Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OKRZCIĆ

Następne hasło: OKRZCZENIE »

OKRZCIĆ SIĘ (102) vb pf

okrzcić się (70), ochrzcić się (25), okrcić się (4), ochrcić się (3), [okrzścić się]; okrzcić się WróbŻołt, KromRozm II, KromRozm III, OrzList, Leop (2), OrzQuin, KochSat, BielKron (23), RejAp (2), HistRzym (2), RejPos (7), KuczbKat (2), WujJud (6), RejPosWstaw, PaprPan, KarnNap, CzechEp, WujNT (7), KlonKr (2); ochrzcić się SeklWyzn, StryjKron (12), LatHar, SkarKaz; ochrcić się SeklKat (2), MurzHist; okrzcić się : ochrzcić się : okrcić się KrowObr (5:–:2), BiałKat (1:5:2), SkarŻyw (1:5).

sie (67), się (35).

o jasne.

Fleksja

inf	okrzcić się

praet
	sg		pl
1	m	-m, -em się okrzcił, ochrzciłem się	m pers
2	m		m pers	-ście się ochrzcili
2	f	-ś się ochrzciła	m an
3	m	okrzcił się	m pers	okrzcili się
	f	okrzciła się	m an
	n	okrzciło się	subst

plusq
	sg
3	m	był się ochrzcił
3	f	była się okrzciła

imperativus
	sg
2	okrzci się
3	niech, niechåj się okrzci

conditionalis
	sg
3	m	by się okrzcił

inf okrzcić się (17). ◊ fut 2 sg ochrzcisz się (1). ◊ 3 sg okrzci się (21). ◊ 1 pl ochrcim się (1). ◊ 3 pl okrzczą się (1). ◊ praet 1 sg m -m, -em się okrzcił, ochrzciłem się (4). ◊ 2 sg f -ś się ochrzciła (1). ◊ 3 sg m okrzcił się (16). f okrzciła się (4). n okrzciło się (2). ◊ 2 pl m pers -ście się ochrzcili (1). ◊ 3 pl m pers okrzcili się (4). ◊ plusq 3 sg m był się ochrzcił (1). f była się okrzciła (1). ◊ imp 2 sg okrzci się (5). ◊ 3 sg niech, niechåj się okrzci (4). ◊ 2 a. 3 sg okrzci się (2). ◊ con 3 sg m by się okrzcił (6). ◊ part praet act okrzciwszy się (10).

Sł stp, Cn brak, Linde XVII w. s.v. okrzcić.

Znaczenia

1. Przyjąć sakrament chrztu stając się chrześcijaninem (w wypadku innych wyznań: katolikiem) (99)
- Przen (1)
2. Dokonać aktu oczyszczenia przez zanurzenie się w rzece Jordan (w związku z działalnością Jana Chrzciciela) (3)

1. Przyjąć sakrament chrztu stając się chrześcijaninem (w wypadku innych wyznań: katolikiem); baptizare Vulg (99): gdi ſię ochrcym/ á wierzym obietnicząm bozym przeciwiąmy ſię grzechom SeklKat V3v, V2v; MurzHist H2v; KromRozm II v; KromRozm III F3; KrowObr 43, 54, 58, 71, 104, 115; Wſthań [Pawle] á okrzći ſie/ y omyj grzechy ſwoie wzywáiąc imieniá iego. Leop Act 22/16; OrzList d3; nie trzebá im [dziatkom] krztu áż przydą k látom/ bo pirwey ma wierzyć toż ſie okrzćić BielKron 158; [Francuska ziemia] która ſie iuż byłá przed okrzćiłá BielKron 282; poſlał ich [Tatarów] połowicę Krolowi do Polſki/ á ći ſie okrzćili y w Polaki obroćili BielKron 382v, 142, 303v, 322, 343v [4 r.], 344 [2 r.] (17); KochSat Bv; RejAp 179; HistRzym 96, 127v; Káżdy ieſt pogánin poki ſie nie okrzći. RejPos 152v marg, 74v, 300; BiałKat 211, 248v [2 r.], 256, 258v, 353v; KuczbKat 135, 140; w Kośćiele żadnego niemáſz ktoryby ſie nieokrzćił. WujJud Mm3v, 5, 76, 108, 249; RejPosWstaw [143²]; Apoſtoł Piotr do krſtu napomináiąc ták mowył pokutę cżyńćie/ vpámiętawſzy śię/ á okrći śię każdy zwaz dlia odpuſzcżeńia grzechow BialKaz B2v, B2v; PaprPan Dd3; KarnNap A4v; SkarŻyw 428, 429, 457 [2 r.]; Patriarchá rzekł do niey [Holhy]: Corko moiá wierna w Chriſtuſie/ żeś ſie ochrzćiłá/ y w Chriſtuſá ieſteś obleczona/ Ten cię ſam wybáwić ma StryjKron 125, 125 marg, 140, 150 marg, 309, 437 [2 r.], 442, 507; CzechEp 215; LatHar 366; każćie Ewángelią wſzemu ſtworzeniu. Kto vwierzy y okrzći ſię [baptizatus fuerit]/ zbáwion będźie. WujNT Mar 16/16 [przekład tego samego tekstu KrowObr, BiałKat 248v, 258v, KuczbKat, WujJud 249, KarnNap, LatHar], Act 8/13, 22/16, s. 556, 792, Xxxxx4; MIESKO, w Pogáńſtwie żyiąc/ okrzćił ſie y z ſwemi KlonKr wstęp A3, wstęp A4.

W połączeniu z określeniem wyznania [w tym: ochrzcić się na (a.w) [jaką] wiarę (3)] (6): [Olha] okrzćiłá ſie Greckim obycżáiem iechawſzy do Grecyey BielKron 427v; námawiał go [wnuka Gedyminowego] Kázimierz Krol/ áby ſię ochrzćił z Ruſkiey w Rzymſką wiárę StryjKron 427, 437; [który ſię [...] okrzśćił ná Ruſką wiárę RotRozm L]. Cf »okrzcić się na krześcijańską wiarę«.

Zwroty: »okrzcić się na [czyj] krzest« (1): [panowie polscy żony Aleksandra] koronowáć nie chćieli/ iż Ruſkiey wiáry byłá/ á nie chćiałá ſie okrzćić ná náſz krzeſth BielKron 401.

»okrzcić się na krześci(j)ańską wiarę« [szyk zmienny] (3): ten go [zakonnik Augustyna] náwiodł áby ſie okrzćił na Krześćiáńſką wiárę BielKron 160v, 148v, 438v.

»okrzcić się w imię (a. imiono) [czyje], imieniem [czyim]« [w tym: (Pana) Jezusa Chrystusa (3), Boga w Trojcy jedynego, Boże, Chrystusowe, Jezu Krysta, Ojca i Syna i Ducha Św.] = baptizari in nomine Iesu Christi Vulg [szyk zmienny] (9 : 1): o tym S. Paweł piſze Gal. 3. mowiącz/ ktorzyſcie ſię wimie Chriſtvſowo ochrzcili Chriſtvſaſcie na ſię wzięli SeklWyzn d4; Leop Act 2/38; Aryſtodemus/ okrzćił ſie w imię Oycá y Syná y Duchá s. BielKron 149; tedy ſye téż Króleſtwo Polſkié z Królem ſwym w imióno Bożé ieſzcze nie okrzćiło/ tedy Polſká báłwochwálſtwem ieſzcze ieſt OrzQuin N4; RejAp 77; RejPos 74v; WujJud 99; rzekł [Piotr św.]: Pokutuycie/ á niech ſie káżdy okrzći w Imię Páná Iezuſá Kryſtuſá ná odpuſzcżenie grzechow RejPosWstaw [143³]v; WujNT Act 2/38; ieſtem Chrześćijánin/ vwierzyłem y ochrzciłem ſię imienie^m y mocą Bogá w Troycy iedyne^go SkarKaz 277b.

Szereg: »wiarę Krystusowę (a. chrześciańską) przyjąć (a. dać się przywieść do wiary) i ochrzcić się« (3): KrowObr 102; SkarŻyw 102; [Mieszko] przed oblicznością Dąbrówki [...] y przed Czeskimi Pány wiárę Chrześćiáńską przyiął/ y ochrzćił ſię. StryjKron 150.

Przen (1):

Zwrot: »we krwi się swej okrzcić« = ponieść śmierć za wiarę nie będąc jeszcze ochrzczonym (1): Która ácż krzcżona nie byłá/ wſzákże we krwi ſię ſwey okrzćiwſzy zá towárzyſką ſwoią do wiecżney rádośći weſzłá. SkarŻyw 70.

2. Dokonać aktu oczyszczenia przez zanurzenie się w rzece Jordan (w związku z działalnością Jana Chrzciciela) (3): Hermon też gora ieſt wedle Iordanu, tha ſie vradowała gdy ſie pan Ieſus w Iordanie okrzcił. WróbŻołt ee2v; (marg) Pan ſie ſam okrzćić racżył. (–) Cżego [wybawienia] y ſam Pan nam potwirdzić racżył/ [...] iż ten znák wody przyiąć ná ſie racżył od Iana ſwiętego. RejPos 153v, 9.

Formacje współrdzenne cf KRZCIĆ.