[zaloguj się]
[pdf]

ODDAWAĆ (611) vb impf

o oraz drugie a jasne (w tym w a.1 r. błędne znakowanie). ◊ W inf -daw- (74), -dåw- (42); -daw- RejPs (3), KromRozm I, KromRozm II (2), GliczKsiąż, GroicPorz (2), BielKron (2), OrzQuin, BiałKat (2), WujJudConf, BudBib, ModrzBaz, SkarŻyw (2), ReszList, PudłFr, LatHar (2), WujNT (5), SkarKaz (5), SkarKazSej (2); -dåw- BielKom, KrowObr (3), UstPraw, RejAp, RejPos (2), HistLan, RejZwierc, RejPosWstaw, NiemObr, ZawJeft, Phil, GosłCast; -daw- : -dåw- LubPs (2:3), BibRadz (9:1), CzechRozm (4:4), CzechEp (5:4), GostGosp (3:4), SarnStat (15:7), PowodPr (1:3). ◊ W pozostałych formach: temat -daj- a jasne (w tym 2 r. błędne znakowanie), temat -daw- a pochylone (w tym 4 r. błędne znakowanie).

W formach tematów praes: oddåw- (200), oddaj- (152); oddåw- March1, March1 Wiet, BierEz (2), OpecŻyw, OpecŻywSandP, FalZioł (2), BielŻyw, BielRozm, March3, WróbŻołt, KromRozm I, GliczKsiąż, GroicPorz (2), KrowObr (9), RejWiz, RejFig, BielKron (2), KwiatKsiąż, HistRzym, RejPos (6), WujJudConf (2), BudNT (2), StryjWjaz (2), ModrzBaz (3), ZapKościer, StryjKron (2), CzechEpPOrz, NiemObr (6), KochMRot (2), ReszPrz, ReszHoz (3), ReszList, BielSjem, KochPieś, PudłFr (2), GostGospSieb, KochFragJan (2), SiebRozmyśl, PowodPr, VotSzl, ZbylPrzyg; oddaj- RejKup, Diar, SarnUzn, GórnDworz, PaprPan, SkarJedn (2), ArtKanc, GórnRozm (3), GrochKal (2), ActReg, GórnTroas (3), OstrEpit (2), KołakSzczęśl, WysKaz (2), JanNKar, WitosłLut, KmitaSpit, SkarKaz (13), PaxLiz (2), SkarKazSej, KlonWor (2), SzarzRytJSzarz; oddåw- : oddaj- RejJóz (2:2), LubPs (2:1), Leop (5:2), BibRadz (11:1), OrzRozm (1:1), Mącz (7:7), OrzQuin (1:2), RejAp (2:2), RejPosWiecz3 (2:1), GrzegŚm (4:1), HistLan (5:2), RejZwierc (1:1), WujJud (1:3), BudBib (8:1), CzechRozm (13:1) KochPs (3:2) SkarŻyw (1:13), CzechEp (5:2), KochFr (2:1), PaprUp (1:1), ZawJeft (1:2), Calep (3:17), GrabowSet (4:2), LatHar (15:14), WujNT (15:11), SarnStat (4:10), CiekPotr (1:2), CzahTr (1:1), GosłCast (5:2).
Fleksja
inf oddawać
indicativus
praes
sg pl
1 oddaję, oddåwåm oddåwåmy, oddajem, oddaj(e)my
2 oddåwåsz, oddajesz oddåwåcie, oddajecie
3 oddåwå, oddaje oddåwają, oddają
praet
sg pl
1 m -em, -m oddåwåł m pers
f oddåwałam m an
2 m -eś, -ś oddåwåł m pers
f -s oddåwała m an
3 m oddåwåł m pers oddåwali
f oddåwała m an
n oddåwało subst oddåwały
fut
sg pl
1 m będę oddåwåł, będę oddåwać m pers będziemy oddåwać, oddåwać będziemy
2 m oddawać będziesz, będziesz oddåwåł m pers oddåwać będziecie
3 m będzie oddåwåł, oddåwać będzie m pers oddåwać będą, będą oddåwać
imperativus
sg pl
1 oddåwåjmy
2 oddåwåj oddåwåjcie
3 niech oddåwå, niechaj oddaje niech(åj) oddają, niechåj oddåwają
conditionalis
sg pl
1 m bych oddåwåł, bym oddåwåł m pers bysmy oddåwali
2 m byś oddåwåł m pers byście oddåwali
3 m by oddåwåł m pers by oddåwali
n by oddåwało subst by oddåwały
impersonalis
praes oddåwå sie
praet oddåwåno
con by oddåwåno
participia
part praes act oddając, oddåwåjąc, oddająć

inf oddawać (109). ◊ praes 1 sg oddaję (38) [w tym: -e (2)], oddåwåm (35). ◊ 2 sg oddåwåsz (5), oddajesz (5). ◊ 3 sg oddåwå (43), oddaje (31). ◊ 1 pl oddåwåmy (21), oddajem (7), oddaj(e)my (4); -em GórnTroas, WitosłLut, SkarKaz (5), -(e)my LatHar (3), WysKaz; ~ -em (1), -(e)m (6). ◊ 2 pl oddåwåcie (4), oddajecie (2). ◊ 3 pl oddåwają (39), oddają (31). ◊ praet 1 sg m -em, -m oddåwåł (3). f oddåwałam (1). ◊ 2 sg m -eś, -ś oddåwåł (4). f -s oddåwała (1). ◊ 3 sg m oddåwåł (34). f oddåwała (4). n oddåwało (1). ◊ 3 pl m pers oddåwali (26). subst oddåwały (1). ◊ fut 1 sg m będę oddåwåł (3) RejZwierc, KochPs, CzahTr, będę oddåwać (1) RejJóz. ◊ 2 sg m oddawać będziesz (3) CzechRozm, WujNT (2), będziesz oddåwåł (1) BibRadz. ◊ 3 sg m będzie oddåwåł (3) RejPs, WujNT, SarnStat, oddåwać będzie (2) LubPs, ZawJeft. ◊ 1 pl m pers będziemy oddåwać (1) KromRozm I, oddåwać będziemy (1) CzechRozm. ◊ 2 pl m pers oddåwać będziecie (4). ◊ 3 pl m pers oddåwać będą (3), będą oddåwać (3); oddåwać będą OrzQuin, będą oddåwać BudBib; oddåwać będą: będą oddåwać BibRadz (1:1), SarnStat (1:1). ◊ imp 2 sg oddåwåj (8); -åj (7), -(a)j (1). ◊ 3 sg niech oddåwå (3), niechaj oddaje (3). ◊ 1 pl oddåwåjmy (1). ◊ 2 pl oddåwåjcie (10); -åjcie (9), -ajcie (1); -åjcie : -ajcie KrowObr (2:1). ◊ 3 pl niech(åj) oddają (2), niechåj oddåwają (1). ◊ con 1 sg m bych oddåwåł (6) RejJóz, LubPs, CzechRozm, KochPs (2), SkarKaz, bym oddåwåł (2) GrabowSet, CiekPotr. ◊ 2 sg m byś oddåwåł (1). ◊ 3 sg m by oddåwåł (8). n by oddåwało (2). ◊ 1 pl m pers bysmy oddåwali (5). ◊ 2 pl m pers byście oddåwali (1). ◊ 3 pl m pers by oddåwali (23). subst by oddåwały (1).◊ impers praes oddåwå sie (1) [cf też ODDAWAĆ SIĘ praes 3 sg].◊ praet oddåwåno (6), [oddåwało się cf ODDAWAĆ SIĘ praet 3 sg n]. ◊ con by oddåwåno (2), [by się oddåwało cf ODDAWAĆ SIĘ con 3 sg n]. ◊ part praes act oddając (28), oddåwåjąc (22), oddająć (1) KwiatKsiąż.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI-XVIII w.

Znaczenia
1. Dawać; reddere PolAnt, Vulg, Cn; tradere Vulg, Cn; resignare Mącz, Cn; dare PolAnt; mandare Calep; addicere, transcribere Cn [w tym: kogo (3), co (166), komu (97), czemu (Przen) (2)] (172): Bo gdy nam [Józef] żyto oddawał ſam zapięczętował RejJóz N6v; iż dźieſięć niewiaſt w iednem piecu chleb dla was piec będą oddawáiąc go wam pod wagą BibRadz Lev 26/26; Mącz 253d, 392d; Calep 634a; Piwo młode oddáwáć ſzynkarzom GostGosp 138; SkarKaz 119b.

oddawać na kogo z czego (1): tę czwartą część któraby miáłá przyść z Arend dożywotnych/ [...] bierzemy ná ſwe trzy częśći/ że z nich ią [obronę] odpráwowáć mamy/ y oddawáć ná ſłużebné z ſkárbu Koronnégo SarnStat 103.

Zwroty: »oddawać w moc« (1): Pokłoniły ſie Iflanty obfite/ Oddáiąc mu [królowi Stefanowi] w moc zamki niedobyte GrochKal 19.

»wzajem sobie oddawać« = wymieniać się (1): MIeſzcżánie gdy ſie poſcie Kſiędzu ſpowiádáli/ Iż ſą cudzołożnicy/ wſzyſcy powiedáli. Ten rzekł/ á ſkądże tych pań ták wiele miewácie? Podobno iże wzaiem ſobie oddawacie. RejFig Ccv.

W przen (1):
Zwrot: »w obce ręce oddawać« (1): bo ći po ſmierći záginą porzućiwſſy wſſytko zebránie ſwoie/ [...] á muſſą ie wopce ręce oddáwáć. RejPs 73.
Przen (17):
Zwrot: »palmę oddawać« (1): Iż nie ſwaróm/ miłośći/ pálmę oddawamy GosłCast 18.
a) Zalecać napisany tekst (14):
α) Nieznanemu czytelnikowi (6): Ktory [żywot Pana Jezusow] iuż powtoré wyrażony ij polepſſony [...] waſſé przyiazni oddáwámy. OpecŻywSandP ktv; CzechRozm A8; PaprPan V v; Vpominek albo Przeſtroga/ Zacnemu Narodowi Polſkiemu [...] namnieiſzi Sluga i brat nato interregnum oddaie. PaprUp kt; CzahTr G.
Zwrot: »oddawać ku pożytkom [czyim]« (1): przed nogi iego świętey miłosći iáko zá wdźięcżnieyſzą ofiárę tę naſzę pracą pokłádamy/ oddawáiąc ią ku pożytkom koſćiołá iego świętego BibRadz *6.
β) Możnemu protektorowi: dedykować (7): StryjWjaz A2; iest ieſcze druga przyczyná więtſza, że ia w oſobie Wáſzéy X. M. Duchowné Práwo, Iego M.X. Arcybiſkupowi Gniéźnieńſkiému oddáię SarnStat 168; Oddawamći go [Potrójnego] tedy zacny Woiewodá CiekPotr )?(2v.

W połączeniach szeregowych (3): March1Wiet Av; RejPos A3; ponieważ ten moy nowy Nowego teſtámentu przekład/ z teyże nowey W. mći Drukarnie nowo wychodzi/ ſłuſznie iy W. mći ſwemu miłośćiwemu Pánu offiáruię/ oddawam/ y ſławnym imieniem á tytułem W. mći iy obnáwiam. BudNT przedm a5v.

Zwroty: »pod obronę [czyją] oddawać« (1): ktore [pisma mego brata] ia/ áby świát widźiáły/ pod Miłośćiwą obronę W.M. mego Miłośćiwego Páná y brátá/ y zá vpominek po bráćie mym oddáię. SzarzRytJSzarz nlb 2v.

»za upominek oddawać« (1): SzarzRytJSzarz nlb 2v cf »pod obronę oddawać«.

γ) Boginiom (1): WAm ſwe nieſczęſné rymy/ wam ſwe ſmutné ſtrony/ Zgodné Láſki [= Gracje]/ oddawam KochFr 111.
b) Przynosić pożytek (2):
Zwroty: »oddawać dochody« (1): że roſy y lody/ Hoyne oddáią/ cżłowieku dochody GrabowSet V4v.

»pożytek oddawać« (1): zá nim [pasterzem] ſie zwracáią [zwierzęta]/ Dobrowolny pożytek z śiebie oddawáią. GosłCast 66.

a. Darowywać, ofiarowywać; offerre PolAnt; appropriare JanStat (39): Dáruię ćię gruntem tym/ [...] oddawamći [dedi] przed oblicznośćią ludu moiego/ pogrzebże tám vmárłego ſwego. BibRadz Gen 23/11; w ták wielkiey zacnośći tego Kriweytá mieli/ iſz też po káżdym zwycięſtwie [...] trzećią część wzdobyći iemu oddawáli StryjKron 156; którzy witáią/ ſczęſnégo y długiégo żyćia winſzuią/ poczty oddawáią KochFragJan 3, 3; Bo tám ieſt táki zwyczay/ że káżdy onemu/ Ráduiąc ſie niezmiernie małżonkowi cnemu/ Iedni złoto oddáią/ drudzy roſtruchany/ Drudzy ſtróy świétny OstrEpit A3v, A2; WujNT 416; SarnStat 1203.

oddawać do czego [= czemu] (1): (nagł) TESTAMENT KVMELSKIEGO. (-) [...] Do Szpytalá Polſkiégo árkábus oddawam PudłFr 78.

oddawać na co (5): KrowObr 117; SkarŻyw 258; który dóm [...] ná Kollegium przerzeczoné oddawamy SarnStat 205; SkarKaz 454a, b.

Zwroty: »dary, upominki, [co] za upominki oddawać« = offerre munera PolAnt [szyk zmienny] (3:1:1): KrowObr 141 v; BibRadz Ps 67/30; Oddaway Nawysſzemu vpominki według iego ſzcżodrobliwośći przećiwko tobie BudBib Eccli 35/10[12]; Pánié Rąk ſwych roboty/ y ſubtelne tkánie Zá vpominki oddáią GrochKal 9; ze on okrutnik [...] iemu tzolem bije/ dari oddawa PaprUp C2.

»oddawać drugiemu« (1): máiętnośći twoich nie oddaway drugiemu [ne dederis alii] BibRadz Eccli 33/20.

»Panu Bogu [= na cele kultowe] oddawać« (1): Co vczynił Dawid [...] máteryą y koſzt ná kośćioł P. Bogu oddáiąc SkarKaz 454a.

»testamentem, na testamencie oddawać« (1:1): Ledwe drugi da pieniądz zá żywothá vbogiemu/ á poſmierći ná Teſtámenćie oddawa ſto złotych/ ná Obrázy/ ná pniaki y ſtoiaki KrowObr 117; SarnStat 92 marg.

Szeregi: »oddawać a odkazować« (1): gdyż wierny á miłoſćiwj ociec/ záwżdy co nazacnieyſze rzecży oddawa á odkázuie dzyatkom ſwoim RejPos 87v.

»oddawać i odnosić« (1): Izali nie ná nie robićie y prácuiećie? á wſzytko tho záſię niewiáſtam oddawaćie y odnośićie. BibRadz 3.Esdr 4/22.

Przen (15):
Zwroty: »na chwałę [czyją] oddawać« (1): ábyſmy [...] temuż to Bogu/ [...] przyſtoyne vpominki rozlicżnego nabożeńſtwá/ y cnot Chrześćijáńſkich/ ná chwałę iego/ oddawáli. LatHar 349.

»upominki oddawać« (1): LatHar 349 cf »na chwałę [czyją] oddawać«.

a) Ofiarowywać świątynię Bogu (11): gdy koſcioł zbudował/ Wielkim koſztem Sálomon/ á Pánu oddawał. Tám ſie modlił pokornie RejWiz 184; RejAp 20, 77v; RejZwierc 42v; Nie z mnieyſzą rádośćią y świętem/ y pompą/ ſtárzy Chrześćijánie kośćioły poświącáli/ oddáiąc ie P. Bogu. SkarKaz 454a, 454b, 455a.

W porównaniu (1): Otożeſmy Pánie vczynili/ oddáiemći ten kośćioł/ iáko pierśćień v ślubu SkarKaz 455a.

Szereg: »poświącać i oddawać« (3): zbudowawſzy kośćioł [...] poświącáli P. Bogu/ y z wielkim weſelem oddawáli on dom Boży. SkarKaz 454a, 454a [2 r.].
b) O dobrach niematerialnych przekazywanych potomkom (2):
Zwroty: »dziedzictwo oddawać« (1): żadnego dźiedźictwá pilniey oycowie ſynom oddáwáć nie máią: iáko wiárę Kátholicką/ á boiaźń Bożą y pobożny żywot. SkarKaz 421b.

»do potomnych oddawać« (1): imię swe do potomnych ludzi sławne oddajesz. Diar 20.

c) O łaskach bożych (1):
Zwrot: »oddawać na testamencie« (1): RejPos 334 cf Szereg.
Szereg: »oddawać a poruczać« (1): ieſliże táki pokoy tu nam oddawa á porucża ten miłośćiwy Pan á Ociec náſz ná tym Teſtámencie ſwoim. RejPos 334.
α. Nie zachowywać sobie (1): IAko Lais źwierćiádło Páphiiéy oddáłá/ Kiedy prze látá piérwſzéy głádkoſći ſtradáłá: Ták Ian tobie/ Montanie/ ſłoyki twé oddawa Bo co mu po nich/ kiedy piżmá wnich niezſtawa? KochFr 85.
b. Pozwalać sobie odebrać, dawać pod przymusem (2): gdy go [złodzieja] záſtáną nágradza ſiedmioráko/ wſzytkę maiętność domu ſwego oddawa. BudBib Prov 6/31.

oddawać na co (1): ktore [dziecię chrześcijańskie w Turcji] ſie nagrzecżnieyſze pokaże/ muſzą ná nieſzcżęſne Biſurmáńſtwo oddáwáć. PowodPr 26.

c. Dostarczać komuś na jakiś czas do późniejszego zwrotu (6): Potifar oddawa klucże Iozephowi RejJóz C2, C2v; HistLan E2v [2 r.].

W przeciwstawieniu: »oddawać ... odbierać« (2): Dworká potym iáko ſámá oddawáłá [przędziwo do przędzenia]/ z tąż niewiáſtą ma wagi odbieráć GostGosp 114, 58.

d. Dawać, co należy na mocy ustawy, zobowiązania: uiszczać, płacić, przynosić na ofiarę [w tym: bez dopełnienia dalszego komu (27)] (47): ták idzćie do roboty/ á [...] zwykłą liczbę cegły oddawayćie. BibRadz Ex 5/18, Ex 5/14, Lev 7/36, Num 18/32, 1.Reg 15/22; GostGosp 50; áby téż Zupnik Bydgoſki Zupnikowi Ruſkiému zá tę ſól [....] pieniądze álbo kwity zá náſzym roſkazániém wydánych pieniędzy oddawał SarnStat 395, 344.

oddawać do czego (5): SarnStat 976 cf Szereg. Cf »do skarbu oddawać«.

oddawać ku czemu (1): ktore [dziesięciny] będą oddáwáć ku podnoſzeniu Pánu BibRadz Num 18/24.

oddawać na co (1): będźieſz oddawał wſzytki pożytki ná żywność ſynowi páná twoiego BibRadz 2.Reg 9/10.

Ze zdaniem dopełnieniowym (10): iż nyemáyą być poſluſſni żadnym przełożonym/ áni powinni dáley oddáwáć co winni. KromRozm I D2; WujNT Rom 13 arg, 7. Cf Przysłowie.

W połączeniu z rzeczownikiem określającym rodzaj świadczenia [w tym: czwartą część (4), dziesięciny (4), pobor (3), cło (2), dań (2), czynsz (1), pogłowne (1), popłatki (1)] (17): Wśi Klaſztorne winni oddawáć dań Krolewſką UstPraw Gv; ktory [Bóg] roſkazawſzy poſłuſzeńſtwo ku ſobie/ y wypłacenie dániey Bogu powinney/ też drugie poſłuſzeńſtwo z cżynſzem przykazał oddawáć vrzędom przełożonym BibRadz *2; BudBib Eccli 35/9; piſmo święte nie tylko vcżćiwość y popłátki wſzelákie roſkázuie wſzyſtkim oddáwáć zwierzchmośći/ ále też y poſłuſzeńſtwo y poddáńſtwo CzechRozm 251v, 144; CzechEp 257; Telonium - Mieiſcze gdzie czło oddawaią. Calep 1051a; Kmiotkowie gdy pobory każą dawáć/ máią ie porządnie oddawáć cżáſu ſwego GostGosp 32, 166; LatHar 129; WujNT Rom 13/7; Celnicy Mytnicy żupnicy máią oddawáć czwartą część. SarnStat 361 marg, 280, 342, 361 [2 r.]; Do tegoż ſkárbu Rzeczypoſp: niechayby Zydowie po wſzytkiey Koronie będący/ pewną ſummę ábo pogłowne [...] ná káżdy rok y ná pewny czás oddawáli. VotSzl D2v.

Przysłowie: bibl. WujJud 18v; CzechEp 385, 405; oddawayćie Ceſárzowi/ co ieſt Ceſárſkiego: á Bogu/ co ieſt Bożego. WujNT Matth 22/21, s. 93, 170 marg, Yyyyy4v. [Ogółem 7 r.]
Zwroty: »lennem prawem oddawać« (1): ono pirwſze práwo miewáią Pánowie/ ktorych ieſt właſny grunt/ ábo ktorzi lennem práwem co oddawáią [illud habent domini fundi, seu feudi] ModrzBaz 76v.

»ofiarę, za ofiarę oddawać« = dare elevationem, elevare PolAnt [szyk zmienny] (4:1): Nam iuſz tákowych dárow y offiár niepothrzebá oddawáć/ poniewaſz Pan Kryſthus [...] ſam ſiebie oddał y offiárował Bogu Oycu ras ná krzyżu. KrowObr 141v; Gdy z tych dochodow ſwych co náwybornieyſze zá ofiárę oddáwáć będźiećie BibRadz Num 18/30, Num 15/20, 21, 18/19.

»do skarbu oddawać« [szyk zmienny] (4): SarnStat 175; niechayby ráczey wſzyſcy [...] raz iedno tylko zá żywotá/ połowicę intraty ſwey doroczney [...] do tegoż ſkárbu Rzeczypoſp: bona fide oddawáli. VotSzl Dv, D2v, E2v.

Szereg: »płacić i oddawać« (1): Z których to młynów ná káżdy rok powinni będą ćiż to mieſczánie Poznáńſcy do zamku náſzégo Poznáńſkiégo/ płáćić y ſkutecznie oddáwáć/ pſzenice małdrów pięć SarnStat 976.
Przen (1):
Zwrot: »cale oddawać« (1): wierność káznodzieyſka w tym należy/ áby żeńcá Chryſtuſow nic ſobie pańſkiego nieprzywłaſzcżał: wſzytko iemu cále oddawał SkarŻyw 312.
e. Przekazywać rzecz nie swoją (17):
α. Rzecz otrzymaną celem dostarczenia właściwemu odbiorcy (14): RejZwierc 39 [2 r.]; ſługá ten wierny ieſt/ ktory [...] obrok od Páná cżeládźi zgotowány/ ſzcżyrze y wiernie oddáie CzechEp 208; któré pieniądze Sołtyśi mieyśc przerzeczonych będą odbiéráć/ y nam álbo ſprawcy náſzému oddáwáć [praesentabunt JanStat 231] SarnStat 188, 363, 972.

oddawać do kogo (1): A ći Poborce wſzyſcy [...] będą powinni [...] ten Pobór wybiéráć/ y wcále nic ſobie nie przywłaſczáiąc/ [...] oddáwáć zárázem / po odebrániu do pánów Prowizorów y Podſkárbiów SarnStat 344.

oddawać do czego (2): MAią tákié pieniądze ſkłádáć ná ś. Marćin/ á oddáwáć káżdé miáſto y wieś do ſwégo zamku álbo dworu náſzégo SarnStat 972, 973.

Zwroty: »oddawać dary« (1): obróćiwſzy ſie do Ceſárzá iął oddáwáć dáry/ ktore przezeń poſłáne były BielKron 332.

»pozew oddawać« [o woźnym sądowym] (2): przyſyęgam/ [...] gdźie będę poſłan z vrzędu moiego/ [...] pilnie pozwy liſtowne oddáwáć GroicPorz g3v; SarnStat 1283.

»spełna, w cale oddawać« (1:1): przyſyęgam [...] Wſzytki Vrzędowe dochody/ y winy wſzythki [...] ſpełná Sędźiemu oddáwáć GroicPorz g3v; SarnStat 344.

Szereg: »oddawać albo odsyłać« (1): té kwity/ któré będą bráć od Stáróſt/ máią oddawáć álbo odſyłáć do ſkárbu náſzégo SarnStat 973.
W przen (1):
Zwrot: »oddawać w ręce« (1): że Woźnowie obyczayni pozwu źiemſkiégo nie oddáią w ręce ſzláchćicowi ſámému SarnStat 1283.
Przen (1):
Zwrot: »w cale oddawać« (1): gdyż [nauka lekarska] náturę náſzę [...] w cále á przynamniey przez vłomku [...] kreſowi od Bogá náznácżonemu oddawa GostGospSieb +2.
β. Wydawać z polecenia zwierzchnika (3): ktorzi [więźnie] ſye nieothvrczily, thediſmi thich roſkazaly oddawacz LibLeg 10/93; Piwo ma oddáwáć Vrzędnik kiedy Pan przyiedźie GostGosp 24.
Szereg: »nie dawać ani oddawać« (1): Vrzędnik żadney rzecży bez qwitu dla łatwieyſzey licżby nie ma dawáć/ áni oddawáć GostGosp 16.
f. Zwracać właścicielowi, temu od kogo się wzięło; rescribere Mącz; redonare Calep; redhibere, refundere, retribuere Cn [w tym: bez dopełnienia dalszego komu (10)] (22): ktore zamky, woloſczi. y zyemie. y wodi wyeky [!] xyadz moſkyewſky nieſprawiedlywye [...] vcziebie bratha naschego Crola pobrał Ia Czarz Sahibkyerey [...] Moſkyewſką Zyemye ſmnogymy woyſky ſwoymy. powoyowawſchi, y zaſye odyſkawſchi zyemye y wodi. brathv naſchemv wyelykyemv Crolowy [...] mami oddawacz. LibLeg 10/96; Mącz 375c; RejZwierc 98v; Pożycza człowiek zły/ á nieoddáie KochPs 53; SkarŻyw 454; Calep 914a; GostGosp 14, 134; SkarKazSej 687b.
Zwroty: »w całości oddawać« (1): on bi ych wczaloſczy doprowadzyl dopanstwa naſzego y vkobi [lege: u kogo by] czo wzyeto on bi to prziprowadzywſchi ye wczaloſczy ym oddawal. LibLeg 11/66.

»dług oddawać« (1): że nie záraz wſzyſtkiégo długu oddáią. SarnStat 1301.

»oddawać pieniądze« [szyk zmienny] (2): ZapKościer 1584/49; Są też ludźie niewdźięcżni: ktorzy w niedoſtátku Pożycżáią v ludźi [...]. A potym gdy przyidzie cżás naznacżony płacey/ Nie oddaią pieniędzy przyiaćielſkiey pracy.KlonWor 73.

»oddawać zaś (a. zasię)« [szyk zmienny] (4): LibMal 1546/114; res resigno quas dedit Horatius, Wracam, oddayę zas. Mącz 392d; ReszHoz 139; Calep 902b.

Szereg: »odesłać albo oddawać« (1): z kośćiołow y z domow ſlácheckich wiele pobráli/ y wynieſli/ przed śmierćią ſię vpámiętywáli y [...] záś złupione dobrá álbo nadgrodę odeſłáli/ álbo oddawáli ReszHoz 139.
Przen (5):
Zwroty: »dług oddawać« (1): Abych ták tobie [Boże] [...] Dług obiecány dźiéń po dźień oddawał. KochPs 88.

»ducha, duszę (Panu Bogu) oddawać« = umierać (2:1): SkarŻyw 528; Duchá oddáie. [cf A Iezus wypuśćiwſzy głos wielki ſkonał Mar 15/37] WujNT Mar 15 arg, Ioann 19 arg.

»z lichwą oddawać« (1): iſz mu [św. Szczepanowi] Pan Bog [...] Páwłá świętego darował: y gdy vmárł Páweł S. zá Chryſtuſa/ on duſzę iego ofiarował Pánu/ mowiąc: Pánie tyś mnie tym wielkim dárem vcżćił/ otoſz teraz ia go zlichwą y z zyſkiem oddáię. SkarŻyw 583.

»z zyskiem oddawać« (1): SkarŻyw 583 cf »z lichwą oddawać«.

g. Dostarczać dokumenty urzędowe; praesentare Calep [w tym: bez dopełnienia dalszego komu (10)] (11): Com iá w tey rzecży zbiegał zá ty dwie niedzieli. Tym tám iego dłużnikom ceduły oddáiąc HistLan C; Calep 841b; ZapKościer 1588/81v; że nadáléy do trzećiégo dniá Prokuratorowie Controuerſię oddáwáć powinni ſą SarnStat 812, 812 [2 r.], 1286. [Cf też d. SarnStat 395.]
Zwrot: »oddawać pozew« [o stronie powodowej] [szyk zmienny] (4): tákże też y ow żeby nie wygrał lucrum, ktory nie oddáiąc pozwu/ fortylnie adverſarza zmyć chćiał. GórnRozm L, F2v [2 r.], G3.
2. Podawać, wręczać; kłaść gdzieś [co; w tym: komu (9)] (10): LibLeg 11/188; iákoby [arcybiskup] podawáiąc [...] Królowi Kśięgi/ y przy tych Kśięgách Koronę/ Miecz/ Sceptrum/ y Stolec Królewſki/ Królowi oddawáiąc [...] OrzQuin T4, T3v; klucze od zamków, miast, ſolenniter przy Koronáciiéy Burmiſtrzowie im [królom] oddáią. SarnStat 106; Maſzże té pieniądze ktoreś Wźiął od Skárbká? (–) Mam [...]. (–) Samći ié Skárbek oddawał. CiekPotr 73, 85.

oddawać z czego [= biorąc skąd] (1): pánom ktoremu co przynależáło/ Z ołtarzá oddawano/ ich nośidłá [= to, co mieli nieść] cáło. StryjWjaz C2v.

oddawać na co (1): W tym przynieſiono onę zgotowaną ofiárę/ chleb y wino/ á tho po iednemu ná ołtarz oddawał Krol ſam kſiędzu Arcybiſkupowi. BielKron 330.

Zwroty: »oddawać w ręce« (1): Litwá Giliginá [...]/ á Zmodź Trabuſſa [...] ná Stolicę Xiążęcą według zwyczáiu onego wieku podnieſli/ oddawáiąc obiemá miecz y laſkę oycowſką w ręce StryjKron 350.

»upominki a dary oddawać« (1): Donarium [= miejsce składanie darów ofiarnych], [...] Mieyſce gdzie vpominki á dáry oddáyą. Mącz 94d.

3. Przekazywać wykonaną pracę; przekazywać zadanie następcom (2):
Zwrot: »robotę oddawać« [w tym: komu (1)] (2): tedy ſobie wymawiay/ áby [kopiąc groblę] źiemię brał dwá kroczki w źiemię proſtą Bórtę/ á robotę áby oddawał pod ſznur. Strum F2v; ia iuż ſtáry rychło ſię v W.K.M. prośić do komorki ſwoiey do bráćiey będę/ młodſzym tę robotę oddáiąc. SkarKaz )(4v.
4. Czynić komuś coś w zamian, rewanżować się, odpłacać się, odwdzięczać się, rekompensować; nagradzać lub karać; retribuere Vulg, PolAnt, Mącz, Calep, Cn; rependere Mącz, Calep, Cn; reddere Vulg, PolAnt; compensare, remunerare, repensare Mącz, Calep; retaliare Mącz; hostire, praemiari Calep; facere viceversa JanStat; reddere paria a. vicem, referre (par pari), refundere, regerere, remunerare, rependere vices, reponere, respondere, retaliari Cn [w tym: komu (85)] (142): BierEz G; Bo gdym był z nim w więzieniu iegom życzliwoſcz znał Prawym ſerczem oddawać tam mu był obieczał RejJóz K5, L2v; Mącz 237c, 288d, 289b [2 r.], 439a, 464a; BudBib Ier 51/56; Calep 226b, 490a, 835b, 910b, 912b, 920b.

oddawać według (a. podług) czego (8): WróbŻołt pp4v; KromRozm I H2v; Nie oddaway nam podług náſſych złośći/ ále podług miłoſierdzia twego Leop 1.Mach 13/46; CzechRozm 217; LatHar 89, 562; WujNT 845. Cf »według sprawiedliwości oddawać«.

oddawać czemu (3): WujJud 110, 111; oddáie Pan Bog ták wielką chwałę ták máłym y lekkim vczynkom y vtrapieniu WujNT 551.

oddawać co [= za co] (46): MetrKor 31/621; BierEz N2; ForCnR A4v; BielŻyw 19; RejPs 45v, 162v, 207; Ia dziękuię Iozephie za twe winſzowanie [...] Wierz mi ieſtli to doydzie będęć to oddawać RejJóz K, G5; LubPs H3, dd6; BielKron 179,366v, 416; OrzQuin E2; RejAp 123; BiałKat 153v; HistLan A3, D4v, F4v; RejPosWstaw [414]v; Typeryuſowi vcżćiwość krzyżá S. y iáłmużny Pan Bog oddawał. SkarŻyw 101 marg, 183; StryjKron 432; KochFr 64; SarnStat 993. Cf Ze zdaniem; »dobre dobrym oddawać«, »dobrodziejstwa oddawać«, »dobrym niedobre uczynki oddawać«, »krzywdę oddawać«, »złością dobroć oddawać; dobrodziejstwo źle oddawać«, »złe złym oddawać«, »oddawać źle«.

oddawać co [= czym] (28): BierEz O4; żywot wiecżny przeto łáſką Bożą ieſt názwány/ że gi tym zaſługam Pan Bog oddáie/ ktore z łáſki vroſły cżłowiekowi. WujJud 110; NiemObr 151; WujNT 551, 779 marg; SarnStat 80. Cf »dobre za złość oddawać«, »oddawać karanie«, »oddawać pomstę«, »oddawać wdzięczność«, »oddawać zapłatę«, »złe za dobre oddawać«, »złe za złe oddawać«, »oddawać złość«.

oddawać za co (36): BierEz O4; NiemObr 151; WujNT 551; Máieſtat Królewſki w ten czás moc bierze, gdy zá zaſługi godné bráwia poddánym oddáie. SarnStat 80. Cf »za dobrodziejstwa oddawać«, »dobrym za złe oddawać«, »złe za dobre oddawać«, »złe za złe oddawać«.

oddawać czym (50): MetrKor 31/621; BierEz N2; RejPs 45v, 207; RejKup aa2v; boiąc ſie by im Boleſław nie oddawał ſrogośćią iáką tego/ co nád iego bratem Konrádem vcżynili BielKron 366v; OrzQuin E2; BiałKat 153v; HistLan D4v, F4v; nágradza mu to przeklinániem y złorzecżeńſtwem/ á miáſto cżći potwarzą oddawa. BudBib Eccli 29/9, Eccli 35/2[4]; StryjKron 432; Więc mi téż mą nieprawdę fałſzem dźiś oddáie. KochFr 64; Calep 715a; WujNT 742 [2 r.]. Cf »dobre dobrym oddawać«, »dobrym za złe oddawać; dobrym niedobre uczynki oddawać«, »według sprawiedliwości oddawać«, »złym za dobre oddawać; złością dobroć oddawać«, »złym za złe oddawać; złe złym oddawać«.

oddawać jak (16): RejPs 162v; KrowObr 155v; Pátrzże iáko mu thę ták gorącą miłość iego oddawamy RejAp 8; RejPos 237v; Krotkoć dziatki oycowſką miłość pámiętáią/ Y dáleko inácżey im ią oddáwáią. HistLan A3; WujNT Apoc 18/6; PowodPr 17; CiekPotr 33. Cf »rowno oddawać«, »sowicie oddawać«, »dobrodziejstwo źle oddawać«, »złym źle oddawać«.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to = za to; zaimek względny] (2): RejWiz 124; pozábijáli ie/ oddawáiąc im to/ co oni byli ná nie zgotowáli Leop Esth 9/5.

Z tym samym rzeczownikiem w obu dopełnieniach (26): ſwe też zęby vkazał/ Rázy zá rázy oddawał. BierEz O4; zażli ſie iem niegodzi tey nienawiſći też nienawyſćią oddáwáć RejPs 207; StryjKron 432; NiemObr 151. Cf »dobre dobrym oddawać«, »złym za złe oddawać«.

Zwroty: »dobre dobrym oddawać« (2): SkarŻyw 444; gdyż miłość miłośćią/ dobre dobrym/ oddawáć ieſt rzecż wrodzona. PowodPr 17.

»dobrodziejstwa, za dobrodziejstwa oddawać« [szyk zmienny] (3:1): RejKup aa2v; ktore [dziatki] oddáią dobrodzieiſthwá wzięte w dziećińſtwie/ rodzicom ſwoim ſtárym GórnDworz X7v; BudBib Eccli 35/2[4]; SkarŻyw 183.

»dobrym (1), dobre (a. dobroć) za złe oddawać; dobrym (1) niedobre uczynki oddawać« (2:2;1): SeklKat 12; Gdy [...] cżłowiek pobożny záprzawſzy ſie ſámego/ dobrym oddawa zá złe CzechRozm 243v, 243v; CzechEp 8; ReszHoz 139.

»oddawać karanie« (1): według vczynkow/ Pan Bog oddawa zapłátę ábo karánie. WujNT 845.

»krzywdę oddawać« (I): że chwałcą y ſynem Bożym nie może być/ [...] ktory drugiego bije: ábo mu krzywdę ſwą oddawa CzechRozm 239.

»[za co] nagrodę oddawać« (1): gdy zá wierné y życzliwe zaſługi [...] przyſtoyné nagrody ſwoim wiernym poddánym [król] oddáie. SarnStat 80.

»oddawając oddać« (1): Bog ktory oddawa Iehowá/ oddawáiąc odda [reddendo reddet]. BudBib Ier 51/56.

»oddawać pomstę« (1): gdy będźie oddawał pomſtę [dantis vindictam] tym ktorzy Bogá nie znáią WujNT 2. Thess 1/8.

»rowno oddawać« (1): nie tylko rowno nam to Pan oddawáć racży/ ále miárą hoyną á ze wſząd opływáiącą. RejPos 266.

»sowicie (a. sowito) oddawać« (2): Bo ten Pan złośćiwym pychę ſowito oddawa LubPs H3; RejWiz 124.

»[czym] według sprawiedliwości oddawać« (1): iż żywot wieczny/ ieſt zapłátą/ [...] ktorą według ſpráwiedliwośći Pan Bog oddawa/ y płáći ludziom dobrze czyniącym WujNT 742.

»oddawać wdzięczność« (2): którym [panom Bekieszom] R.P. oddawáiąc wdźięczność/ ták Koroná/ iáko y W.X. Litewſkié zá indigeny ſwé przyięli. SarnStat 74; GosłCast 37.

»oddawać wet« (1): Wetuyćie ſie oddáiąc weth [retribuite retributionem] pogánom Leop 1.Mach 2/68.

»wet za wet oddawać« = ultionem reddere Vulg; reddere paria a. vicem, referre par pari a. paria Cn (5): BudBib Ioel 3/4; Gdyż tám ćierpliwe [...] záleca: á nie ty coby wnet/ wet zá wet oddawáli CzechRozm 234v; StryjKron 432; CzechEp 18; SarnStat 1272.

»wzajem oddawać« [szyk zmienny] (4): StryjKron 432; niech ſię pierwey vczy ſwoy dom rządźić/ y wzaiem oddáwáć [mutuam vicem reddere] rodźicom. WujNT 1.Tim 5/4; KmitaSpit A3; GosłCast 37.

»oddawać zapłatę (a. odpłatę)« = reddere retributionem Vulg [szyk zmienny] (6): Leop Is 66/6; BibRadz II 17b marg; WujJud 111; potrzebá wierzyć iż ieſt Bog/ á iż zapłátę oddáie tym ktorzy go ſzukáią [inquirentibus se remunerator sit]. WujNT Hebr 11/6, s. 631, 845.

»zasię oddawać« (3): FalZioł IV 20c; Prorok [...] nárzeka ná złoſć żydowſką [...] y iáko iem teſz to záſie obiecuie oddáwáć. RejPs 162v; Calep 912b.

»złe (a. złość), złym (a. złością) za dobre (a. za dobroć) oddawać; złością (a. złym) dobroć (a. dobre, a. dobro) oddawać; dobrodziejstwo źle oddawać« = retribuere mala pro bonis Vulg [szyk zmienny] (6:4;6;1): March1 A4; March3 V3; WróbŻołt 7/5, 37/21; Ieſtli przyſtoi oddawać Komu żłoſcią czyę dobroć RejJóz F3, F3 marg; LubPs K4, Z; Leop Ps 37/21; HistLan B3, F4; CzechRozm 243 [2 r.]; GrabowSet R2; LatHar 164; PowodPr 17; Záprawdę dobrodźieyſtwo źle Pánu oddáieſz. KlonWor 28.

»złym (1), złe za złe (a. złość za złość) oddawać; złe złym (a. złość złością) oddawać; złym (D pl) źle oddawać« = remordere Mącz; malum pro malo reddere Vulg [szyk zmienny] (14:3;3;2): KromRozm II 14; LubPs B6, I3 marg, Z marg; KrowObr 62, 187; Mącz 232b; nierzkąc żeby złym zá złe oddawáć mieli: ále rádniey nieprzyiaćielom ſwym dobrze vcżynią. CzechRozm 113, 229v, 233v, 243; SkarŻyw 436; Dobrym dobrą odpłátę/ złym záś źle oddawaſz. StryjKron 522; CzechEp *4,8,18,29; KołakSzczęśl B4v; WujNT Rom 12/17, 1.Thess 5/15, 1.Petr 3/9, Ddddddv.

»oddawać źle [co = za co], złość« = okazywać niewdzięczność, reddere malum PolAnt [szyk zmienny] (2:1): iáćz to mowię tzo tobie pożytecżno byćz znám/ acżkolwiek mnodzi źle mi to oddáwáli. ForCnR A4v; RejPosWstaw [414]v; BudBib Is 3/9.

Szereg: »oddawać i płacić« (3): Abowiem oddawa ią [koronę sprawiedliwości] y płáći iáko ſpráwiedliwy ſędzia WujNT 742, 742 [2 r.].
W przen (7): Kijem mi ſłużbę oddawaſz. BierEz N2; oddáie im zá nie ſędzia ſpráwiedliwy koronę ſpráwiedliwośći. WujNT 551, 779 marg.
Zwrot: »[jaką] miarą, z [jakiej] miary oddawać« [szyk zmienny] (3:1): BielKom Dv; RejPos 266; kiedy Pan ludźióm złośliwym/ Z ich właſnéy miáry [...] Oddawáć będźie. ZawJeft 11, 15.
a. Życzyć zemsty [na kogo co = komu za co] (1): (marg) Fáłſzyrze pod przykritym pokoiem zdrádę okázuią/ á tu ná nie ich thę chytrość przykrytą oddawa [...] (–) Nyech ſie według mnimánia ich im wſſytko złe sſtánie LubPs G3v.
5. Dawać pod władzę, opiekę; powierzać, zalecać (54):
a. Człowiekowi; tradere Vulg [w tym: kogo, co (zwykle: Przed) (18), komu (12), czemu (2)] (19): (did) Bracia oddaią Iożepha kupczowi (–) Owoſz gi maſz RejJóz Bv; wyedzyeć iż nye ledá żakowi trzebá oddáwáć ſyná. GliczKsiąż L7; wiele pięknych pánień przywodzono do miáſtá Suſán/ y oddáwano ie Egeuſowi komornikowi Leop Esth 2/9; wiele mátek vrodziwſzy/ mámkom dziatki oddáią SkarŻyw 91; KochJez B4; SiebRozmyśl H4v; GosłCast 39.

oddawać do czego (2): wyem [... ]/ że rodzicy do dworu ſyny ſwe ná ćwicżenye oddawáyą GliczKsiąż H6. Cf »do szkoły oddawać«.

oddawać na co (1): GliczKsiąż H6 cf oddawać do czego.

Zwroty: »[czyjej] opiece oddawać« (1): tę przyiaćiele przywiedli do świętego Abrámiuſzá/ iego ią opiece oddáiąc. SkarŻyw [236].

»swej mocy oddawać« = podporządkować sobie (1): [bogaci] chcą [wsz]ytk[im] rozkazować, Swej mocy [w]szy[tko] oddawać BierRozm 10.

»do szkoły oddawać« (1): ſtarzi Rzimianie dziatki ſwoie do ſzkoły oddawáiąć/ obſtálowali iżeby [...] KwiatKsiąż K3v.

W przen (2): O iákoś go [św. Jana] miłował/ Móy pánie/ gdyś mu ten ſkarb/ mátkę ſwą/ oddawał? SiebRozmyśl H4v.
Zwrot: »dary oddawać« (1): Gdźie twoiá ſtraż poboczna tobie ſwoie dáry Oddawáłá/ przygnané w czymborze Tátáry. KochJez B3v.
Przen (4): Iáko nas Pan oddawa goſpodarzom. RejPos 211 marg.
Zwroty: »służby oddawać« [zawsze: łasce, w łaski] (3): JanNKar B2; Kápłáńſkie ſłużby ſwe Miłośćiwey łáſce Wáſzey K.M. pokornie oddawam. PowodPr 3; Ktory ſłużby powinne me dźiśia oddawam/ W łáſki wáſze Rycerſtwo CzahTr G3v.

»łasce [czyjej], w łaski [czyje] oddawać« (2:1): Cf »służby oddawać«.

α. Przekazywać w celu wymierzenia kary; przen (1): kthory [Stary Zakon] nád nim záwżdy ſtał iáko opráwcá/ [...] á przewiodſzy ná nim práwo/ [...] oddawał go onemu ſrogiemu kátowi Cżártowi ſproſnemu/ ná wiecżne męki á do wiecżnego więzyenia iego. RejPos 33v.
β. Przekazywać małżonkowi nowo poślubioną żonę (1): Naprzód świéce zwykłym obyczáiem/ Iáko kiedy pánienkę w łóżnicy oddáiem/ Zápaloné nieśiono GórnTroas 73.
b. Bogu [w tym: kogo, co (34), komu (29), czemu (2)] (35): BibRadz *6; Pánu Bogu tylko ſámemu oddáiąc ſerdeczné myśli/ y vprzeymé chući ſwé OrzQuin A2v; CzechRozm 229v; Ceſárz Konſtántyn wielki [...] ná cżeść vkrzyżowánego Bogá [...] iemu páńſtwo ſwe oddáiąc: [...] SkarŻyw 396; w drugich trzech [osobach] oćiec/ zchodzący z świátá tego/ ſieroctwá ſynacżkowi/ Bogu go y Pánnie przechwálebney oddáiąc/ przycżynił. SkarŻyw 458, 71; tedy rzecż thę/ w ktorey ſąd cżłowiek żaden nie potrefi/ iemu śmiele oddawamy/ y ná iego ſię dekret ſpuſzcżamy. CzechEp 55; CzechEpPOrz **v; ReszHoz 138; GOdźinki te Kośćielne tobie oddawamy/ Iezu Pánie LatHar 314, 76; ábych ćię pod oſobą chlebá vczćił/ [...] poddáńſtwo wſzytko moie y to com ieſt tobie oddáiąc SkarKaz 160b, 548b; PaxLiz D4. [Cf też 18. »posłuszeństwo oddawać« SkarKaz 519b.]

W charakterystycznych połączeniach: oddawać Bogu (a. Chrystusowi) chuć, ciało swe, duszę (2), dziatki, godzinki kościelne, mszą, myśli, obronę sieroctwa, państwo, prace, syna, żonę, żywot.

Zwroty: »ducha, duszę oddawać« [szyk: zmienny] (ten sam zwrot cf też 1.f. Przen) (8:1): GrzegŚm A2, 44, 49; ktory [przykład] maſz w Dźieiách Apoſtolſkich o Stefánie/ ktory Iezuſá wzywáiąc/ duchá mu ſwoiego oddawał. CzechRozm 198, 9v; CzechEp 329; LatHar 300; Duchá oddáie Oycu [Cf Ieſus záwoławſzy głoſem wielkim/ rzekł: Oycze/ w ręce twe polecam duchá moiego. A to rzekſzy/ ſkonał. Luc 23/46]. WujNT Luc 23 arg; SiebRozmyśl I.

»w moc oddawać« (1): ktorzy tu w Pánu vmieráią/ A Duchy ſwe w moc Bogu/ wiernie oddawáią. GrzegŚm A2.

»w obronę oddawać« (1): Iemu w opiek y w obronę/ Oddawam dźiatki y żonę KochMRot B4.

»w opiek(ę) oddawać« (2): Rad to wſzyſtko vcżynię zá pomocą Bożą/ ktoremu ćię iuż teras w opiekę oddáię. CzechRozm 121 v; KochMRot B4.

»samego siebie oddawać« (1): Iáko y Kryſtus gdy mowi vmieráiąc prawdźiwie/ Oycże w ręce thwe pokłádam duchá mego/ ále ſámego śiebie cále oddáie Pánu Bogu GrzegŚm 22.

»w [czyją] władzą oddawać« (1): Bym [...] Swiátem gárdząc/ w twą władzą/ ſwoy żywot oddawał GrabowSet P2v.

Szeregi: »oddawać i ofiarować« (1): ia to cożkolwiek ieſt prace w tych kśięgách podiętey/ Pánu á Zbáwićielowi náſzemu [...] pokornie oddawam y ofiáruię. WujNT przedm 27.

»pokładać abo oddawać« (1): Oycże w ręce thwe pokłádam ábo oddawam Duchá mego GrzegŚm 44.

»polecać i oddawać« (1): zátym iuż konáiąc/ Oycu duſzę w ręce Polécał y oddawał SiebRozmyśl I.

W przen (5): TV przyſzedſzy iuż Bogu kápłanem zoſtawa/ A iemu cáły rozum y ſerce oddawa KochMRot C.
Zwrot: »w ręce [czyje], do ręku [czyich] oddawać« [szyk zmienny] (2:2): GrzegŚm 44; CzechRozm 9v; CzechEp 329; błogosław to zgromádzenie/ ktore cżynim w Imię twoie/ potrzeby oddáiąc ſwoie/ w ręce twoie Oycże miły ArtKanc Pv.
Przen (3): A ſłowá [chrztu] z oną wodą złącżone/ [... ] iuż onego cżłowieká cżynią á oddawáią Pánu Bogu iáko wiernego á ocżyſcionego RejPos 153v, 152v.
a) Oddawać Antychrystowi, tj. pozwalać sprzeniewierzyć się Bogu (1): (nagł) O Swięceniu Mniſzek Papieſkich. (-) [...] Ieſli twoie dziećię chce tzyſtość chowáć/ y Pánu Bogu ſlużyć? tzemu go domá niechowaſz/ [...] tzemu ie Antykryſtowi porutzaſz y oddawaſz? KrowObr 149.
α. Przekazywać w celu wymierzenia kary (2):
Zwrot: »oddawać pomście bożej (a. zemszczeniu boskiemu)« [szyk zmienny] (2): BielKron 354v; Heretykámi ie być ſkázuiemy/ oddawáiąc ie naprzod zemſzcżeniu Boſkiemu WujJud 22.
6. Wydawać za mąż lub żenić [kogo komu] (4): Iozeffie [...] wybrál cie [Bóg] oblubienicem dziewicy Marij/ tegodlá oddáwámy tobie tę dóſtoyną dziewitzę OpecŻyw 5v; WitosłLut A3v.
Przen: O dziewicach i wdowach przenośnie zwanych oblubienicami Chrystusa, Boga (2):
Zwroty: »oddawać za męża« (1): żebyś świátem tym obłudnym prawdziwie pogárdziłá/ á Páná Bogá twego/ ktoregoć ter az [!] oddáie [!] zá mężá y opiekuná naywyżſzego/ ze wſzyſtkiego ſercá ſię rozmiłowáłá. WysKaz 48.

»za oblubieńcę oddawać« (1): poświęćił Pánieńſtwo Domicille Chryſtuſowi/ iemu ią zá oblubieńcę oddáiąc. SkarŻyw 435.

7. Przeznaczać; sacrare Mącz, Calep; consecrare Calep (5):
Zwroty: »oddawać (Panu) Bogu« (2): Mącz 363b; Consecro - Offiaruię, oddaię bogu y ſzwietim rzecząm. Calep 245a.

»oddawać na bożą służbę« (1): Sacro - Poſwiecząm, oddaię na bozą słuzbę. Calep 935b.

a. Przeznaczać kogoś do jakiejś funkcji, na jakiś los [kogo] (2):

oddawać ku czemu (1): Gdyż w ſtárym zakonie záwżdy pirworodniki oddawano ku ſłużbie Bożey. RejAp 119.

oddawać komu na co (1): corkę ſwoię Aureą imienim/ Pánu Bogu ná cżyſty żywot oddáiąc/ [...] klaſztor pánieńſki zbudował SkarŻyw 192.

8. Powierzać urząd [co komu] (2): tákowé wſzyſtkié Dignitárſwá y Vrzędy obywátelom źiemie Kiiowſkiéy ośiádłym ſtanu Szlácheckiégo oddáwáć mamy SarnStat 1063 [idem] 1192. [Cf też 2. OrzQuin T4.]
9. Poświęcać w imię wyższych celów [co komu] (4): czos kolwiek wimyſlaią Tho wſiſtko Swiętim oddają Themu owemu pacziorek A mnie [św. Pawłowi] też ſſuſſiċ wewtorek RejKup Rv; CzechRozm 233; O dziewiſtwie iſz chwálebne ieſt/ y lepſze/ kto ie chowa/ y Bogu oddaie/ niſzli małżeńſtwo/ nápiſał kśięgi SkarŻyw 93.
Zwrot: »oddawać zdrowie [= życie]« (1): Bárzo rádá Oyczyznie oddáię mé zdrowié ZawJeft 44.
10. Poświęcać jakiemuś zajęciu, jakiejś sprawie [co czemu] (4):
a. Czas (3): on wſzyſtek [czas niedzielny] Bogu y pobożnośći oddawáć mamy. PowodPr 50.
W przen (1): Látá/ zdrowié/ vrodę/ niewiém nacz chowamy/ Obrok ten próznowániu záwſze oddawamy. GosłCast 37.
Przen (1): Żałości więc oddawają Wycięstwa, które miewają. BierRozm 11.
b. Miejsce w tekście (1): oſtátek [Psalmu 18] odpuſzcżeniem [errata zmienia: odpuſzcżeniu] dobrowolnym grzechow [Dawid] oddawa. CzechEp 167.
11. Powtarzać, przekazywać czyjeś słowa [co; w tym: komu (1)] (3): Słyſzałeś o Moiżeſzu gdy ludzyom oddawał Páńſką wolą RejWiz 134.
Zwrot: »poselstwo oddawać« (1): Posłowie poſelſtwo oddawáią. BielSjem 15.
Przen (1):
Zwrot: »wiecznej pamięci oddawać« (1): Iż ſpráwy świátá tego zápámiętáłyby ſie prędko/ by ich piſmem y przypiſániem świádków wiecznéy pámięći nie oddawano [nisi ... memoriae commendaret aeviternae JanStat 795]. SarnStat 1052.
12. Odpowiadać (3):

oddawać na co komu; z przytoczeniem (1): ná te wywody iego oddawał mu ták Leptynes: Oto dochody wielkie [...] rozdano ludźiom niegodnym. OrzRozm P2.

a. O echu: powtarzać [co] (2): co w dźióráwych ſkáłách Echo żyie/ Oddáiąc końcé ſłów/ á przodki kryie GórnTroas 13, 13.
13. Przypisywać, przysądzać [co czemu] (2): ponieważ wſzytko doſyć vcżynienie my kłádźiemy we krwi Páná Chryſtuſowey. Lecż ápplikácyą [= udział] tym ſpoſobem oddáiemy [...] vcżynkom náſzym WysKaz 27.
Szereg: »przywłaszczać i oddawać« (1): żebyſmy cżęść łáſce Bożey [...]/ cżęść dobrym vcżynkom [...] pryypiſowáć [!] mieli. Ale wſzyſtko zupełnie miłośierdźiu Bożemu [...] przywłaſzcżamy y oddawamy. WujJudConf 100.
14. Składać z czegoś ofiarę rytualną Bogu [co] (6):
Przen (3): xxxiij. [...] iáko Pan náſz przed máyeſtathem oddáie modlitwy [cf [Rozprawa XXXIII] kto ná tym ołtarzu vſtáwicżnie ofiáruie prośby y modlitwy náſze przed tym máyeſtatem Boſtwá tego 71v] RejAp CCv, 70v.
Zwrot: »Panu za ofiarę oddawać« (1): Iż zá grzech nic inego iedno niewinne ſerce Pánu ſwemu zá nawdzyęcżnyeyſzą ofiárę oddawáć mamy. LubPs N4 marg.
a. O ofierze Chrystusa; przen: o krwi i ciele Chrystusa ofiarowanej jako dar wiernym [co komu] (3):
Zwrot: »w testamencie oddawać« (2): iż w tym teſtámencie oddawa nam Pan Kryſtus ciáło y kreẃ ſwoię RejPosWiecz3 96v, [97].
Szereg: »odkazować i oddawać« (2): bo nam thám Pan Kriſtus ciáło y kreẃ ſwoię odkázuie y oddáie. RejPosWiecz3 [97], [97].
15. Wydzielać z siebie; reddere PolAnt [co] (3):
Zwrot: »z siebie oddawać« (1): Ponieważ Ociec s Synem iednego Duchá s ſiebie oddáią SarnUzn E5v.
a. Rodzić owoce; przen (2): Ziarná ſzcżerośći niech ſtrącżki oddáią GrabowSet O2.

oddawać komu (1): Lecż ná potym owoc ſpokoyny przez nie/ ćwicżonym oddawa ſpráwiedliwośći. BudNT Hebr 12/11.

16. Przedstawiać, odzwierciedlać [co] (1): Złé źiele/ gdy go weſtrzeſz/ więtſzy ſmród wydáie/ Tenże ſpoſob miłośći/ toż właſnie oddáie. GosłCast 43.
17. Spełniać [w tym: komu (5)] (9):

oddawać co (5): Abych doſyć vcżynił ſwoiey powinnośći/ Ktorą ma káżdy s chucią oddawáć zwirzchnośći. HistLan Ev. Cf Zwroty.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): nie wſzytkich ktorzy w cále nie oddawáią Bogu co ślubili/ karze nagłą śmierćią WujNT 252.

Zwroty: »oddawać obietnice, zapłatę obiecaną« [szyk zmienny] (1:1) przedśię Pan Bog zapłátę obiecáną ſpełná oddawa WujJudConf 113; dziś oddawáłám obietnice [reddidi vota] moie. BudBib Prov 7/14.

»śluby oddawać« (2): Iáko ſluby ſwe pánu oddawać mamy LubPs O2 marg; BiałKat 373v.

Szeregi: »obiecować a (i) oddawać« (3): Obiecuyćie á oddawayćie Pánu Bogu wáſzemu wſzyſcy KrowObr 141v, 141, 141v.

»oddawać, wypełniać« (1): piſmo roſkázuie pánu Bogu ſluby y wótá oddáwáć/ wypełniáć BiałKat 373v.

18. Czynić; wyrządzać, wyświadczać coś komuś; przeważnie w zwrotach z rzeczownikiem określającym rodzaj czynności (zwykle o czynnościach urzędowych lub ceremonialnych, wobec Boga lub władzy świeckiej); reddere, tribuere Modrz; praestare Vulg [w tym: co (173), komu (161), czemu (8)] (176): LubPs G3v; Vcżyńćkie nád niem pomſtę/ á oddaycie mu [miastu Babilon] iáko ono inem oddawáło [sicut fecit, facite ei]. BibRadz Ier 50/15; GrzegŚm 7; RejZwierc 28.

Ze zdaniem dopełnieniowym [zaimek względny] (7): CzechRozm 251v; káżdemu co komu należy oddáwáć ModrzBaz 1v, 99v; gdy to co iego [tj. Boga] ieſt/ y iemu ſłuży tym rzecżam [tj. soli, wodzie itp.] oddáią CzechEp 84; NiemObr 151,172; PAnowie/ co ſpráwiedliwego y ſłuſznego ieſt/ oddawayćie [praestate] ſlugom WujNT Col 4/1.

Zwroty: »błogosławieństwo oddawać« = składać nabożny hołd (1): Aby [...] tobie ſámemu/ [...] należącą cżeść/ chwałę/ y błogoſłáwieńſtwo z námi y z inſzymi wybránymi twoimi oddawáli. CzechEp 427.

»chwałę, cześć oddawać« [w tym: cześć i chwałę (15)] = składać nabożny hołd; dare gloriam PolAnt [szyk zmienny] (53:34): KromRozm II 12v; LubPs hh4v; OrzQuin Y; RejZwierc 266v; tákowey cżći ſámemu Bogu należącey/ áby nikomu nieoddawał inſzemu. WujJudConf 53, 72; BudBib Bar 2/15[7]; CzechRozm 12, 17, 66, 102, 174v (13); KochPs 49, 71, 126,197; SkarŻyw 36; CzechEp *4v, 6, 79, 107, 138 (10); NiemObr 68, 106, 116, 117, 118, 132; ReszList 161; ActReg 57; GrabowSet I, X2, X2v; ODdawamći cżeść y chwałę/ o przeſławna y záwżdy ſpokoyna Troyco święta. LatHar 43, +8v, 32, 49 [2 r.], 86, 94 (15); WujNT przedm 27, s. 576 [2 r.], 850; Monárſzé niebieſkiému/ iżby ſie kłániáli/ A iáko Pánu ſwému chwałę oddawáli. SiebRozmyśl G, F4v, G2; SkarKaz 634b, 637a; CiekPotr 62; GosłCast 19.

»dobrą wolą oddawać« = szanować lub okazywać życzliwość (1): iáko Swięty Páweł/ mężow vpomina/ áby żonom ſwoim powinowátą dobrą wolą oddawáli KrowObr 223v.

»dzięki oddawać« = dziękować, zwłaszcza uroczyście, nabożnie; benedicere PolAnt [szyk zmienny] (20): BibRadz 2.Mach 8/27; HistRzym 67v; CzechRozm 12, 77v; ia więc pánu dźięki będę oddawał KochPs 169, 75; SkarŻyw 47; CzechEp 6; KochPieś 44; GrabowSet R4; LatHar 59, 272, 323, 562, 646; SkarKaz 161b, 489b; CiekPotr 62; CzahTr Kv; Wielkieć dźięki oddawam/ iż w ćiężkiéy chorobie Służąc mi/ O Iozephie/ niewoliſz mię ſobie. GosłCast 57.

»liczbę oddawać« = składać sprawozdanie z życia na sądzie bożym (2): SkarJedn 82; iákoby też godźiny mieli licżbę ná ſądźie Bożym żywotá ſwego oddáwáć. ReszList 164.

»oddawać łaskę« (1): Oddawa łáſkę [retribuet gratiam] kto ofiáruie żemłę Leop Eccli 35/4.

»miłość oddawać« = miłować; amorem praestare Modrz (3): miáſto práwnych y ſądowych vſtaw/ y kárnośći/ ieden drugiemu powinną miłość oddawáią CzechRozm 98v, 209v; ModrzBaz 33.

»modlitwę oddawać« = modlić się [szyk zmienny] (6): KromRozm II 12v; KrowObr 141v; SkarŻyw 69; WYſłuchay Pánie/ prośimy ćię/ modlitwy náſze/ ktore [...] tobie oddawamy LatHar 449,82; ZbylPrzyg B2v.

»oddawać noc szczęśliwą« = życzyć dobrej nocy (1): Mátce méy oddawam Noc ſczęśliwą. [...] A ia zátym wam wſzyſtkim/ iuż dobranoc/ rzekę. ZawJeft 44.

»ofiarę oddawać« = dokonywać ceremonii ofiarowania; odprawiać mszę; offerre oblationem PolAnt [szyk zmienny] (18): KrowObr 141v [2 r.], 238v; BibRadz Num 15/12; Ołtarz w zakonie ſtárym ná ktorym ofiáry oddawáli álbo ofiárowáli ludzie zá grzechy ſwoie/ nic nam inego nie figurował iedno Páná náſzego Iezuſá Kriſtuſá RejAp 60v, 131; WujJudConf 242v; CzechRozm 24; CzechEp 87; ReszPrz 110; Mſze śpiewáią/ ofiáry oddawáią/ kazánia rozmáitym ięzykiem miewáią ReszHoz 116; Lepiéy było przed złotem klękáć/ y ofiáry Oddáwáć známienité PudłFr 49; LatHar 75, 99, 107, 626; SkarKaz 316b; SkarKazSej 672a marg.

»oddawać pociechę« = pocieszać (1): lecżę iy/ prowádzę go też y oddawam mu poćiechy [reddidi corisolationes] [...] mowi Iehowá BudBib Is 57/18.

»poddaństwo oddawać« = uznawać się czyimś poddanym, korzyć się przed kimś (1): wſzytko ſtworzenie ſlucháć/ y iemu poddáńſtwo oddáwáć winno ieſt SkarKaz 242b. [Cf też l.d. W połączeniu z rzeczownikiem określającym rodzaj świadczenia CzechRozm 251v, 5.b. SkarKaz 160b.]

»pokłon oddawać« = składać nabożny hołd (3): OrzQuin Y; ábych weſołym y wolnym ſumnieniem pokłon y powinne ofiáry tobie Pánu memu oddawał SkarKaz 316b; SkarKazSej 672a marg.

»pomoc oddawać« = pomagać (1): ieſli miłość/ powinność y pomoc w małżeńſkiem żyćiu ſobie ſpołecżnie oddawáią [adiutoria ... praestent] ModrzBaz 33.

»posłuszeństwo oddawać« = być posłusznym, uznawać się czyimś poddanym; oboedire Vulg [szyk zmienny] (13): BibRadz I 356b marg; żebj toż poſłuſzeńſtwo duchowne Papieżowi oddawáli. SkarJedn 208, 204; StryjKron 355; ReszPrz 107; iż wſzyſcy woleli oddawáć poſłuſzeńſtwo ſłudze/ niżby potomſtwo tákowego Páná ſwego opuśćić mieli Phil M2; GrabowSet N3; LatHar 120; WujNT Rom 6/16; Przetoż wſzytko mu poſłuſzeńſtwo oddáiem/ duſze/ ćiáłá/ máiętnośći y kroleſtwá náſze SkarKaz 519b, )(2v, 43b; SkarKazSej 674b. [Cf też 1.d. W połączeniu z rzeczownikiem określającym rodzaj świadczenia BibRadz *2, CzechRozm 251.]

»powinność, sprawiedliwość oddawać« = wyrządzać co należy; spełniać obowiązki; officia praestare Modrz; debitum reddere Vulg [szyk zmienny] (6:1): dając to wszem znać, że jednako powinność swą pańską wszem oddawać raczysz Diar 20; iſz ći vmárli w grobiech [...]/ nie będą tobie oddáwać chwały ani ſpráwiedliwośći [dabunt tibi gloriam et iustificationem]. BudBib Bar 2/15[17]; ModrzBaz 33; WujNT 1.Cor 7/3; SarnStat 1275; PowodPr 25; Tu oſądźmy ſię ſámi/ iáko tę powinność oyczyznie oddawamy. VotSzl C3v.

»powolność oddawać« = okazywać, wyrażać posłuszeństwo (2): ZWykłą moię powolność/ oddáię Wáſzmośći PaxLiz E3; SkarKazSej 678b.

»prośby oddawać« = prosić w modlitwie [szyk zmienny] (3): SKłoń miłośćiwe vcho ná prośby náſze/ Pánie náſz/ ktore [...] tobie oddawamy LatHar 445, 626; WitosłLut A6.

»przysięgę oddawać« = uroczyście, urzędowo przysięgać [szyk zmienny] (4): GroicPorz zv, oo2; kſiążętá wſzytcy ſiedḿ ku ołtarzowi ſzli oddáwáć przyſięgi ſwe. BielKron 330v; SarnStat 1144.

»służby (a. posługę, a. przysługi) oddawać« = służyć; być pożytecznym; servire Vulg [szyk zmienny] (9): FalZioł IV 26d; LatHar 620; WujNT Matth 4/10, s. 16; przećiw Tátárzynowi/ broniąc od niego gránic Koronnych/ pożytecznie y ſławnie ſlużby ſwé R.P. oddawał. SarnStat 1051, 168; z ſtrony ányołow/ gdy ich do ſłużby Bożey. wzywamy/ [...] wielką im y wdźięczną poſługę oddáiem. SkarKaz 636b, 636b; GosłCast 7.

»uczciwość oddawać« = okazywać szacunek (3): CzechEp 74; ktorzy [...] zwierzchnośći powinną vcżćiwość oddawáią NiemObr 172, 67. [Cf też 1.d. W połączeniu z rzeczownikiem określającym rodzaj świadczenia CzechRozm 251v.]

»oddawać wiarę, fidem« = wierzyć; ślubować wierność [szyk zmienny] (1:1): iemu [Lutrowi] tey wiáry/ ktoram ſámemu Bożemu ſłowu káżdy z nas powinien/ nie oddawał. ReszPrz 64; qui moderatiores fuerunt, ale przecię byli suspecti oddaią iuramentis fidem KrIM. w Grodziech swych ActReg 181.

»oddawać wielmożność« = wielbić (1): Oddawayćie imieniowi iego wielmożność [Benedicite Dominum] BibRadz Eccli 39/18[20].

»winszowanie oddawać« = winszować (1): Vbogié śćiány/ choć złotá nie mamy/ Toć winſzowánié teraz oddawamy PudłFr 59.

»życzliwość oddawać« (1): Mąż niechay żenie powinność (marg) powinną życzliwość. G. (–) oddáie WujNT 1.Cor 7/3.

Szeregi: »czynić i oddawać« (3): KrowObr 238v; do ktorego [zamku] wſzyſtki wołośći okoliczne przyſłucháły/ y powinne poſłuſzeńſtwo czynili y oddawali. StryjKron 355; GosłCast 7.

»mieć i oddawać« (1): Lew przyſzedſzy ku Gwidonowi márdał ogonem dzięki máiąc y oddawáiąc HistRzym 67v.

W przen (2): Będźyemy oddáwáć ćyelce warg náſſych/ to yeſt chwałę y modlitwę KromRozm II 12v; Gdźieby powinny obrok cnoćie oddawáli GosłCast 18.
19. Zwrot: »diabłu oddawać« = przeklinać, wyklinać; anathematizare Mącz (4): Czytay Páwłá świętego/ ktory Alexándrá y inne kácerze Dyabłu tylko oddawał/ to ieſt záklinał ie OrzRozm H4v; przyſtałeś ku tym ludźiom potępionym/ ktorzy Dyabłu oddawaią dźiádá twego OrzRozm M4v, M2v; Mącz 9b.
*** Bez wystarczającego kontekstu (5): Refero – Odnoſzę oddaię. Calep 903b; Trado – Oddaię. Calep 1076a, 293b, 905b.
Zwrot: »wiecznie [= na zawsze] oddawać« (1): Dico – Wiecznię [!] oddaie [!]. Calep 319a.

Synonimy: 4. nagradzać, odczyniać, oddziaławać, oddziałować, oddziaływać, odpłacać, odpłacać się, odpłacować, odpłatować, odwetować, wetować, wetować się; 11. odnaszać, odnosić; 12. odkazować, odmawiać, odpowiedać, odprawiać, odprawować.

Formacje współrdzenne cf DAĆ.

Cf ODDAJĄCY, ODDAWAJĄCY, ODDAWANIE, ODDAWANY

KW, MG