[zaloguj się]
[pdf]

NASTAWAĆ (73) vb impf

Pierwsze i trzecie a jasne (w tym w pierwszym 1 r. błędne znakowanie). ◊ W inf -sta-. ◊ W pozostałych formach: -ståw- (w tym 4 r. błędne znakowanie), -staj-.

W formach praes: naståw- (26), nastaj- (17); naståw- FalZioł (3), RejPs, Leop (2), BibRadz (4), BielKron, SienLek, RejAp, GórnDworz, ModrzBaz, KoehPhaen (2), KochPieś, LatHar, KołakCath, WujNT, CiekPotr; nastaj - RejRozpr, (2), LeovPrzep, WujJud, ModrzBazStryj, GórnRozm (2), GosłCast; naståw- : nastaj- RejZwierc (1:1), SkarJedn (1:1), KochEpitCat (1:1), GórnTroas (1:5).
Fleksja
inf nastawać
indicativus
praes
sg pl
3 naståwå, nastaje naståwają, nastają
praet
sg pl
3 m naståwåł m pers naståwali, naståwały
f naståwała m an
n naståwało subst
fut
pl
3 m pers nastawać będą, będą nastawać
imperativus
sg
3 niech nastaje
conditionalis
pl
3 m pers by naståwali

inf nastawać (8). ◊ praes 3 sg naståwå (17), nastaje (8). ◊ 3 pl naståwają (8), nastają (8). ◊ praet 3 sg m naståwåł (5). f naståwała (1). n naståwało (3). ◊ 3 pl m pers naståwali (4). naståwały (2). ◊ fut 3 sg będzie naståwało (2). ◊ 3 pl m pers nastawać będą (3), będą nastawać (1); nastawać będą RejAp, SarnStat; nastawać będą : będą nastawać ModrzBaz (1:1). ◊ imp 3 sg niech nastaje (1). ◊ con 3 pl m pers by naståwali (1). ◊ part praes act naståwając (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Zaczynać się w czasie, powstawać, pojawiać się; incidere Mącz, Cn; consurgere, exsurgere, instare Vulg; venire PolAnt; caepisse, surgere Mącz; increberescere, provenire Cn (71):
a. O zjawiskach o oddziaływaniu lub znaczeniu powszechnym (67): Leop Iob 38/32; Piſz páni przedſię ná tram [= jako dług]/ wſzák nowe [żyto] náſtáie. RejZwierz 137; Wſzytká tedy oná wielkość ſiedźiáłá ná onym plácu Kośćielnym/ drżąc od źimná ktore náſtawáło. BibRadz 3.Esdr 9/6; Mącz 336c, 433b; Kwietniá Kwiatki náſtawáią SienLek 43; KochEpitCat 110; KochSob 62; GórnTroas 73; rozniécona Iáko kiedy iutrzenká náſtáie czerwona GosłCast 57; Ták wzor rzemięſło z przyrodzenia bráło/ Gdy náſtawáło. KlonFlis E4.

nastawać za czym [= w wyniku czego] (1): Z tych tedy rożnych końcow/ y rożne obyczáię [!] roſtą/ zá ktoremi náſtáią tákie práwá/ ktore władzą Krolewſką z gruntu wywracáią GórnRozm D2v.

nastawać po czym (1): LatHar ++7; iáko po iáſnym dniu chmury náſtawáią KołakCath C2.

W przeciwstawieniu: »ustawać ... nastawać« (1): Od Adwentu ślub vſtawa/ Po trzech Królach wnet náſtawa. LatHar ++7.

Fraza: »czas(y) [czego, jakie], godzina [czego] nastawa(ją)« = tempus instat Vulg; incidunt tempora Mącz [szyk zmienny] (4:1): FalZioł IV 2d; Leop 2.Tim 4/6; Mącz 29b; vważay proſzę Chriſtyáńſki cżytelniku/ ieſli to nie ony cżáſy náſtáwały/ o ktorych duch Boży prorokował NiemObr 131; gdy godźina męki náſtawáłá SiebRozmyśl A3v.
W przen (1): Niech w wiecżney sławie kwitną Dorhoſtáie: Niech nowy Miesiąc w nich z ſzcżęśćim náſtáie ModrzBazStryj ¶2v.
α. Zaczynać się szerzyć (o działaniach i stanach obejących wiele podmiotów) (10): ArtKanc 120; Bo w one czásy náſtawáły woyny chłopſkié SarnStat 296.

nastawać z czego (1): Náſtawa z doſyć złégo coś ieſcze gorſzégo GórnTroas 33.

nastawać miedzy kim (1): A ták miedzy nimi záwſze nowe náuki/ y nowe niezgody náſtáią WujJud 133.

nastawać za czym [= w wyniku czego] (3): bo zá tym zákupowániem zbytnie wielka cená w rzecżách náſtawa [enormia precia rebus imponantur] ModrzBaz 34; SkarJedn 357; za wſzeteczeńſtwem/ náſtáie wzgárdá práwá GórnRozm Bv.

W przeciwstawieniu: »nastawać gmąć« (1) Náſtawáią Heretyctwá ále prętko giną SkarJedn 23.

αα. O rzeczach wchodzących w użycie (2): iákie pićia náſtáią Co ie dziwno przezywáią RejRozpr G3.
Zwrot: »nastawać na to miejsce« (1): Zły duch Te wymyślił z torkmyſzow puhy: Tátárſki to [...] nálazek. náſtawáią ná to Mieyſce korbácze CiekPotr 76.
β. Obejmować stanowisko, wstępować na tron (7): gdy inni Miſtrzowie thego zakonu náſtawáli/ łąmáli thy práwá Krolom Polſkim BielKron 231.

nastawać po czym (1): PAnowie Senatorowie/ którzy po téy Conſtituciiéy náſtáwáć będą/ [...] máią do piérwſzyeh przyśiąg Senatorſkieh w przyśiędze ſwéy té ſłowá przykłádáć SarnStat 36.

nastawać po kim (3): gdy iuż po onych dobrych y cnotliwych páſterzách y dozorcách zborecżku Rzymſkiego Chriſtuſowego pocżęli Papieżowie náſtáwáć CzechEp 376. Cf Fraza.

Fraza: »nastawa jeden po drugim« [szyk zmienny] (2): dał mu [Aaronowi] ten przywiley/ áby z rodzáiu [...] iego kápłani náſtawáli iedeń po drugim SkarJedn 47; NiemObr 59.
Zwroty: »nastawać na królestwo« (2): Roboám náſtawa ná Kroleſtwo. BibRadz 3.Reg 12 arg, Ier 37 arg.

»nastawać na miejscu [czyim]« (1): Sedekiaſz náſtáwa ná kroleſtwo ná mieyſcu Iechoniaſza BibRadz Ier 37 arg.

γ. Zaczynać działać (o twórcach ideologii i ich wyznaw) (11): KromRozm III Pv; gdy náſtawał kaznodzyeiá Marćin Luter BielKron 408; LeovPrzep b3v; RejAp 94v, 165v; CzechRozm 39; Iáko przed ſpuſtoſzenim miáſtá Ieruzalem rozmáići zwodzićiele náſtawáli/ y ſámi ſię zwáli Chriſtuſámi WujNT 174, Hebr 7/15.
Fraza: »mają nastawać jedni po drugich« [szyk zmienny] (2): iáko iedni po drugich [prorocy] mieli náſtáwáć dla wyſtrogi wiernych Páńſkich. RejAp 110, 94v.
Zwrot: »nastawać na świat« (1): Iácy zwodnicy pod figurą wiernych páſterzow [...] náſtáwáć ná ſwiát mieli. RejAp BB2.
δ. Przychodzić na świat, rodzić się; gigni Pol Ant; suffici Modrz (8):

nastawać za czym [= w wyniku czego] (1): widzimy/ że zá odmiennoſcią cżáſow iego [świata] y dziwnieyſzy ludzie náſtawáią RejZwierc A3.

nastawać po kim (1): Do cżego ieſliby niemogli być przywiedźieni ći co teraz ſą/ tedy ſie łacno przywieść dádzą co po nich náſtáwáć będą [qui postea sacerdotiis augebuntur]. ModrzBaz 139.

W przeciwstawieniach: »schodzić (2), przemijać ... nastawać« (3): Ieden wiek [generatio] przemiiá/ á drugi naſtawa BibRadz Eccle 1/4; Narod ſchodzi á narod náſtawa BielKron 79; BudBib Eccli 14/19.

Fraza: »jeden po drugim nastawa« (1): Coż mówi/ ſłuchay/ Pan ku tym ktorzy tu iedni po drugich náſtáwáć będą? RejAp 94v.
Zwroty: »na [czyje] miejsca nastawać« (1): oni ktorzi po ich śmierći ná ich mieyſcá będą náſtáwáć [in eorum loca qui sufficientur]/ vcżynią to. ModrzBaz 140.

»po [czyjej] śmierci nastawać« (1): ModrzBaz 140 cf »na [czyje] miejsca nastawać«.

»na świat nastawać« (1): Chceſz wiedźieć/ gdźie ćię po śmierći zchowáią? Tám gdzie ſą rzeczy/ niż ná świát náſtáią. GórnTroas 31.

ε. O jednostkach czasu lub określonych porach (11): Yle kroć zima wilgotna bywa/ á wioſna ſucha j zimna naſtawa. FalZioł V 30v, V 47v; Leop Esth 2/12; Mącz 44b; KochEpitCat 110; GórnTroas 8; A był dźień Przygotowánia/ y ſzábát náſtawał [sabbatum illucescebat]. WujNT Luc 23/54.
Fraza: »nastawa (a. począł nastawać) dzień« = dies instabat [szyk zmienny] (3): Leop Esth 2/15, 2.Mach 12/31; gdy dźień pocżął náſtáwáć [Usque autem quo futurus erat dies fieri]/ nápominał Páweł wſzythki áby iedli BibRadz Act 27/33.
Zwrot: »po sobie nastawać« (1): ábowiem iednáką ſpráwą ták poſobie [dzień i noc] wiecznie náſtawáią. RejPs 27.
b. O zjawiskach o oddziaływaniu indywidualnym lub ograniczonym do określonego niewielkiego zespołu (4): Tę myśl wźiąć przydźie/ którąć ſczęśćié twé podáie/ A pokornie vſtąpić złému co náſtáie. GórnTroas 38.

nastawać między kim (1): Zá Króla Stephaná téż nieiáka różnicá w téy mierze poczęłá byłá náſtáwáć między Márſzałki Litewſkiémi: á między Márſzałki Koronnémi SarnStat 313.

nastawać po czym (1): Bo ćiężſza tá nędzá/ co po pánſtwie náſtáie. GórnTroas 23.

nastawać w kim (1): pirwej tá cżęść duſze podleiſza/ w ktorey ſie chcenie zámyka/ w nas náſtawa/ toż dopiero tá cżęść/ która ma w ſobie rozum/ ná iáſnią w nas wynidzie. GórnDworz Hh4.

2. Mieć początek w określonym miejscu (2): Pás iego [gwiazdozbioru Perseusa]/ nie rozeznáć/ ieſli ná Skopowym Oſtátku/ czy ná wſchodźie náſtawa Wołowym KochPhaen 24, 23.

Synonimy: 1., 2. poczynać się, zaczynać się; 1. nadchodzić, następować, objawiać się, pojawiać się, przychodzić; a.δ. rodzić się.

Formacje współrdzenne cf STAĆ.

Cf NASTAJĄCY, NASTAWAJĄCY, NASTAWANIE

JR, KW