Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ODRODZIĆ

Następne hasło: ODRODZON »

ODRODZIĆ SIĘ (43) vb pf

sie (29), się (14).

Oba o jasne.

Fleksja

inf	odrodzić się

praet
	sg		pl
1	m		m pers	-śmy się odrodzili
2	m	odrodziłeś się, -ś się odrodził	m pers	-ście się odrodzili
3	m	odrodził się	m pers	odrodzili się

conditionalis
	sg		pl
3	m	by się odrodził	m pers	by się odrodzili

inf odrodzić się (8). ◊ fut 3 sg odrodzi się (18). ◊ 3 pl odrodzą się (2). ◊ praet 2 sg m odrodziłeś się, -ś się odrodził (3). ◊ 3 sg m odrodził się (3). ◊ 1 pl m pers -śmy się odrodzili (1). ◊ [2 pl m pers -ście się odrodzili.] ◊ 3 pl m pers odrodzili się (3). ◊ con 3 sg m by się odrodził (4). ◊ 3 pl m pers by się odrodzili (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVIII w.

Znaczenia

1. Narodzić się ponownie (36)
- Przen (33)
  - a) Odrodzić się duchowo przez wiarę (30)
  - b) Być zwolnionym dyspensą papieską od ograniczeń kościelnych związanych z nieprawym urodzeniem (2)
- a. Wyrosnąć znowu z posianego nasienia; przen (1)
2. Stać się albo być innym, gorszym niż rodzice lub przodkowie (7)
- Przen: z przeczeniem: Stać się podobnym, nabrać cech tego, od kogo się jest zależnym (1)
- a. O roślinach (1)

1. Narodzić się ponownie; renasci Vulg (36): Iákoż ſię może człowiek rodźić (marg) odrodzić. K. (–) będąc ſtárym? izali może powtore wniść w żywot mátki ſwoiey y rodźić ſię? (marg) odrodzić ſię. NL.K. (–) WujNT Ioann 3/4.

Przen (33): thákże vrodźiwſzy ſye z Chryſtuſá/ odrodźić ſye nie możeſz: bo iáko żywot ná zad wróćić ſye nie może nikomu: ták y chrzeſt BiałKat 251.

a) Odrodzić się duchowo przez wiarę (30): WujJud 115v marg; Dla tego ſię pokrzćili by ſię odrodźili/ á cżłowieká ſtárego z śiebie zewłocżyli ArtKanc N16.

odrodzić się przez kogo, przez co (3): iż ſie tho nie ná krolá tego ſciąga/ ále ná lud iego/ który mu ſie miał odrodzić przez ſłowo Ewányeliey ſwiętey LubPs Z3. Cf »odrodzić się przez Ducha Świętego«.

Zwroty: »odrodzić się przez Ducha Świętego, z Ducha Świętego (a. Bożego)« [szyk zmienny] (2:2): KrowObr 231v; Pan mu náſz záſię powieda o Duchu ſwiętim iż kto ſie przezeń nie odrodzi/ nie może wniść do kroleſtwá niebieſkiego. RejPos 151, 56v; Przetoż cżłowiek káżdy poki ſie nie odrodźi z nowu z Duchá Bożego/ niema w ſobie tey dobrowolnośći WujJudConf 66.

»odrodzić się przez krzest« (1): á odrodziłeś ſie z nowu przez krzeſt á przez Duchá s. RejPos 56v.

»odrodzić się znowu« [szyk zmienny] (6): RejAp 119; kto wiernie á ſtátecżnie odrodzi ſie z nowu w niewinnośći ſwoiey z wody á z Duchá s. RejPos 21, 56v, 152v; WujJudConf 66; WujNT 311 marg.

»z wody, w wodzie się odrodzić« = ochrzcić się (1:1): Iż ktoby ſię z nowu nie národźił przez Duchá świętego z wody nie odrodźił/ then káżdy w pierwſzym ſwoim rodzeniu zginie/ y kroleſtwo Boże to go pewnie minie. ArtKanc N3v; Day/ co ſię ku twey chwale w wodźie odrodźili/ By ty^m gniewem wzruſzeni/ w twych drogách chodźili. GrabowSet Q4v.

bibl. »odrodzić się z wody a (i) z Ducha (Świętego)« [szyk zmienny] (18): KrowObr 139v, 157v; iż ſie z nowu odrodzili z wody á z Duchá s. ku chwale wiecżney imieniá ſwięthego iego. RejAp 119; Pátrzayże co to ieſt odrodzić ſie z nowu z wody á z Duchá ſwiętego. RejPos 152v, 21, 151, 152v; Z wody y z ducha kto ſye nie odrodźi/ zbáwión nie będźie. BiałKat 238v; KuczbKat 115, 390; WujJud 94, 115v, 232v, 249; Ieſli ſię kto nie odrodźi z wody á z ducha/ [nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto] nie może wniść do kroleſtwá Bożego. WujNT Ioann 3/5 [przekład tego samego tekstu: KrowObr, RejPos 151, BiałKat, KuczbKat, WujJud WujNT 129, WysKaz, SkarKaz], s. 129; WysKaz 32; SkarKaz 348b.

»odrodzić się do żywota wiecznego« (1): Ná chrzćieś my ſye odrodźili do żywotá wiecznégo BiałKat 263v.

Szereg: »odrodzić się i okrzcić« (1): Skąd znáć/ iż ſynowie świętych nie rodzą ſię świętymi: ále ſię im odrodzić y okrzćić potrzebá. WujNT 556.

b) Być zwolnionym dyspensą papieską od ograniczeń kościelnych związanych z nieprawym urodzeniem (2): Myedzy duchowne nye nápądź tákyego [tj. bękarta]/ aż by ſye w Rzymye odrodził/ ábowiem yeſliby go tám nye przecżynyono/ chlebaby duchownego doſtáć niemogł GliczKsiąż B5, B5.

a. Wyrosnąć znowu z posianego nasienia; przen (1):

Szereg: »odrodzić się i rozkwitnąć« (1): ty ćiáłá iáko źiárná pſzeniczne/ ktore ná wioſnę onę mocą Chryſtuſowego zmartwychwſtánia/ odrodzą ſię y roſkwitną SkarKaz 204b.

2. Stać się albo być innym, gorszym niż rodzice lub przodkowie (7):

odrodzić się od czego (1): Degenerare a parenni contestataque virtute maiorum, Odrodzić ſie od przodkow ſwoych potomney á wſzem yáwney cnoty. Mącz 143d.

odrodzić się czym kogo (1): WSzytek ten zacny narod walecżny mężny był/ Namniey ſie cnotą ieden drugich nie odrodził. PaprPan Ee2.

Zwroty: »odrodzić się od ojca« (1): Nuż zaraz ſynacżek tego Landy Ian iedennasty, odrodziłli ſię od oyca ſwoiego? CzechEp 419.

»odrodzić się od przodków, starszych, [ojcow]« [szyk zmienny] (1:1): Spero est similis maiorum suorum, Mam zá to że ſie nie odrodźił od ſwoyich ſtárſzych. Mącz 393d; GórnDworz S; [Zal ſię tego Boże ná was/ żeśćie ſię ták od oycow wáſzych odrodźili/ á wiárę świętą Chrześćiáńſką zá ktorą ſię oni krwią y zdrowiem ſwym záſtáwiáli/ wyśćie ią ná śmiech y wzgárdę wſzyſtkim bluźniercom wáſzym wydáli. ŁaszczOkulary B4v].

Przen: z przeczeniem: Stać się podobnym, nabrać cech tego, od kogo się jest zależnym [od kogo] (1): Ut domini similis es, [...] Tákiś yáko pan/ nie odrodźiłes ſie od twego páná. Mącz 393d.

a. O roślinach (1): ále też pátrząc ná drzewá/ v kthorych gáłęźi/ záwdy ſą do pniaká á ſniathu podobne/ á ieſli ſie kiedy odrodzą/ to tám nie przyrodzenie winno/ ále ogrodnik niedbáły. GórnDworz D2.

Synonimy: 1. odmłodzić się, odnowić się; 2. odstrzelić się, wydać.

Formacje współrdzenne cf RODZIC.

Cf ODRODZENIE, ODRODZONY

MP, RS