok przeſz mąſkyego zlączenya PatKaz III 103.

»narodzić się z niewiasty« [szyk zmienny] (4): PatKaz III 88, 89v; [Jezus] ſię z niewiáſty w wypełnieniu cżáſu národźił CzechEp 273, 197.

»dla odkupienia, na odkupienie narodzić się« (1:1): PatKaz III 152v; Pánie Iezu Chryſte/ Synu Bogá żywego/ ktoryś racżył dla odkupienia náſzego národźić ſię LatHar 277.

»bez ojca się narodzić« (1): KrowObr 180v cf »z ojca niebieskiego się narodzić«.

»z ojca niebieskiego się narodzić« (1): Pan Kryſtus bes mátki z oycá niebieſkiego wietznie/ bes oycá z mátki ná ziemi ſie národził. KrowObr 180v.

»narodzić się z panny, z Maryjej, z Maryjej Panny, z Maryjej dziewice, z dziewice, z panienki« [szyk zmienny] (45:23:20:10:5:1): Syn ſie boży narodził z dziewice przecżyſte OpecŻyw 17, 17, 176v; PatKaz I 4, 6v, 12; PatKaz II 34, 45, 52v, 61 v, 76v; PatKaz III 87, 97v, 100, 102, 103v (11); RejPs 223v; SeklWyzn Bv; SeklKat B4, O2, O3; KromRozm I K3v; [Syn Boży] ſie duchem ſwiętym zátzął/ s pánny Máryey ſie národził KrowObr 185, 95v, 142v, 200; Z Iakobá poſzedł Iozef mąż Máryey/ z ktorey ſię národził Iezus [virum Mariae, de qua natus est Iesus]/ ktory ieſt názwan Kryſtus. BibRadz Matth 1/16; BielKron 132v, 133; GrzegRóżn C3; LeovPrzep Hv; my nędzni Acházowye [...] docżekálichmy iuż tego Emánuelá ſwiętego á tego wybáwicielá náſzego ktory ſie nam iuż s tey pánienki národzić racżył RejPos 271; Mária wiedzyáłá iż ſie s pánny národzić miał zbáwiciel RejPos 272 marg, [36]v, 80, 271; BiałKat 83v; GrzegŚm 64 [2 r.]; KuczbKat 30, 40; WujJud 23v, 143v, 171v; Iáko mogli Izráelcżycy do Bogá przyść iesli Syná Bożego nie było niż ſie Iezus z Máryey národził. CzechRozm 23v marg, 11v, 22v, 23, 24, 25v (15); KarnNap D2v; SkarŻyw 242, 358, 393; niezápomniał ſwey mátuchny miłey/ ták ią pozdrowił/ zdrowá bądź Pánno/ z ćiebiem ſię národźił. MWilkHist G3v; CzechEp 148, 243, 264, 275, 302, 308, 347; ReszPrz 79 [2 r.]; Wierzę w Bogá Oycá wſzechmogącego [...] Ktory ſię pocżął z Duchá ſwiętego/ národźił ſię z Máryey dźiewice. ArtKanc M9, B6, C, C4, F15, M10 (9); LatHar 8 marg, 272, 333, 476, 684; Iákob zrodźił Ioſephá mężá Máriey: z ktorey ſię národźił IESVS [de qua natus est Iesus] ktorego zowią Chriſtuſem. WujNT Matth 1/16; Ieſus Chriſtus nie dopiero być pocżął kiedy ſię z Pánny Máriey národził WujNT 783, 4 [3 r.], 5, 190, 195, 332, 515, Xxxxx4v; KlonWor ded **2v.

»z potomstwa, z pokolenia, z nasienia Dawidowego narodzić się« = fieri ex semine David Vulg [szyk zmienny] (2:1:1): s potomſthwá iego [Dawidowego] miał ſie kriſtus národzić/ krory kroleſthwo ſwe wiecżne myał ná ſwiecie zácżąć. LubPs T4v marg; s pokolenia iego [Dawidowego] miał ſie wedle cżłowiecżeńſtwá národzić. RejPos 272v; CzechRozm 179; WujNT Rom 1/3.

»narodzić się na świat« (6): Narodziwſſy ſie na ten ſwiat ſyn boży/ nieobrál ſobie bogatztwa ani roſkoſſy OpecŻyw 15v, 101; PatKaz II 30; RejPos 19v; RejZwierc 235; CzechRozm 28v.

»narodzić się z żywota (panieńskiego)« [szyk zmienny] (3): PatKaz II 22v, 31; [Jezus] z nienáruſzonego żywotá pánieńſkiego národzić ſię raczył WujNT 309.

Szeregi: »okazać a narodzić się« (1): RejPos 16 cf »narodzić się w człowieczeństwie«.

»począć się i narodzić się« (7): O dziwnyſz tho krol á dziwnyſz to ſyn Dawidow w ten cżás ſie pocźąć y národzić miał. RejPos 272v; WujJud 23v; CzechEp 189, 299; LatHar 548; WujNT 515; KlonWor ded **2v.

»ciało przyjąć i narodzić się« (2): gdy [Bóg] ćiáło przyiął y národził ſie/ iuż nie Oycem ále Synem zowie go piſmo SarnUzn B2v; LatHar 272.

»narodzić się i przyść na świat« = natum esse, et venire in mundum Vulg [szyk 5:1] (6): OpecŻyw 120; Iámći się na to národźił i przyſzedłem na świat/ abych práwdźie świádczył MurzNT 246; KrowObr 240v; Leop Ioann 18/37; LatHar 732; WujNT Ioann 18/37.

»stać się i narodzić« (1): ſluſzalo cryſtuſouy naſzemu mylemu panu ſpanny bez mąza ſyą bylo ſtacz (popr.) y narodzycz (‒) PatKaz III 89v.

»(ani) zjawić się i (a, ani) narodzić« [szyk 4:1] (5): Páweł ſwięty wyznawa/ iż thám ná tey puſzcży iuż był Kriſtus: ácż ſie był ieſzcże áni zyáwił/ áni národził. RejPos 150; gdy ſie iuż zyáwiło á národziło dzyeciątko ono/ vſłyſzawſzy tho ſąſiádki y powinowáte ſwiętey pániey oney/ zbieżáły ſie do niey. RejPos 297, 17v [2 r.], 273.

»zstąpić na świat i narodzić się« (1): bylo veſele vyelkye [...] yſz ſyn bozy raczy ſtąpycz naſzwyath y narodzycz ſyą dla vybauyenya czlouyeka PatKaz II 45v.

b. O plonach [z czego] (1): przeto rzékł k temu drzewu. Nigdy albo na wieki ſie s ciebie owotz więcéy nienarodzi [Nunquam ex te fructus nascatur Vulg Matth 21/19]/ tako zatym ſlowem natychmiáſt vſchlo. OpecŻyw 74.
2. Urodzić się w dużej ilości (z subiektywnym podkreśleniem wielości) (17):
a. O ludziach; natum esse PolAnt; ortum esse Vulg [podmiot: kogo, czego (pl), a. wiele kogo, czego; orzeczenie: 3 sg n] (15): MurzHist Q3; Pytałby kto cżemu ſie teraz národziło ludzi ſproſnych/ złych/ á zuchwałych [...] odpowyedzyeć [...] musim/ że też proſtosći y głupſtwá nyemáło [...] nároſlo. GliczKsiąż I3; BudBib Gen 6/1; Po ſiodmym záś Zborze áż do Oſmego/ ták wiele onych hárdych y nie poſłuſznjch ná tey ſię ſtolicy Biſkupow národziło SkarJedn 393; StryjKron 145; WujNT Hebr 11/12.

narodzić się komu (1): TYć ſą potomſtwá ſynow Noego/ Semá/ Chámá/ y Iáphetá/ ktorym ſię národźiło dźieći po potopie BibRadz Gen 10/1.

Przen: Powstać w dużej ilości (8): národźiło ſye wſſędy piſánya o wyerze [...] [tak wiele] KromRozm I Av; KromRozm III M2; Diar 66; z źimy niemocy ſye przygadzáią rozmaite w głowie/ gdy zbytniey flágmy ſye wniey národźi. SienLek 42; Národźiło śie wiele rozmáitych á tobie przećiwnych y hániebnych á ſproſnych błędow KuczbKat a2; CzechRozm 265; SkarJedn 62; Bo dla roznośći praw/ y práwnicy ſą rożni/ y wiele ſię oſtrożnośći práwnych y wykrętow národźiło [multaeque tergiversationes natae] ModrzBaz 100v.
b. O roślinach [podmiot: czego (sg rzeczownika bezpostaciowego), orzeczenie i 3 sg] (2): dokąd ſie nowego [zboża] nienárodzi/ dothąd będziećie ieść ſtáre [donec nova nascantur, edetis vetera.] Leop Lev 25/22; RejZwierz 139.

Formacje współrdzenne cf RODZIĆ.

Cf NARODZENIE, NARODZONY

DD