[zaloguj się]
[pdf]

PANUJĄCY (80) part praes act

a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg
mNpanujący fNpanującå, panując(a) nNpanując(e)
Gpanującégo Gpanując(e)j Gpanując(e)go
Dpanując(e)mu D D
Apanującégo Apanującą A
Ipanującym I I
Vpanujący V V
pl
N m pers panujący
D panującym
A subst panując(e)
I m panując(e)mi, panującymi

sg m N panujący (19). ◊ G panującégo (8); -égo (2), -(e)go (6). ◊ D panując(e)mu (3). ◊ A panującégo (9); -égo (1), -(e)go (8). ◊ I panującym (1). ◊ V panujący (5). ◊ f N panującå (1), panując(a) (2). ◊ G panując(e)j (9). ◊ A panującą (1). ◊ n N panując(e) (1). ◊ G panując(e)go (4). ◊ pl N m pers panujący (3). ◊ G panujących (7). ◊ D panującym (1). ◊ A subst panując(e) (2). ◊ I m panując(e)mi (2), panującymi (2); -(e)mi HistAl; -ymi SkarŻyw; -(e)mi : -ymi LatHar (1:1).

Sł stp s.v. panować, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. s.v. panować.

1. Sprawujący władzę, rządzący; dominator Mymer1, BartBydg, HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, JanStat; dominans HistAl, Vulg, PolAnt; imperans Vulg, PolAnt; imperiosus Cn (57): iáko Zelim teras pánuiący Cżeſarz Turecki z Báſſami ſwoimi záłował śmierći Páná náſzego BiałKaz M; ktore ſpoſoby przezwiſká ſwoie máią wedle roznośći pánuiących oſob [pro eorum qui imperant varietate]: [...] to ieſt/ Monarchia, Oligarchia, Politia. ModrzBaz 3; SkarŻyw 398; Interrex – Nąmieſnik krolewski, panuiąci miedzi ſmiercia a wibranim nowego krola. Calep 554a.

panujący komu (4): HistAl F5; Y vcżynię ſnich ieden narod [...] y będzie ieden Krol wſſem pánuiący Leop Ez 37/22. Cf »szczęśliwie panujący«.

panujący nad kim (2), nad czym (terytorium) (1): BibRadz 2.Par 7/18; Iáko y te wierſzyki ich świádcżą [...] ſłużylić przedtym Rzymie/ z pánow zacni Pánowie/ á teraz ći pánuią z niewolnikow ſłużkowie. [...] Vkázuiąc/ nie tylko odmiánę rządu ſtárego Rzymſkiego: ale też y oſob nád nim pánuiących. CzechEp 335; Królá ſpokoynégo pánuiącégo nád wſzytkimi przykłádem [...] Kościół iego święty [...] w práwách/ w wolnośćiách [...] chowáć/ brónić przyſtoi SarnStat 897.

panować gdzie (7): Leop 3.Esdr 2/27; wroćił ſię do Antyochiiey kędy ználazſzy Filipá pánuiącego w mieſćie dobywał go/ y miáſto wźiął mocą BibRadz 1.Mach 6/63, 1.Mach 7/8; piſał kniemu taki liſt. Amurat Othoman Ceſarz Turecki ná wſchod y ná zachod ſłońcá pánuiący Skánderbegowi wychowáńcowi niewdzięcżnemu żadnego zdrowia etć. BielKron 245v; BudBib 1.Mach 7/8; ábyſmy [...] ná żadnego ſię zmyślonego niewiedźieć kędy dáleko zá gorámi/ zá morzem y zá rzekámi pánuiącego namiáſtká przećiwniká Chriſtuſowego namniey nie oglądáli CzechEp 330, 409.

W porównaniu (1): iż Papież w Rzymie pánuiący iáko Bog / ieſt tym Antychriſtem. CzechEp 409.

Wyrażenia: »pani panująca« = władczyni (1): Regina, Królowa/ Też rządźićielká/ Albo páni pánuyąca. Mącz 349c.

»szczęśliwie [komu] panujący« (2): zá łáſką téż Páná ſwégo ſczęśliwie ná ten czás nam pánuiącégo Páná á Páná Zygmuntá Auguſtá Królá Polſkiégo [...] toſmy [...] odźierżeli SarnStat 1019, 1019.

Przen [nad czym] (1): Niemáſz cżłowieká pánuiącego nád duchem [Nullus est homo imperans (marg) qui potestatem habeat (–) in spiritum] ktoryby vtrzymał duchá BudBib Eccle 8/8.
α. W funkcji rzeczownika: władca, król (13): Dominator. Hyrſcher. Panuiąci. Mymer1 33v; BartBydg 44b; GrzegRóżn 14; Mącz 94a; ktory [Pan Bóg] [...] nędzniká z gnoiu wydzwiga/ y ſádzi go z pánuiącymi rowno. SkarŻyw 398.

panujący komu (1): Ieſliby powſtał przećiw tobie złą myſlą pánuiący tobie/ nie wyſtępuy z mieyſca ſwoiego. BielKron 81v.

panujący gdzie (1): ktore [rzymskie panowanie] [...] nie záśiádłoć też było ná iedney oſobie: [...] ále ná władzy y zwierzchnośći tám pánuiących. CzechEp 356.

Wyrażenia: »Pan panujących, nad panującemi (państwo rozciągający)« = Bóg; Dominus dominantium PolAnt, Vulg [szyk 4:1] (3:2): GrzegRóżn D3v; BudNT 1.Tim 6/15; Iezu Boże prawdźiwy y Pánie nád wſzyſtkimi pánuiącemi/ zmiłuy ſię. LatHar 340, 238; Ktorego [Pana Jezusa] czáſow ſwoich okaże błogoſłáwiony y ſam możny Krol kroluiących y Pan pánuiących WujNT 1.Tim 6/15.

»pan nad panującemi« [tytuł władcy] (1): Krolowi nád krolmi wielkiemu/ y pánu nád pánuiącemi [domino dominantium] Alexandrowi Ariſthoteles ſlużbę ſwoię opowiáda. HistAl M7.

a. Sprawujący władzę nad określonym zespołem ludzi [nad kim] (2): Páśćie ſtádo Boże [...]/ doglądáiąc go nie poniewolnie/ [...] áni iáko pánuiący nád kśiężą (marg) ábo, nád dziedzictwem Pánskim. (–)/ ále wzormi będąc ſtádá WujNT 1.Petr 5/3, s. 807.
b. O Bogu, Chrystusie i Matce Bożej (21): Boś ty Krol á Bog náſz pánuiący wiecżnie. LubPs hh3v; iż Chriſtus názwány ieſt Bog/ ſam pánuiący. WujNT 835, 835 marg, Xxxxx4.

panujący komu (1): yſz yako tą gwyazda yeſt namnyeyſza a barzo moczna tak panna marya pokorna a wſzytkym panuyącza PatKaz III 126v.

panujący nad kim (2): MycPrz I A4; O Krolu nád wſzytkimi krolmi pánuiący/ [...] rácż nam dáć odpuſzcżenie zgrzeſzenia náſzego SkarŻyw 509.

panujący gdzie (1): Tákże też y ty niechceſz mieć Kryſtuſá iedno pánuiącégo ná tym ſwiećie [tj. uważasz, że Chrystus panuje tylko na tym świecie]/ dotześnego/ y ćieleſnego KrowObr 23.

Wyrażenie: »panujący Pan« = dominator Dominus Vulg, PolAnt (8): A ták teraz będę ſie modlił nawyſſſzemu [...]: Pánuiący Pánie/ ieſlim nálazł łáſkę przed twemi ocżymá/ [...] pośil mię Leop 4.Esdr 12/3, 4.Esdr 4/38; BibRadz 4.Esdr 12/7; Zeſli miły Pánie pánuiącego Páná co rychley ná oblicżność zyemie. RejPos 120v, 12v; BudBib 4.Esdr 4/37[38]; SkarŻyw 111; WujNT 835.
α. W funkcji rzeczownika; princeps Vulg (5): CzechEp 301, 302; ktorzy [...] przą ſię ſámego Pánuiącégo/ y Páná náſzego Ieſuſá Chriſtuſá. WujNT Iudae 4.

panujący nad czym (1): żebyſmy thym [...] zágniewáli nie cżłowieká ále pánuiącego nád wſſeláką mocą Naywyſzſſego Páná Bogá Leop 3.Mach 7/7.

Wyrażenie: »Panujący na niebie« (1): nie vkorzyłeś ſercá twego/ [...] ále podnioſleś ſie przećiwko Pánuiącemu ná Niebie [adversum Dominatorem caeli] Leop Dan 5/23.
c. O znakach zodiaku: mający władzę nad istotami żywymi (1): Strzelec z Iednorożcowym znákiem pánuiący/ Zołnierza wybornego znáć/ pewnie dáiący. PaxLiz C2.
2. Występujący, szerzący się, znajdujący się (23): á ta ampulla znamionuie wiatry panuiącze/ ktore zmieſzane z wilkoſciami flegmiſtemi klijowatemi w głowie podnoſzą onę pianę FalZioł V 8v; CzechRozm 206.

panujący w kim, w czym [o nosicielu stanu, cechy] (11): Też Baranięta nie trzebione nie thak ſą wilkie ani lipkie/ á tho dla ſuchey complexijey panuiączey w nich FalZioł IV 3a, I 72a, 117a, 133d; Cżemu niewiaſti krotſze y mnieyſze pierſi maią niż otroci. (-) Ieſt to dla więtſzego ciepła w otrokach panuiącego GlabGad D5v, C5, C6, D3, H8, I2v; Boleśći ze krwie zbytniey w głowie pánuiącey/ ty ſą známioná SienLek 39v.

panujący gdzie [o miejscu] (3): Epidimia, morbus, populatum vagans, non solum pestilentia, sed quicunque, [...] Powyetrze wſſędy pánuyące. Murm 79; [Bolesław król] dla głodu w Mieśćie pánuiącego zá krotki czás y miáſto y zamek Kijow wziął StryjKron 170, 777.

a. Przeważający ilościowo (7):

panujący komu (1): [paprotka] ieſth dobra na ti to wilkoſci panuiącze Ludziem flegmiſtym y tym w ktorych melankolia panuie. FalZioł I 98d.

panujący w czym (6): ſmak kwaſny cirpki albo oſtry dla zimna w nim panuiącego, zciſka cżłonki GlabGad C6v; Znamię ieſt [sen o ogniu] panuiącey koleri w ciele GlabGad L6v, C3v, C6, L6, L6v.

Synonimy: 1. krolujący, władający.

Cf PANOWAĆ

AŻ, (ZCh)