[zaloguj się]
[pdf]

NARODZONY (241) part praet pass pf

narodzony (215), narodzon (18), narodzony a. narodzon (8).

a oraz pierwsze o jasne. ◊ W formach niezłożonych -ón (4) MurzNT, Mącz (3), -on (2) OpecŻyw, -ono (1) Mącz. ◊ W formach złożonych: -on- (32), -ón- (5) OrzQuin, BiałKat (4).

Fleksja
sg
mNnarodzony, narodzón fNnarodzonå, narodzona, narodzon(a) nNnarodzone, narodzono
Gnarodzonégo G Gnarodzon(e)go
Dnarodzon(e)mu D D
Anarodzonégo A Anarodzon(e)
Inarodzonym I Inarodzonym
Lnarodzonym L Lnarodzonym
Vnarodzony V Vnarodzon(e)
pl
N m pers narodz(e)ni
subst narodzon(e)
G narodzonych
A subst narodzon(e)
I m narodzon(e)mi, narodzonymi
L narodzonych

sg m N narodzony (71), narodzón (16); ~ (attrib) narodzony (44); ~ (praed) -ony (18), -ón (16); -ony PatKaz II, PatKaz III, NiemObr, CzechEp (2), WisznTr, ArtKanc, LatHar, WujNT (5); -ón BielŻyw, RejPs, HistAl, MurzNT, BibRadz (2), BielKron, Mącz (3), RejPos (2), Calag; -ony : -ón OpecŻyw (4:2), PatKaz I (1:1). ◊ G narodzonégo (48); -égo (8), -ego (3), -(e)go (37); -égo OrzJan, SarnStat, SiebRozmyśl; -ego Mącz; -égo : -ego OpecŻyw (5:2). ◊ D narodzon(e)mu (11). ◊ A narodzonégo (11); -égo (2), -(e)go (9). ◊ I narodzonym (16). ◊ L narodzonym (2). ◊ V narodzony (3). ◊ f N narodzonå (1), narodzona (1), narodzon(a) (8); ~ (attrib) -(a) (3); ~ (praed) -å (1), -a (1), -(a) (5); -å : -a BibRadz (1:1). ◊ n N narodzone (12), narodzono (1); -é (1), -(e) (11); ~ (attrib) -é (8); ~ (praed) -é (2) KłosAlg, HistRzym, -o (1) Mącz. ◊ G narodzon(e)go (1). ◊ A narodzon(e) (2). ◊ I narodzonym (3). ◊ L narodzonym (1). ◊ V narodzon(e) (1). ◊ pl N m pers narodz(e)ni (17). subst narodzon(e) (5). ◊ G narodzonych (4). ◊ A subst narodzon(e) (2). ◊ I m narodzon(e)mi (2) WujNT, narodzonymi (1) BudNT. ◊ L narodzonych (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: narodzony z kogo (76), z czego (17), od kogo (6), przez kogo (1).

Sł stp brak, Cn s.v. ślepo, Linde XVI w.: śleponarodzony; XVIII w.: nowonarodzony.

1. Który przyszedł na świat, urodzony; natus Mącz, Calag, Calep, Vulg; genitus Mącz, Calep; partus Calep (222): Plato [...] powiedá [...] że Nietylko ſobie národzeniſmy/ ale poſſciá naſſégo cżeſtz ſobié oytcżyzna przywláſſcżá OpecŻyw ktv, 48; wtrzeczyem polozenyu nyechay zagynye dzyen w ktory yeſtem narodzon PatKaz I 7v; PatKaz II 61v; PatKaz III 103; BielŻyw 87; Siodmego też kxiężycza dziećię narodzone może zoſtać żywo. KłosAlg A3v; RejPs 33; HistAl B3v; MurzNT 1 marg; Semiferus, Nápoły dźiki/ co yeſt ſwoyskiego á z dźykiego zwiérzęcia národzono. Mącz 120d, 145d, 223a, 241b, 348b; Calag 214b [2 r.]; CzechEp 211; Calep 455a, 688b, [756]b; ludźie dobrzy/ [...] nigdy przepomnieć niemogą/ iż to ieſt ich oyczyzná/ w któréj národzeni/ z grzéchów omyći/ y Pánu Kryſtuſowi oddáni OrzJan 39, 65; Moyzeſzá národzonego kryli trzy mieśiące rodźicy iego WujNT Hebr 11/23, s. 418; SarnStat 882.
Wyrażenia: »od brata i od siostry narodzony« = pochodzący z kazirodczego związku (2): Ty kto to dziećię prziymieſz wiedz żeć ieſth od brátá y od ſioſtry národzone HistRzym 32, 37.

»chromo narodzony« (1): Dziwy prawdziwe były [...] gdy chromonárodzonemu kazáli wſtáć RejAp 113v.

»doma, w domu narodzony sługa« = natus domus PolAnt [szyk 3:4] (3:4): A ták koniecznie ſługá domá národzony/ y kupny zá pieniądze/ będźie obrzezan BibRadz Gen 17/13, Gen 17/12, 23, 27.

»z ubogiego domu narodzony« (1): Humili loco natus, Z vbogiego domu národzony. Mącz 159c.

»dopiero narodzony« = modo genitus Vulg (2): Nieyáki kąſek álbo ſtuczká mięſá ná czele/ dopiero národzonego zrzebięcia Mącz 156c; WujNT 1.Petr 2/2.

»ani w grzechu narodzony« [o cudownym narodzeniu Jana Chrzciciela] (1): Ián tako ſwięty ij niewinny/ ſkromny ij cirpliwy/ ſmiertz prziymuie/ anij w grzechu narodzony/ żywątz w laſce bożé/ a my grzeſſni niechcemy [...] żádné krzywdy znoſitz. OpecŻyw 48v.

»w księstwie narodzony« = książęcego rodu (2): Quia erat gens ſancta, Regale Sacerdotium. A oni záśie/ Moab et Agareni, Eſau, Amalec, Chananei, przeklętymi ludźmi byli/ ábowiém kśiążętámi y w Kśięſtwách národzeni byli. OrzQuin Q, P2v.

»(nie) z małżeństwa, z małżeńskiego stanu narodzony« = (nie)prawego pochodzenia (2:1): Práwo zábrania być temu Sędźiem/ który ieſt [...] nie z małżeńſtwá národzonym GroicPorz b2v, b3; Nasci iusta uxore, Z máłżeńskiego ſtanu być národzón. Mącz 241b.

»z prawej małżonki narodzony« (1): Uxore iusta nati, z práwey małżonki národzony Mącz 179b.

»z [jakiej] matki, od [której] matki narodzon(y)« = matre genitus Mącz [szyk 2:4] (2:4): Mącz 334c; Ieſliby ćie też brát twoy od iedney mátki národzony [filius matris tuae]/ [...] táiemnie podwodźił ku chwale Bogow cudzych [musi zginąć] BibRadz Deut 13/6. Cf »narodzony z oćca i matki«.

»z niewiasty narodzony« = de muliere procreatus HistAl; natus e muliere PolAnt; nati mulierum Vulg [szyk 6:2] (8): HistAl F5; CZłowiek národzony z niewiáſty ieſt bárzo krotkich dni á pełen ieſt fráſunkow. BibRadz Iob 14/1, 3.Esdr 4/16; KuczbKat 430; BiałKaz B4; BudNT Matth 11/11; Miedzy národzonemi z niewiaſt/ żaden nie ieſt więtſzy Prorok nád Iana krzćićielá. WujNT Luc 7/28, Matth 11/11.

»narodzony z nierządnej niewiasty« (1): Syná národzonégo nierządnéy niewiáſty/ głowá ma bydź temuż iéy ſynowi płáconá. SarnStat 643.

»(jako) nowo, dopiero, teraz narodzone dziatki (a. dziecię, a. dziateczki)« (5:1:1): Weźmimy wzor á formę od pogánow/ ktorzy nye znáyąc prawdziwego Bogá/ záwſſe zá dzyatki nowonárodzone nyeco ofiárowáli bogom ſwym GliczKsiąż C7v; BielKron 288; KuczbKat 5, 130; ná pámiątkę przednieyſzych ſpraw Páńſkich ná tym świećie dla zbáwienia náſzego/ [...] dźiatki nowo národzone krzćiemy? WujJud 43; CzechRozm 234; ZLożywſzy tedy wſzeláką złość/ y wſzeláką zdrádę/ [...] iáko dopiero národzone dźiateczki [sicut modo geniti infantes] [...] pożądayćie: ábyśćie w nim vrośli ku zbáwieniu. WujNT 1.Petr 2/2.

»narodzony z oćca [+ imię] i matki [+ imię]« (1): A ta panna myala podz y bycz narodzona z oczcza yoachyma y matky ſzwyątey anny PatKaz II 24v.

»poczciwie [= szlachetnie] narodzony« (1): A ieſt że który coby rozumiał/ áby człowiek wolny y poczćiwie národzony miał mieć inſzy gwałt/ któryby go przyćiſnął do poſługi iákiéy dobréy/ nád wſtyd y ſromotę zá iáki zły wyſtępek? OrzJan 68.

»wedle przyrodzenia [= zgodnie z naturą] narodzony« (1): Bo by ſie też było toż ſwięte plemię národziło wedle ciáłá iáko iny cżłowiek/ thedyby theż było pod onymże przeklęciem iáko iny cżlowiek/ wedle przyrodzenia národzony. RejPos 101v.

»z rodzicow [jakich, których] narodzony« (3): WujNT 595; którzy z nich [z ludzi prostego stanu] ná Biſkupſtwá y Pręłatury ſą podnieśieni/ którzyby nie byli z oboygá rodźiców národzeni y wychowáni obyczáiem ſzláchćiców [qui non essent ex utroque parente progeniti et edueati more nobilium JanStat 195]: niech ná wysſzé nie wſtępuią SarnStat 236, 179.

peryfr. »z skał narodzony« = nieczuły (1): A cżłowiek przyrodzenia trudno ma hámowáć/ Gdy ſtráćim co drogiego wżdyć muśim żałowáć? Nie s Kaukaſowych ſkał ieſtem národzony/ Nie okrutnych Tygryſow pierśiámich karmiony WisznTr 9.

»w wielmożnym stanie narodzony« (1): yeſli że kto w wielmożnym ſtanie/ á w wielkim ſcżeśćiu nąrodzony [!]/ bywa dobrym albo mądrym [...] tego mamy [...] miłować KwiatKsiąż D4v.

»syn nowo narodzony« (2): Boleſław [...] ſynowi nowo národzonemu dał imię Stráchwás BielKron 323; OrzJan 13.

»ślepo, ślepy narodzony« = niewidomy od urodzenia; caecus natus Vulg; caecus genitus Mącz; caecigenus Calep (15:1): IIdątz pán Iezus przez Ieruzalem/ vzrzál cżlowieka ſlepo narodzonégo OpecŻyw 62v, 62v, 121v; OpecŻywSandR nlb 3; Od wieku nie ieſt ſlychaná rzecż/ żeby kto otworzył ocży ſlepo národzonego. Leop Ioann 9/32, Ioann 9 arg; Mącz 29d; Ano maſz tego pewny przykład nád onym ſlepo národzonym/ ktorego Pan iáſnie oſwiećić á hoinie pocieſzyć [...] racżył RejZwierc 174; [faryzeuszowie] mowyli do ſliepego národzonego. A przez Páná vzdrowionego. My (powiádáią) więmy: że ten cżłowiek grześnik ieſt BiałKaz C4v, F4v; gdy Zamomisław Leſkowic [...] vmárł, [...] ná iego mieyſce Mieczysław Syn ſleponárodzony dobrowolnie od wſzyſtkich ſtanow Monarchą Polſkim piątymnaſtym od Lecha ráchuiąc/ wybrány. StryjKron 150; Calep 146b; LatHar 577; WujNT przedm 37, Ioann 9/32, 11/37.

»jako znowu narodzony« = odrodzony (7): RejAp 55, 168; opłokawſzy głowę kęſem wody/ á przyłożywſzy máło ſłow do tego/ ma być cżłowiek iáko z nowu národzony RejPos 32, 152v [2 r.], [154], 223v.

»z wtorej żony narodzony« (1): o gwalth o nayasd domovy [...] dal vine Swienthochowskim [...] y andrzeiovi Iacubowi synum Ianowym scziessiel swthorey zony narodzonych ZapWar 1550 nr 2674.

W przen (3): [o mądrości] Gdy ieſzcze nie były przepáśći ieſtem národzona/ y poki ieſzcze źrzodłá nie obfitowáły wodámi. BibRadz Prov 8/24, Prov 8/25.
Wyrażenie: »z ducha narodzony [= odrodzony]« (1): Ian y Páweł otym mowią/ ktorego też cżłowieká zowie piſmo duchem z duchá národzonym. GrzegŚm 31.
a. O Jezusie Chrystusie (125): czaſu czeſarza octauyaná [...] trzy ſloncze na wſchodzye ſyą ukazały ktore znyenagla w yedno ſyą obroczyly czo znamyonoualo criſtuſa narodzonego PatKaz III 104, 104; SeklKat O2v; BibRadz Luc 2 arg; RejAp 159; Rozumieyże temu/ iż to dziwna rzecż miáłá być ku rozumowi á ku vwyerzeniu ludzkiemu/ iżby cżłowiek ná ſwiecie národzony/ ieſzcże w thák vniżonym ſtánie/ miał być rozumian być Bogiem RejPos 16; SkarŻyw 398; nie godźi ſię tego ſkrętnie rozbieráć/ iáko ieſt národzony/ gdyż tego (iáko on mowi) dochodźić rzecż boiáźliwa ieſt CzechEp 71, 71, 194, 306, 340; ArtKanc B12v, B16 [2 r.], C3v; LatHar 517; WujNT 694, Col 1/15, s. 696, 826; SkarKaz 517b marg.

W przeciwstawieniu: »narodzony ... uczyniony« (3): [wierzymy] wiednégo Syná Bożégo Páná Iezu Chryſtá/ národzónégo z Oycá/ [...] národzónégo nievczynionégo/ áni ſtworzonego BiałKat c; WujJud 25; WujNT Gal 4/4.

Wyrażenia: »w Betlejem narodzony« [szyk 3:1] (4): OpecŻyw 21v; CzechEp 300; LatHar 336; Chriſtuſowi národzonemu w Betlehemie/ Mędrcy ſię kłániáią. WujNT Matth 2 arg.

»od, z Boga narodzony« (2:1): OpecŻyw 187; Ieſtći Syn od Bogá národzony od wiekow BibRadz II 120c marg; NiemObr 10.

»narodzone człowieczeństwo« (3): ći kthorzy [...] vwierzyli przyſciu [...] á národzili ſie z nowu przez krzeſth á Duchá s. á przyięli ná ſię znák przymierza s Pánem ſwoim/ ktore nam ſpráwiło národzone to ſwięte cżłowiecżeńſtwo Páná tego. RejPos 15v, 15v. Cf »nowo narodzony«.

»narodzone dziecię (a. dzieciątko)« [szyk 6:5] (11): GrzegRóżn D2v; RejPos 16v; [Pismo św. zowie Syna Bożego] Dźiéćiątkiem národzónym BiałKat a4; GrzegŚm 62; Anioł gdy śię vkazał/ Páſterzom roſkazał/ iuż do Betlehem idźćie/ národzone dźiećię, w iáślecżkách naydźiećie. ArtKanc B11v, B4. Cf »nowo narodzony«.

»dziwnie narodzony« (3): A gdy ſie wypełnił iuż cżás oney ſpráwiedliwośći á onego gniewu iego ſwięthego/ okazał ſie on błogoſłáwiony Pan á wſzechmogący Syn iego/ dziwnie s pánny národzony. RejPos 152v, [105]v; LatHar 336.

»z istności macierzyńskiej narodzony« (1): Pan náſz Iezus Chryſtus [...] cżłowiekiem ieſt z iſtnośći máćierzyńſkiey w cżáśiech národzonym. LatHar 373.

»narodzony krol« = natus est rex Vulg [szyk 12:3] (15): Czo dzialáſs ſerce zimné a ij zatwardzialé? bieży rychley ogląday krola narodzonego/ w iaſlkách polożonégo/ vpokorzonégo OpecŻyw 19v; ArtKanc C13; WujNT Matth 2/2. Cf »nowo narodzony«.

»narodzony dla nas, nam« = dla ludzi [szyk 3:3] (6): OpecŻyw 190; KrowObr 44; s thego Páná nam národzonego mamy pewnego iednacżá/ przycżyńcżę/ á pewnego obrońcę RejPos 305v; SkarŻyw 26; ArtKanc Cv; ábyſmy ćię nálazſzy [...] do oyczyzny wieczney wroćić ſię mogli. Przez tegoż Zbáwićielá świátá dla nas národzonego. SkarKaz 520b.

»narodzony bez nasienia ludzkiego« (1): [Machumet] to s Krześćiáńſkiey wiáry wzyął/ iż powiedał być Kryſtuſá s cżyſtey pánny národzonego bez náſienia ludzkiego BielKron 165.

»z niewiasty narodzony« = factus ex muliere Vulg (2): Chriſtus Pan: [...] ná to przyſzedł/ z niewiáſty [...] cżáſu pewnego národzony/ áby zepſował vcżynki Dyabelſkie CzechEp 292; WujNT Gal 4/4.

»nowo narodzony(e)« [w tymi Krol (8), dzieciątko (5), Kroi a Pan (2), Krol żydowski (2), człowieczeństwo, Krystus, Pan, Pan Jezus, Pan a Zbawiciel, Syn] (23): Nábożná rozmowa ſwiętego Bernata s panem Iezuſem nowo narodzonym dzieciątkiem OpecŻyw 17v, 19v, 21v, 23v; RejAp 100; HistRzym 99v; A iáko záſię wielka żałość á ſmętek/ bychmy byli nie vwierzyli á nie zrozumieli/ co nam ſpráwiło to ſwięte nowo národzone cżłowiecżeńſtwo Páná náſzego RejPos 15v, 15v, 17 [2 r.], 19v, 20, 21 (14); SkarŻyw 27; NiemObr 112; SiebRozmyśl G4.

»z panieństwa Maryje narodzony« (1): Syn ſie boży narodzil z dziewice przecżyſte/ iako rożá ij lilia s panieńſtwa Marie/ od wiekow narodzony OpecŻyw 17.

»narodzony z Panny (Maryjej), z Maryjej (Dziewice), z Dziewice, od Panny, przez Maryją« [szyk 31:12] (31:6:4:1:1): BierRaj 20; OpecŻyw Cv, 184; PatKaz I 9; myal [syn Boży] przyącz czlouyeczą naturą Aby czloyuekyem bądącz y bogyem zdzyeuycze nayczyſthſzey narodzony czyerpyalo yego czlouyeczenſthwo za upadłego czlouyeka PatKaz II 31v, 58, 61v; PatKaz III 100v, 101, 102; KrowObr 46v; BibRadz Matth 1 arg; BielKron 139v, 165; RejPos 152v; BiałKat 373v; BudNT Luc 1/31[35]; CzechRozm 23, 36, 43, 53, 222; rychło po tym Cyniku/ náſtąpił na tęż Stolicę on przeklęty Neſtoryus/ ktory [Chrystusa] proſtego cżłowieká być z Máryey národzonego fałſzywie náucżał SkarJedn 391, 305; SkarŻyw 172, 231; CzechEp 196, 217, 225, 252, 272, 341 [2 r.]; NiemObr 92; Bog wſzechmogący/ niechcąc wiekuiśćie ſtworzenia ſwego zátráćić/ [...] zeſłał Meſſyaſzá práwego Páná Iezuſá Chryſtuſá [...] z Pánny národzonego WerGośc 208; ArtKanc B3v, C4, I4v; Przed naświętſzym Sákrámentem klęknąwſzy mów. ZAwitay prawdźiwe ćiáło/ národzone z Pánny Máryey LatHar 83, 336, 384, 401; WujNT 1.

»z ojca, od ojca narodzony« (2:1): BibRadz II 120c marg; Wierzymy [...] wiednégo Syná Bożégo Páná Iezu Chryſtá/ národzónégo z Oycá BiałKat c; WujJud 25.

»z ubogie dziewki narodzony« (1): Wiem też iżes wierny cżlowiek ſemnie vbogié dziewki narodzony OpecŻyw 33.

»z żywota [Boga] narodzon« (1): [Chrystus] ieſt ieſſcze przed początkiem wſſey ſwiátłoſći práwie zżywotá mego národzon. RejPs 165.

Szeregi: »poczęty a (i) narodzony« (13): Pocżęt ieſt z Duchá święthego/ á narodzon z pánny Máryey BibRadz Matth 1 arg; BielKron 139v; RejPos [105]v; CzechRozm 43, 53, 222; CzechEp 217, 225, 252, 341 [2 r.]; NiemObr 92; WujNT 1.

»wcielony, narodzony« (1): Bog ſłowo dla ludzkiego zbáwienia/ w ćielony z Duchá S. národzony z ćiebie dziewice Máryey. SkarŻyw 172.

»zwiastowan i narodzon« (1): Acż nam ieſt máło ná tym ábychmy tylko wiedzyeli iáko ieſt zwiáſtowan/ y iáko ieſt národzon ten cżłowiek ſwięty RejPos 296v.

α. Przy określeniu czasu (1): około roku Kryſtuſá národzonego 720. Muká Sáráceńſki Krol morzem przyiechał z Afryki z wielkim ludem BielKron 279.
2. Pochodzący, wywodzący się; natus Vulg; genitus JanStat [w tym: z kogo (15), z czego (4)] (19): PatKaz II 42v; IAżdż ieſt riba rzecżna, podobna ieſth ku okuniowi/ [...] Rzeczona ieſt parkonata/ iakoby z okunia narodzona FalZioł IV 42d; Prorok národzony z ludu thego/ ieſt Kryſthus według wykłádu Piotrá. S. w Dźieioch Apoſthołſkich [!] BibRadz I 111b marg; Thákże Kryſthus żowie [!] ćiáłem s ćiáłá cżłowieká grzeſznego/ śmierthelnego/ národzonego s grzeſznego á śmierthelnego Cżłowieká GrzegŚm 53; Calep 988a.
Wyrażenia: »z Boga narodzony« [o wiernych] = Deo natus Vulg [szyk 5:2] (7): LubPs Z3; BibRadz 1.Ioann 5 arg; Theotocos Boży naród álbo z bogá národzony. Mącz 456d; Wſzelki ktory wierzy iż Iezus ieſt Chriſtuſem/ z Bogá ieſt národzony CzechEp 245; wſzelki národzony z Bogá/ nie grzaſzy: ále vrodzenie Boże záchowuie go WujNT 1.Ioann 5/18, 3/9, 5 arg.

»z [jakiego] pokolenia narodzony« = należący do jakiegoś rodu (3): Oto dzyſz koſzczyol ueſolo ſzpyeua rzekącz ſpokolenya krolewſkyego marya narodzona PatKaz II 42v, 42v; kto [...] twiérdźi ſie bydź ſzláchćicem [...] gdy ini [...] tego przą: ku dowiedźieniu ſwego pokolenia ſzlácheckiégo/ ma wiéźć mężów ſzláchćiców ſtárſzych/ dwu z pokolenia ſwégo národzonych [de sua stirpe genitos JanStat 554] SarnStat 237.

Szereg: »pość i [być] narodzony« (2): panna poſzla y narodzona ze czternaſzczye krolow nayuyſſzych ktory był naypyerwſzy krol zydowſky dauyd PatKaz II 42v, 24v.
Przen (3):
Wyrażenia: »z biodr Dawidowych narodzony« [o Chrystusie] (1): [Stary Testament i ewangeliści] zgodnie opiſuią cżłowieká Chriſtuſá Iezuſá z biodr Dawidowych národzonego/ á nie zmyślonego CzechEp 309.

»narodzony z wody« = ochrzczony (1): dźiśia ći/ ktorzy máłymi ſą w Chriſtuśie [...] á żyią ćieleſnie [...] prześláduią tych/ ktorzy národzeni ſą z wody y z duchá CzechEp 41.

»z wody [święconej] narodzony« = poświęcony (1): kthory dar dáię tobie wielki/ z wody iákoby národzony przes táiemnice poſwięcony KrowObr 68v.

Synonim: 2. pochodzący.

Cf NARODZIĆ, NARODZIĆ SIĘ, NIENARODZONY

DD