[zaloguj się]
[pdf]

NARODZENIE (833) sb n

a, o oraz pierwsze e jasne (w tym w a 2 r. błędne znakowanie); -é (10), -e (1); -é SarnStat; -é : -e OpecŻyw (9:1).

Fleksja
sg pl
N narodzenie narodzeniå
G narodzeniá
D narodzeniu
A narodzenié narodzeniå
I narodzenim, narodzeni(e)m
L narodzeniu
V narodzenié

sg N narodzenie (74); -é (4), -(e) (70). ◊ G narodzeniá (505); -å (490), -(a) (15). ◊ D narodzeniu (6). ◊ A narodzenié (63); -é (6), -e (1), -(e) (56); -é : -e OpecŻyw (6:1). ◊ I narodzenim (44), narodzeni(e)m (28); -im OpecŻyw, PatKaz III (2), KrowObr, OrzQuin, LeovPrzep (3), StryjKron (2); -(e)m PatKaz II (5), FalZioł, RejPos (3), RejZwierc, BudNT, SkarŻyw (2), LatHar (3), WujNT; -im : -(e)m WróbŻołt (1:1), BielKron (29:6), CzechEp (2:3), GostGosp (2:1). ◊ L narodzeniu (109). ◊ V narodzenié (2). ◊ pl N narodzeniå (1). ◊ A narodzeniå (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w.

1. Przyjście na świat, urodzenie się; nativitas HistAl, Vulg, Mącz, Calep, JanStat; generatio Vulg, PolAnt; genesis Mącz; ortus Calep [w tym: narodzenie czyje: G sb i pron (301), ai poss (289), pron poss (186)] (828): To widzenijé znamionowało blogoſlawioną dziewicę Marią/ która rzecżoná ieſt niewiaſta podlug narodzenia/ a panna podlug ſtádla byla OpecŻyw 186v, 12, 33; OpecŻywSandR nlb 2; PatKaz I 6; napyſal (zacharyas) kſyągy prorocztwa ſwego O they myley pannye o yeſcze przeth yey narodzenyem PatKaz II 59v, 42v [3 r.], 43 [3 r.], 43v [2 r.], 76v; PatKaz III 87 [3 r.], 87v [2 r.], 92, 95v, 96 (19); RejPs 148; Gdy ſie iuż przybliżał cżás národzenia [tempus pariendi]/ Olimpia w wielkiey ſie boleſći męcżyłá HistAl A6, A6v, Ev, I5v; MurzNT Luc 1/14; KrowObr 174 [2 r.]; Leop Is 48/8, Ioann 9/1; BibRadz Gen 4 arg, 5/4, 11/13, 15, 17 (9); Zydowie kłádą 7. wiekow. [...] od Národzenia Abráámá. do Wyſcia z Eg. lat 505. BielKron A6, A6, 1v, 68v, 91v, 137v, 145; Mącz 144a [3 r.], 241c; Wieleć ieſt Krolow y Kśiążąt/ ktorzy tákie narodzenia ſwoie máią/ dla kthorych wielce nieprzeſpieczni ná zdrowiu będą/ poki to złączenie pánowáć będźie. LeovPrzep Dv, Dv, H4v; RejZwierc 30; SkarJedn 318 [2 r.]; SkarŻyw 269; StryjKron 150, 350, 557; CzechEp 156 [2 r.], 157, 249; Calep 450a, 688b, 689a; LatHar 411, 413, 548, 671, 672; WujNT przedm 33, s. 76, 188, Ioann 9/1; Mowią/ iż ś. Ian Chrzćićiel cudow nie czynił: ále nie pomnią iáko wiele cudow przy iego ſię národzeniu sſtáło SkarKaz 419b, 419b, 577a.

W połączeniach szeregowych (3): Oto ſam bog prorokoual o tey myley panny przyſzczyu y począczv y narodzenv PatKaz II 55v, 59 [2 r.].

W przeciwstawieniu: »narodzenie ... śmierć« (5): Wſzytki rzecży ſwoy cżás máią zámierzony pod słońcem/ ieſt cżás co chceſz y nie chceſz. Ieſt cżás národzenia/ ieſt śmierći. BielKron 79v; Płákáć śmierći/ toćby teſz płákáć národzenia/ Bo to oboie mamy rowno z przyrodzenia. KołakCath C. Cf Przysłowie.

Przysłowie: Lepſzać ieſt ſławá niżli máść nalepſza/ á dźień śmierći lepſzy ieſt niż dźień národzenia [dies nasci eius]. BibRadz Eccle 7/2; BielKron 80v; BiałKaz C.
Wyrażenia: »czas narodzenia« (4): PatKaz III 113v; Kroi Polſki/ náſz Naiáſnieyſzy Pan/ [...] s tych Planetow (ktorem pierwey powiedźiał) nie miał żadnego we Lwie známieniu niebieſkim czáſu národzenia ſwego. LeovPrzep D2, D, Dv.

»dzień narodzenia« = dies natalis Mącz, Vulg, Cn; natalis Mącz, PolAnt, Calag, Vulg; dies nativitatis HistAl; dies natalitius, natale, nativitas Mącz; feralia Calep [szyk 47:1] (48): PatKaz III 114; HistAl A3; A ſtąd były rozmáite igry w Rzymie [...] bo then zwycżay mieli Rzymiánie/ gdy ktorego národzenia dzień przyſzedł/ zwłaſzcżá známienitego/ tedy then dzyeń święćili BielKron 152, 158v, 439; Colere diem natalem, Obchodźić dzień národzenia ſwego/ Przepiyáć ſie. Mącz 59d, 45d, 144a, 211c, 241c [5 r.]; HistRzym 48v [2 r.]; RejPos 320v [2 r.], 330v; RejPosWstaw 21v; BiałKaz C; BudNT Mar 6/21; Calag 216a; Feralia [...] dzien twego naradzenią [!]. Calep 413a; LatHar ++5; KołakSzczęśl D; WujNT Matth 14/6, Mar 6/21. Cf Przysłowie, Zestawienia.

»[którego] dnia (a. roku) po narodzeniu, od narodzenia« = quando natus est PolAnt (3:2): [Aleksander] Oſmenaſtego roku od národzenia ſwego [ab octavodecimo nativitatis suae] pocżął walcżyć/ á przez dwánaſcie lat męznie boiował. HistAl N5; BibRadz Gen 17/12, 21/4; Mącz 57b; CzechEp 8.

»gody narodzenia« (1): gdy Heród cżynil gody ſwégo narodzeniá/ dziéwka onéy tzudzolożnice Herodias/ ſkácżątz/ pląſſątz/ odzierżala ijż ſcięto głowę Iána ſwiętégo OpecŻyw 47v.

»godzina narodzenia« = hora nativitatis HistAl (3): od tey godzyny narodzenya dana yey [Maryi] była ſtroza anyelſka nye ku yey panouanyu ale ku ſluzenyu PatKaz III 114v; HistAl A3; LeovPrzep Dv.

»niepokalane narodzenie« (1): Vrodzóny Polak cztérzy rzeczy właſné ma/ którymi hárdym [...] ieſt [...] Naprzód Matką/ którą Statutem ſrogim de Turpiloqo, obwárował ſobie Polak/ pilnie ſtrzegąc niepokalánégo národzenia ſwégo. OrzQuin Q2v.

»pamiątka narodzenia« (1): Genethlia natalitia, Pámiątká národzenia to yeſt/ przepiyánie yáko náſzi polacy mowią. Mącz 144a.

»ziemia narodzenia« = terra nativitatis HistAl, Vulg, PolAnt (3): HistAl A6; w źiemi národzenia twego będę ćie ſądził Leop Ez 21/30; BudBib Gen 11/28.

Zestawienia w funkcji nazw świąt kościelnych: »Narodzenie (świętego) Jana Chrzciciela« [w tym: dzień narodzenia (4), święto narodzenia (3)] = nativitatis sancti Ioannis Baptistae JanStat [obchodzone 24 czerwca] (12): RejPos 294v, 295 żp, 298 żp; á od zwiáſtowánia Pánny Máryey/ aſz do narodzenia świętego Ianá Chrzćićielá poſzcżąc/ tylko iedennaśćie rázow iádłá SkarŻyw 58; Cżytáć ſię może tá Ewángelia/ y w dzień Národzenia świętego Ianá Chrzćićielá. LatHar 685, [++3v], 123, 687; WujNT [191] marg; SarnStat 1097, 1101, 1102.

»Narodzenie Panny Maryjej (a. Maryjej dziewice, a. panny przenaświętszej itp.)« [w tym: dzień narodzenia (13), święto narodzenia (6)] = festum Nativitatis Sanctae Mariae JanStat [obchodzone 8 września] [szyk 31:3] (34): PatKaz III 93v; wezmi maſla tego ktore cżynią on tydzień przed narodzeniem panny Marijej FalZioł V 113, V 91; KrowObr 177, Vu3; Leop AAA4v; Goski 12v; Krol Káźimierz goniąc ieleniá v Przedborzá nazáiuthrz po národzeniu pánny Máryey/ padł z nim kon [!] BielKron 375v, 362v, 383v, 412; SienLek 35v; Wdzień národzenia Pánny cżyſtey iakie dáry Boże odnosił ś. Bernardyn SkarŻyw 460 marg, 458, 461; ReszPrz 113; Národzenie dźiś obchodźimy świętey Pánny Máryey LatHar 412, ++5, 411, 414, 684, 743 [2 r.]; WujNT Vvvvv4; cztéry Iármarki roczne, dla przedawánia y kupowánia wołów vſtáwiliſmy [...] Trzeći [...] w Brzegu ná Národzenié Pánny Máriiéy SarnStat 1228, 723, 725, 727, 730, 733 (10).

Szeregi: »poczęcie i narodzenie« (21): prorocztwo ſzpelnylo ſyą gdy ta(k) gwyazda ueſzla przeſz yey czyſte począczye y narodzenye PatKaz II 57v, 54, 55 [2 r.], 56v [2 r.], 57v, 59 (15); PatKaz III 104v; BibRadz I 63d marg; Calep [739]a; WujNT 1 marg, 397, Zzzzz.

»zjawienie i narodzenie« (1): Y coż to wżdy ſą zá ludzye/ [...] iście muśi być ręká Boża nád nimi? O cżym lepiey zrozumiemy z hiſtoriey zyáwienia y národzenia tego dziecięciá Ianá ſwiętego RejPos 295.

W przen (4): naſiali roi y naſzcżepili winnic/ y napłodzili owoczow narodzenia. [et fecerunt fructum natvitatis.] WróbŻołt 106/37; BudNT Iac 3/6; ten podobny będźie mężowi oglądáiącemu oblicze národzenia ſwego we źwierćiádle [hic comparabitur viro consideranti vultum nativitatis suae in speculo]. WujNT Iac 1/23; Ięzyk poſtánowiony ieſt miedzy członkámi náſzymi/ ktory plugáwi wſzytko ćiáło/ y zápala koło národzenia náſzego zápalony od ognia piekielnego [et inflammat rotam nativitatis nostrae, inflammata a gehenna]. WujNT Iac 3/6.
a. O Chrystusie (609): [aniołowie] weſolym ſpiewanijm iego miloſtz chwálili/ a paſtucham cżuiącym nad ſtady ſwoijm [!] narodzenije obiawili. OpecŻyw 16v; O matuchno moia námileyſſá/ ij gdzie téráz ſą aniolowie/ ktorzy przy mym narodzeniu ſpiéwali? OpecŻyw 142v, 9v, 10v, 13v, 17v, 25v (13); OpecŻywSandR nlb 2; WróbŻołt B6v, V7v, kk7, 117; KromRozm II d [2 r.], dv; KromRozm III C4; LubPs Z3; KrowObr 145; Leop AAaa3v, Ier 33 arg, Luc 1/14; BibRadz Matth 1/18; BielKron 93v, 137, 138 marg, 143v; LeovPrzep K2 [2 r.]; około národzenia iego/ á około dzyećińſtwá iego/ okázowáły ſie wżdy nieiákie znaki ſwiętego Boſtwá iego RejPos 69v, 15, 15v, 17, 17v [5 r.], 18v (26); BiałKat 20v; Páná Chriſtuſowe národzenie vbogie/ pokory nas vcży. KuczbKat 35 marg, 35 [3 r.]; RejZwierc 11; RejPosWstaw 21; BudNT Hh4; CzechRozm 142v; on vbogie miáſtecżko ná ſwoie národzenie obrał SkarJedn 246, 99, 318; SkarŻyw 243; bádáć ſię o národzeniu Chriſtuſowym nie trzebá: bo ſię omyli káżdy ná tym/ kto mnima iżby dośćignąć miał tych rzecży zákrytych. CzechEp 220, 146, 152, 156 [2 r.], 157, 175 (10); NiemObr 142; ktoremu [Synowi Boga] dwoie národzenie przypiſuią/ z Bogá od wiekow/ z cżłowieká náznácżonych od wieku cżáſow ReszPrz 76; IVż teraz wſzyſcy ſpiewaymy/ á Pánu Kryſtu dźiękuymy/ bo on nam racżył/ przez národzenie/ ſpráwić od Dyabłá wybáwienie. ArtKanc B17v, B2 [2 r.], B2v żp, B10, B11v [2 r.], B17v (11); GrabowSet Kv; DZiękuymy wſzyścy Pánu Bogu náſzemu/ ktorego Syn Chryſtus Iezus/ ſwym národzeniem/ nas z mocy ſzátáńſkiey wyſwobodźił. LatHar 402, 79, 176, 322, 398, 399 (14); ty będźieſz miał weſele y rádość/ y wiele innych będą ſię rádować z národzenia iego. WujNT Luc 1/14, przedm 33 [2 r.], Matth 1/18, s. 196, 200 marg, 430 (12); SarnStat 4, 1086; SiebRozmyśl G3v [2 r.]; Synowie Iadámowi doſtátek y bogáctwo miłuią: á Syn Boży národzeniem ſwoim tym gárdźi. SkarKaz 489a, )(4, 513b, 516a, 517b [2 r.].

W charakterystycznych połączeniach: narodzenie Jezusa Kryst(us)a (4), Krystusa (7), Odkupiciela, Pana Jezusa, Pana Kryst(us)a (13), Pana (naszego) (5), pańskie (25), Syna (3), Syna Bożego (6), Zbawiciela.

Wyrażenia: »boże narodzenie« [szyk 6:3] (9): NAſtál nám dźień weſoly narodzeniá bożego OpecŻyw 17; S Bożego narodzeniá anieli ſie weſelą/ raduiątz ſie ſpiewaią/ iednego boga chwalą OpecŻyw 21, 15, 16v [3 r.]; OpecŻywSandR nlb 2; PatKaz I 10v; Wnet páſterzom zwiáſtowano/ od Aniołow powiedziano/ wſzem z Bożego národzenia/ wielkie ludzkie poćieſzenia ArtKanc C.

»chwalebne narodzenie« (1): ſześć lat przed iego [Krystusa] chwalebnym Národzenim toż też wielkie złączenie Planetów było na końcu Ryb LeovPrzep E4.

»narodzenie wedle (a. według) ciała« (2): Národzenie wedle ćiáłá Zbáwićielá náſzego 25. Grudnia SkarJedn 318; WujNT 424.

»przez ciało narodzenie« (1): RAcż to dać/ poośimy [!] ćię/ wſzechmogący Boże/ áby iednorodnego Syná twego nowe przez ćiáło národzenie nas wyſwobodźiło LatHar 398.

»cudowne narodzenie« (1): mogłem potym przyść ná [...] gody twoie/ przedziwnym pocżęćiem twoim/ cudownym národzeniem twoim/ [...] nám ziednáne LatHar 396.

»czas narodzenia« (1): gdy iuż przychodził cżás národzenia ſwiętego dzieciątka [...] Iozeph/ y oná pánná/ muſieli ſie w Betleem poſtáwić RejPos 18v.

»czyste narodzenie« (1): Doday mi ratunku y pomocy [...] przez niepokaláne wćielenie twoie/ przez cżyſte národzenie twoie LatHar 586.

»dzień narodzenia« (7): Kriſtus miły wielbion ij chwalon ieſt/ od paſtyrzow ij téż od aniołow dnia ſwégo narodzenia iako wierny bog OpecŻyw [27]v, 22; RejPos 14v żp; RejPosWstaw [212]v żp; dźień twego národzenia/ Do wſzego mowi ſtworzenia LatHar 401, 397 marg, 684.

»[ktorego] dnia (a. miesiąca, a. roku) od narodzenia, po narodzeniu« (4:3): Iezus [...] przebywał tam [w Nazarecie] [...] aż do pocżątku lata trzydzieſtego od narodzeniá ſwégo. OpecŻyw [34]v, 22v; PatKaz III 134; BudNT przedm c2v; Pánno cżterdźieſtego dniá po národzeniu/ dźiećiątko Páná IEzuſá/ do Kośćiołá z ofiárą przyſtoynie nioſąca/ modl ſię zá námi. LatHar 502, 273, 336.

»godzina bożego narodzenia« (1): gdy ſie przybliżál cżas ij godzina bożego narodzeniá/ [...] panna [...] porodziła ſyna bożego OpecŻyw 15.

»narodzenie z (żywota) Maryjej, z Panny« (3:2): Dzis też ieſt ſwięto narodzeniá ſyna bożego/ potym będzie narodzenijé z iey żywota ſwiętégo OpecŻyw 9v, 15; KrowObr 218; choćiażby wedle Homouſianow ſyn Boży przed narodzeniem z Máriey był/ przedſię by áni Ieſuſem/ áni Chriſtem mógł być BudNT przedm c; CzechEp 156.

»miejsce narodzenia« (6): MurzNT 173v; mieyſce národzenia iego w Bethleem pewne ieſt. RejPos [36], 17v, [36], 66v; WujNT 8.

»niedościgłe narodzenie« (1): Fáłſzuiąć te ſłowá Brzeſzczánie/ Budny y Czechowic/ chcąc wyniſzczyć ten wykład powſzechny o niedośćigłym národzeniu Páná Chriſtuſowym/ ktorym ſię z Oycá przed wieki rodzi. WujNT 431.

»(prze)dziwne, dziwniejsze narodzenie« (15:1): O dziwnéż to bylo narodzenijé/ ijż bog wſſechmogący będątz niezmierzoné chwály/ ſtál ſie iako robácżek wzgardzony OpecŻyw 16, 24v; PatKaz III 114; RejPos 15, 16v [2 r.], 28v, 296v; SkarŻyw 243; o przedziwnym národzeniu [...] Czterzey Euángeliſtowie w Hiſtoriach ſwoich [...] świádczyli. StryjKron A; Dziwne to národzenie/ bo ſię sſtáło złączenie/ Boſtwá z cżłowiecżeńſtwem. ArtKanc B2, B2, B10, C; LatHar 515, 688.

»święte narodzenie« [szyk 17:4] (21): OpecŻyw 15, 17v, 24v; TarDuch D4; KrowObr 46v; Znáki iego ſwiętego národzenia doſyć iáwnie Ewányeliſtowie ſwięći wypiſáli. BielKron 138; A iákoż ſie nie maſz roſkocháć w tym dzieciątku á w thym ſwiętym národzeniu iego/ gdyż iáko ſłyſzyſz/ iż ieſzcże w małych pieluſzkach pocżął ſie ſtáráć o wſzytko dobre twoie RejPos 20, 14v, 16v, 17, 17v marg, 18v [2 r.], 21; CzechEp 338; przez iego święte národzenie/ Pocżęło ſię ieſt ludzkie odkupienie. ArtKanc C7; LatHar 341, 395, 565, 616, 645.

Zestawienia w funkcji nazwy święta kościelnego: »Boże Narodzenie« [w tym: dzień (16), wigilija (13), święto (1)] = Natalis Christi, Christianus Murm, Mymer1; Nativitas Christi Miech; Feriae natalitiae Mącz [szyk 59:3] (62): OpecŻyw 21; Murm 11; Mymer1 8v; w dzien Narodzenia Bożego ſpadł był wielki grad lodowy MiechGlab *4v, 34; dzień pirwy Bożego narodzenia [tj. pogoda w tym dniu] znamionuie nam Stycżeń LudWieś B, A4v [2 r.], B [2 r.], Bv, B3v; LibMal 1554/187, 189v; We czwartek w wigiliją Bożego Narodzenia posłowie mało sprawowali, jeno umowili miedzy sobą, aby się w sobotę zeszli Diar 42, 43; IAwni złoczyńce y w dźień Swięty mogą być ná mękę wedle Práwá dáni/ y w dźień Wielkonocny/ y Bożego Národzenia GroicPorz hh2v; KrowObr 168, 168v; Goski 16; [papież Telesforus] vſtáwił ná Boże národzenie po trzy mſze miewáć kapłanom. BielKron 149v, 170, 177v, 192v, 214, 215v, 365v; Feriae natalitiae, Boże národzenie. Mącz 121b; RejPos 14v [2 r.], 225v; WujJud 226; StryjWjaz B; SkarJedn 239; Oktawa Národzenia Bożego wedle ćiáłá/ y obrzezánia tegoſz Páná náſzego Iezu Chryſtá SkarŻyw 1; ReszList 144; ActReg 14; GostGosp 34, 76, 86, 90; LatHar 126, 391, 400, 401, 742; WujNT 2 marg, 196 marg, 197 marg, 198 marg, 301 marg (14); ZAdné miáſto áni wieś od Bożégo Národzenia bliſko przyſzłégo począwſzy: Podwody dármo dáwáć nie ma/ żadnemu człowiekowi SarnStat 974; SkarKaz 483 żp.

»Narodzenie Pańskie, Pana Krystusowe, Syna Bożego« (10:6:2): Ewányeliya álbo Hiſtoria ná dźień národzenia Páńſkiego. Która ieſt nápiſaná przez Lukaſzá RejPos 17v, 16v marg [2 r.]; RejPosWstaw 21; SkarJedn 318; ſpráwá Duchá świętego/ przywodźi ćię do tego teraz [...] duſzo moiá miła/ ábyś ſię y ná weſołe świętá národzenia Syná Bożego/ zbáwićiela twego z pilnośćią gotowáłá LatHar 393, ++6v [2 r.], 123, 347, 688; [dziedzic N.] obowięzuie ſie [...] [ten dług] ná święto Národzenia Paná Kryſtuſowego/ które bliſko prziydźie zápłáćić SarnStat 1255, 1233, 1253, 1255 [4 r.].

Szeregi: »poczęcie, (i) narodzenie« (3): OpecŻyw 24v [2 r.]; Nie rozumieyże temu áby to zádziwowánie rodzicow iego miáło być z iáką wątpliwoſcią wiáry/ bo byli dobrze ſwiádomi dziwnego pocżęcia y národzenia iego RejPos 28v; CzechEp 175, 338; Przez święte pocżęćie/ národzenie/ y obrzezánie twoie/ Wybaẃ nas LatHar 341, 396, 645.

»przyście (na świat) a narodzenie« [szyk 3:2] (5): KrowObr 218; iáká rádość á iáka pociecha sſtáłá ſie ieſth wſzytkiemu ſwiátu/ z národzenia á s przyſcia tego náſzego ták wdzięcżnego goſciá RejPos 18, 15, 16; CzechRozm I69v.

»wcielenie i (abo) narodzenie« (7): nigdy bez cżłowiecżeńſtwá ſyn nie był [...] A ták y to błąd będzie co mowią o wćieleniu ábo národzeniu cżłowiecżeńſtwá ſyná Bożego. CzechRozm 16v; ReszPrz 81; O nadobrotliwſzy Oycże/ ia naniżſzy ſługá twoy/ ze wſzytkiego ſercá mego/ dźiękuię tobie zá święte iego wćielenie/ y národzenie LatHar 565, 12, 27, 586, 616.

»zjawienie a (i) narodzenie (na świat)« [szyk 3:1] (4): s tymi Anyoły ſwiętymi y z mátką ſwiętą iego/ ábychmy byli tego pilni/ co nam przynioſło to ſwięte zyáwienie á národzenie iego RejPos 21, 17, [278], 298.

α. O czasie (w ujęciu historycznym, gdzie rok narodzenia Chrystusa oznacza umowny początek nowej ery) (315):
Wyrażenia: »przed bożym (a. Pana Krystusa itp.) narodzeniem, od bożego narodzenia, po bożym narodzeniu, do bożego narodzenia« [bez dokładniejszego określenia czasu] [szyk 15:12] (17:5:3:2): PatKaz III 153; gdy chczeſz naleſć wiele lat ktoremu zapiſowi albo Kronicze/ położ latha idącze od Bożego narodzenia iako tu. KłosAlg D3v; nie wſtanie rodzay twoy plemienia twego aż do narodzenia Chriſtuſa z ciebie. WróbŻołt eev; Byłá thá náuká Alchimiey poſpolita v Egipcyan przed národzenim Páńſkim BielKron 26; Wiek ſzoſty á oſtátecżny: od národzenia Páná Kryſtuſá aż do dniá ſądnego BielKron 138, 132 [3 r.], 264v, 283v, 284, 284v (16); OrzQuin L3; LeovPrzep Hv; CzechRozm 119v; A Trogus Pompeius nád tych wſzyſtkich Hiſtorikow ſtárodawnieyſzy Rzymſki Hiſtoryk/ ktory ieſzcze przed národzenim Páńſkim rozmáitych narodow dzieie piſał StryjKron 95; CzechEp 175, 261, 354; zdáło mi ſię zá potrzebną/ Summę ſpraw obudwu [...] przydać/ náznáczywſzy ktorego roku po Národzeniu/ y po W niebo wſtąpieniu Páńſkim/ y zá ktorego Ceſárzá pánowánia co ſię działo WujNT 509.

»czasu narodzenia Pana Krystusa« = w tym czasie, kiedy urodził się Chrystus (4): Weſpezyan zbudował kościoł pokoiá w Rzymie/ ktory był vpadł cżáſu národzenia Páná Kryſtuſá BielKron 147v; Cżáſu národzenia Páná Kryſtuſá Kolno było głową niſzſſey ziemie Niemieckiey BielKron 285, 118, 267v.

»lata (a. roku) od narodzenia bożego (a. Pana Krystusa itp.), narodzenia bożego, przed narodzeniem bożym, po narodzeniu bożym [którego]« [szyk zmienny] (220:13:5:3): MetrKor 34/133v, 135v; March1 A2; OpecŻyw 194; PatKaz I 13; FalZioł V 120; Praſſowano w Krakowie [...]. Roku od narodzenia Bożego 1535. GlabGad P8v; MiechGlab *3v, s. 2, 58; Polaczy wiarę krzeſcijańską przijęli lata Bożego narodzenia 965. KłosAlg D3v; WróbŻołtGlab A5v; Dan wcracowye weyſſrzode przed ſſwyetym Staniſlawem. Lata narodzenya bozego Mo Do XXXIXo LibLeg 8/134, 6/114v, 11/156; ComCrac 14; Drukowano w Krakowie v Heleny Florianowey. Roku od narodzenia pańſkiego M.D.L. HistAl N6; Sejm walny koronny do Warszawy złożon jest przez Krola Jego Miłość na niedzielę pirwszą adwentową, ktora przypadała na dzień 29 listopada roku bożego narodzenia 1556. Diar 19; LubPs A2v; GroicPorz a3v [2 r.], mm4v; KrowObr 151v, 168, 235, 260; RejWiz A9; RejZwierz A4v; BibRadz *3; Pompinius piſze/ iż Rzym tego cżáſu záłożon/ gdy kroi żydowſki Ioátán nád Zydy pánował/ według Káryoná od pocżątku ſwiátá było lat 3201. á przed národzenim Kryſtuſá 529. BielKron 99; Po śmierći Kewy wybráli ſobie [Hunowie] zá Krolá okrutniká wielkiego Attilę/ który pocżął pánowáć látá od Bożego národzenia 428. BielKron 297v, 23v [2 r.], 25v, 51, 130, 141v (171); SienLek A; LeovPrzep a4 [2 r.], A, A2v, B3 [2 r.], B3v (12); GórnDworz A3; A vmárł ieſt święty Alekſzy. Látá Národzenia Bożego. 329. HistRzym 126v, 133; RejPos B2v; BiałKat 241, 326; KwiatOpis A3; RejZwierc A, 273; BudBib c4; BudBibKaw A4; BudNT przedm a6v; CzechRozm A8v; ModrzBaz kt; SkarJedn 223; Ringolt Algimuntowic pirwſzy wielki Xiądz Litewski/ Zmodźki/ y Ruſki/ Roku 1219. od národzenia Chriſtuſá Páná wybrány y podnieſiony. StryjKron 285, 26, 210, 244, 245; CzechEp 11v, 233; CzechEpPOrz *v; KochJez kt; WujNT przedm 28; SarnStat 1057, 1085, 1186; SiebRozmyśl A2; KlonWor 1.

»[ile] lat przed narodzeniem, po narodzeniu, od narodzenia, do narodzenia Jezusa (a. Krystusa, a. Pana itp.)« [szyk zmienny] (21:9:4:4): Mikołay pirwſſy około ośmiſet lat po bożym národzenyu/ do Micháłá Ceſárzá ták piſſe KromRozm III N8v, Ov, P6v; nawięcey ſie ich [mnichów] námnożyło/ iż w tyſiącu lath po národzeniu Kryſthuſá Syná Bożego KrowObr 137, 133v, 234v; Sybillá Europea. TA ſie w Europie vrodziłá przed Bożym národzenim lat 133. BielKron 134v, A6 [3 r.], A6v, 119, 122 [2 r.], 128v (26); SarnUzn G5; [Helijasz prorok] przed Národzenim Bożym dźiewięć ſet y dwánaście lat/ w niebo wźięt był. LeovPrzep I3, E4, I4; StryjKron A5v; CzechEp 416.

»rok (od) narodzenia pańskiego [który]« (5): KrowObr 30; RejZwierz kt; BielKron A6v, 303; Przepowiedzenie przygod z Biegow Niebieſkich od Roku látoſiego/ kthorego piſzą od Narodzenia Pańſkiego 1564. aż do dwudźieſtu lat LeovPrzep kt.

2. Urodziny, uroczystość obchodzona z okazji kolejnej rocznicy urodzin (3): Potym dzýeń trzetzi narodzenya Faraonowego przyſſedł wktory vtzynił wyelkye gody HistJóz A4v; BiałKat 148v; Národzenia ſwego wieczerzą Herod ſpráwuie. WujNT Aaaaaa2.
3. Pochodzenie, rodowód (2):

W połączeniu szeregowym (1): KSiegi rodzaiu (marg) Narodzęniá abo Rodu a pokolęnia (‒) Ieſu Chriſta ſyna Dáwidowego MurzNT Matth 1/1.

Szereg: »mieszkanie i narodzenie« (1): Ták mowi Adonái Iehowá Ieruſzalimowi/ mieſzkánia twoie y národzenia twoie [Radix tua et generatio tua] z ziemie Kenáháńſkiey/ oćiec twoy Emorſki/ á mátka twoiá Chytithká. BudBib Ez 16/3.

Synonimy: 1. przyście; a. zest.: »Boże Narodzenie«: gody; 3. pochodzenie, rod, rodzaj.

Cf NARODZIĆ, NARODZIĆ SIĘ

PD