»ojczysty(-a) kraj, kraina« [szyk 4:3] (4:3): BielKron 449; Zátym pożégnawſzy ſye z kráiem oyczyſtym Syn Izáków nád Nilem śiadł przeźroczyſtym KochPs 158, 68; StryjKron 46; KochPam 80; GrochKal 7; IVſz vdátny Pánicże zacnych przodkow Synie Zdrowoś wrocon/ Bog zdárzył/ oycżyſtey kráinie. RybWit [A2]v.

»ojczyste miejsce« [szyk 3:3] (6): Mizerna á vtrapioná była ná ten cżás rzecż poſpolita w Niemcech/ [...] gdzieby iey nigdy pogáńſki nieprzyiaćiel thák bárzo nieſkáźił/ iáko ſie oni ſámi ſkáźili/ niemáiąc przodkiem bacżenia ná mieyſcá oycżyſte/ w kthorych ſie porodzili/ y wychowáli z oycow/ z Dziádow/ z Prádziádow BielKron 237, 170v, 244, 248v, 401; Snádnie pziydziem [!] ku obronie/ kiedy będzie zgodá/ Pámiętáiąc ná ſwe ſtárſze/ y mieyſce Oycżyſte. BielSpr b2v.

»część (a. cząstka) ojczysta« (5): yakom ya nye poszyąthl Cząsthky dzyedzyczney oczczysthey napyelaskowye ⟨slyachethney katharzyny⟩ ZapWar ? nr 2116; wziącz ma pan Stanyslaw oth bracziey swey polovyczą zassyewku s ych częsczi oyczysthych. ZapWar 1550 nr 2666, ? nr 2116, 1540 nr 2591, 1547 nr 2611.

»dobra, majętności ojczyste (a. majętność ojczysta)« [w tym: dobra i majętności (2)] = bona patria, patrimonium, res familiaris Mącz; bona paterna a. paternalia a. patrimonialia, hereditaria JanStat [szyk 16:11] (23:6): GroicPorz ff3v; Male gerentibus patriis bonis interdici solet, którzi ſie zlie ſpráwuyą tym oycziſte dobrá zwikły być odeymowáne. Mącz 87c, 26a, 99d, 107c, 242c, 283d [2 r.]; SkarŻyw 143; ReszList 146; Dla tego wſzyſcy obywátele/ y Rycérztwo króleſtwá náſzégo/ którzy bráćią/ álbo powinowáté ſwé zábiiáią/ w oyczyſté dobrá nie mogą wſtępowáć SarnStat 595, 208 [4 r.], 592 [3 r.], 593, 609, 988 [2 r.] (17).

»ojczysty dom« (1): Przécz mam zayźrzéć koſztownych páłaców komu/ A nie ráczéy w ſwym mieſzkáć oyczyſtym domu? KochPieś 18.

»dwor(zysko), zam(ecz)ek ojczysty(-e)« (2:2): CzechEpPOrz *v; Wociech Iaſtrzebiec Arcibiſkupem Gnieznieſkiem on ktori Iaſtrzebiec Zamek trzimal Oitziſti v Stobnice PaprUp E3v; Młodſzy ná gniazdźie zoſtáie: to ieſt, że dworzyſko oyczyſté nań przychodźi SarnStat 1265; RybWit [A]v.

»ojczyste dziedzictwo« = hereditas Mącz [szyk 2:2] (4): Kápłani káżdego ſtanu co oyczyſte dzyedzictwo trzymáią winni woyną ſłużyć. UstPraw D3; In domo quae mihi haereditate obvenit habito, W tym domu którymi [lege: który mi] ſie z oyczyſtego dziedźictwá doſtáł mieſzkam. Mącz 483b; StryjKron 190; SarnStat 635.

»ojczyste dziedziny« (1): A Słuckie y Kopylſkie/ oycżyſte dźiedźiny. Doſtáły mu ſię z działu KołakCath A4.

»gniazdo ojczyste« (1): (nagł) Ná dom w Czarnolesie (–) Ia/ pánie/ niechay mieſzkam w tym gniaźdźie oyczyſtém KochFr 112.

»grunt ojczysty« (2): Item Grunth oyczysthy thak rozdzielon ma bycz na syedm cząsczy ZapWar 1550 nr 2666; ZapKościer 1584/52.

»imienie ojczyste« = patrimonium Mącz, Modrz; fortuna patria Mącz [szyk 4:3] (7): ZapWar 1546 nr 2583, 1548 nr 2668; Patrimonium conficere, Vtraćyć oycziſte ymienie. Mącz 114d, 150b, 206b, 330b; Ieſt nád to y tákich wiele/ ktorzi [...] máiętność ſwoię y bogáte oycżyſte imioná roſpraſzáią ModrzBaz 32.

»księstwo, państwo, krolestwo ojczyste« [szyk 8:5] (8:3:2): LibLeg 10/61v; NYkoſtrátá álbo Kármentis kroIowa Arkádiyſka [...] opuśćiwſzy Arkádiyſkie kroleſtwo oycżyſte/ puśćiłá ſie do Włoch BielKron 51; StryjKron 225, 285, 395,482, 502 (8); Iagielo po ochrtzeniju Wladiſlaw [...] naprzod Xieſtwo ſwe oycziſte do Koroni przilatzil. PaprUp 84; ſtánął Bóg zá ſzkodę Y temu [OIbrachtowi]/ wźiął oyczyſté páńſtwo zá nagrodę. KochFrag 43; SarnStat 1001.

»prawa (a. prawo) ojczyste« = leges patriae Modrz (4): ModrzBaz 97, 139; Ktory [Ringolt Algimuntowic] naprzod Ruſkie/ Zmodźkie/ Kurſkie/ Litewſkie/ y Podláſkie páńſtwá/ ktore mu ſzczęſćie y práwo oyczyſte podáło złączywſzy/ począł ſię piſáć Wielkim Xiędzem Litewſkim/ Zmodźkim/ y Ruſkim StryjKron 285; bo w ten cżás [sędzia] ſpráwiedliwie ſądzącym będzie znan/ gdy wedle praw oycżyſtych/ wedle vſtaw ſądzić będzie Phil L.

»ojczysta rola« (1): IVż temu lat śiedemnaśćie [...] iáko puśćiwſzy ſie Dworu [...]: vśiadłem ná oyczyſtéy roli JanNKar A2.

»siedlisko ojczyste« (1): Iakom ya nyewzyan [!] ysby syedliska oyczisthego Dilowanya y slvpow od staynyey y od oborj na kmyeczem syedliskv skarzinskiem ZapWar 1541 nr 2601.

»spadek ojczysty« (1): ieſli kto o dźiedźictwo ieſt obwinion/ ták przyſyęże. Iże dźiedźictwo o kthore ieſtem obwinion mam od tego.N. kupione/ álbo dárowáne/ álbo s ſpadku Oyczyſtego doſtąpione. rc. GroicPorz y4v.

»ojczysta stolica« (1): Dowmant ſzyroko pánuiąc woyſko roſpuśćił/ nieiáwną woyną/ ále ſortelem táiemnym myſląc Brátá Troydená zábić/ á potym oyczyſtey Stolice Litewſkiey doſtáć ſnádnie mu ſie zdáło StryjKron 360.

»(u)dział ojczysty« [szyk 2:1] (3): Tegoż roku Xiążę Alexander [...]/ ktorego Oycowi Włodimirzowi Olgerdowicu odiął był Witołt bez przyczyny Kijowſkie Xięſtwo vdzielne/ przyiáchał ozdobnie do Wilná [...]/ gdzie w Senatorſkim kole vpominal ſie iáwnie vdziału ſwoiego oyczyſtego Kijowá. StryjKron 598, 355; WerKaz 299.

»ustawy ojczyste« = patria instituta, patria potestas Modrz; patriae leges PolAnt; paternae traditiones Vulg [szyk 3:1] (4): BudBib 2.Mach 7/2; Napirwey tedy/ iáko ſię okázuie z kśiąg w ktorych pocżątki świátá opiſano/ obycżáymi ſię tylko ſpráwowano á vſtawámi oycżyſtemi. ModrzBaz 102, 102; WujNT Gal 1/14.

»ojczyste wiano« (1): Ktoby wzyął gwałtem białą głowę/ á był pozwan przed nas pozwem [...]. A [ona] wyznáłaliby iż ią wzyął zá iey wolą/ tedy táka ma być odſądzoná oyczyſtego y máćierzyſtego wiáná/ wiecznemi czáſy. UstPraw B2.

»wieś (a. wioska) ojczysta« (2): Datum Lipſiȩ w Ruśi wśi oyczyſtéy/ Anno 1592. octaua Septemb. SarnStat *4v; Dan z wioſki mey oyczyſtey/ y W.M. wiádomey/ Die I. Februarij. Roku 1596. VotSzl A3.

»zakon ojczysty« (2): Iaćiem ieſt mąż Zydowin/ [...] wyćwiczony według prawdy zakonu oyczyſtego [paternae legis] (marg) doſtátecznie w zakonie oyczyſtym. G. (–) WujNT Act 22/3.

»ojczysta ziemia« = terra patrum suorum PolAnt [szyk 1:1] (2): BudBib 1.Mach 15/10; A Xiążę Boſław Swidrigayło Brát Iágełow będąc zbiegiem w Pruſiech/ zebrał ſię z nowu ná Witołdá [...] y z wielkim woyſkiem Niemieckim ná dzień S. Doroty do zieḿ oyczyſtych Litewſkich przyćiągnął StryjKron 502.

»zwyczaj(e) (a. obyczaje) ojczyste(-y)« = consuetudines patriae, mores patrii Modrz; mos paternus Vulg (6): áby ze wſzytkich ſtanow byli obráni co nabiegleyſzi: nietylko ći/ ktorzi poſtępki ſądow y ich obwárowánia wiedzą/ ábo ktorzi práwá y zwycżáie oycżyſte vmieią ModrzBaz 97, 139; vczyniwſzy wielki ſtos z drew ſuchych ná zgliſkach Wilenſkich według zwyczáiu oyczyſtego pogáńſkiego/ zgotowáli wſzyſtki potrzeby do ſpalenia ćiáłá StryjKron 467; KochWr 27; WujNT Act 28/17, s. 507 marg.

»dziedziczny, (i) ojczysty« [szyk 3:2] (5): ZapWar ? nr 2116 [2 r.]; ieſliby który z nich ná dobrá ſwé oyczyſté y dźiedźiczné liſtów niemieli SarnStat 1061, 1030, 1190.

»(tak, jako) ojczysty i (jako) macierzysty« = paternus et maternus JanStat [szyk 12:1] (13): Iakom sya ya nyewrzuczil w czescz iego oyczistha y Macierzistha Mlyna y sthawu Iego ymyenya Dworzna ZapWar 1547 nr 2611, 1540 nr 2591, 1548 nr 2668, [1550] nr 2583; Chybá iż nie odpráwieni mogli by dowieſć świádkámi/ iże ſye wyrzekli z dobr Oyczyſtych y Máćierzyſtych. GroicPorz ff3v; UstPraw B2; ZapKościer 1584/52; SarnStat 208 [4 r.], 1167; ſkoro wieść doſzłá tego nikczemniká O śmierći oycá iego: zárázem we wſzyſtkie Wsi ták oyczyſte iáko w mácierzyſte wiechał. CiekPotr 12.