[zaloguj się]
[pdf]

PODLEGŁY (83) part praet act

o oraz e jasne.

[comp podleglejszy.]

Fleksja
sg
mNpodległy fNpodległå, podległa nNpodległé
Gpodległ(e)go G Gpodległ(e)go
Dpodległ(e)mu D Dpodległ(e)mu
Apodległy Apodległą Apodległ(e)
Ipodległym I I
Lpodległym Lpodległ(e)j Lpodległ(e)m, podległym
Vpodległy V V
pl
N m pers podlegli
G podległych
D podległym
A m pers podległé
subst podległé
I m podległémi
f podległémi
L podległych
inne formy
pl N subst m i n - podległé, podległejszé; pl N subst f - podległé, podległy

sg m N podległy (16). ◊ G podległ(e)go (2). ◊ D podległ(e)mu (1). ◊ A podległy (1). ◊ I podległym (2). ◊ [L podległym.] ◊ V podległy (2). ◊ f N (praed) podległå (2) SkarJedn, PowodPr, podległa (1) KochOdpr. ◊ A podległą (3). ◊ L podległ(e)j (1). ◊ n N podległé (2). ◊ G podległ(e)go (6). ◊ D podległ(e)mu (1). ◊ A podległ(e) (2). ◊ L podległ(e)m (2) BibRadz, BudBib, podległym (1) CzechEp. ◊ pl N m pers podlegli (7). subst m i n podległé, [podległejszé] (5); -é (5), [-(e)]. f (praed) podległé (6), podległy (1); -é : -y Oczko (1:1). ◊ G podległych (6). ◊ D podległym (2). ◊ A m pers podległé (1). subst podległé (2); -é (1), -(e) (1). ◊ I m podległémi (2); -émi (1), -(e)mi (1). f podległémi (3). ◊ L podległych (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII(XVIII) – XVIII w. s.v. podledz.

1. Będący pod czyjąś zwierzchnością, podporządkowany; subiectu, suppositus JanStat [w tym: komu, czemu (20)] (21): [wyznawamy] powolną ludzką wolą iego/ á nie ſprzećiwiáiącą ſię/ á racżey podległą iego Boſkiey y wſzechmocney woley SkarJedn 316, 193, 202, 261; tylo iż biſkupi wyżſzemi ſą kápłany: á drudzy mnieyſzemi/ y wyżſzym iáko ſędźiom ſwoim podległemi. SkarKaz 607b.
Wyrażenie: »zwierzchności podległy« (2): Boćiem y ia ieſt człowiek (marg) zwierzchnośći podległy. (–) pod władzą poſtáwiony [sub potestate constitutus] WujNT Matth 8/9, Luc 7/8.
Przen (1): thoż ſię w Papieſtwie znácżnie pokázuie/ gdy nie thylko ięzykiem Láćińſkim nabożeńſtwo wſzelákie/ wſzyſcy narodowie Antychryſtowi podlegli odpráwuią/ ále też y v ſądow NiemObr 160.
a. Znajdujący się pod czyimiś rządami, zarządem (7): tedy [...] wſzyſtki dobrá onégo záklętégo [...] máią bydź wźięté przez Stároſtę mieyśc/ którému dobrá ſą podległé [quibus subiacent JanStat 244] SarnStat 190; iż iáko vporny y ſprzećiwiáiący ſie práwu koronnému poſpolitému/ z króleſtwá y z pańſtwá iemu podległych był wywołan SarnStat 932, 218, 898, 997, 1076.
Przen (1): CHwalćie páná prze dobroć iego niewymowną [...]. A wy więc naprzód/ cośćie z rąk wyſwobodzeni Nieprzyiaćielſkich/ [...] Iedni z tąd [...] Ci z kráiów Aquilonom podległych/ á owi Z pól nákłonionych ku południowi. KochPs 164.
b. Podporządkowany jakiejś jurysdykcji (6):
Wyrażenia: »prawu [jakiemu], jurysdykcyjej [czyjej] podległy« = in iure situs, iuri suppositus JanStat (4:1): á we wſzytkich ziemiách/ ich [biskupów] Iurisdikciey podległych/ do nich appelácye być máią SkarJedn 262; Którému práwu y vſtáwie y Stároſtowie náſzy będą podlegli [subiacebunt JanStat 1087] SarnStat 662 [idem 935] 931 [2 r.], 935.

»sądom [jakim] podlegli« (1): Wſzákże to chcemy rozumiećo tych ſzláchcicach/ którzy na wypráwách woiennych ſłużą/ y ſądóm Ziemſkim ſą podlegli [iudiciis terrestribus subsunt JanStat 556] SarnStat 239.

2. Będący lub mogący być przedmiotem jakiegoś działania; obnoxius Vulg, Calep, Cn; opportunus, subiectus Cn [w tym: czemu (57)] (58): iż ćieplice/ iáko wſzyſtki wody promienióm á ćiépłu Słonecznému/ ſą podległy/ Wioſná iém nalepſza Oczko 29; Práwá Lenné Exequuciiéy podległé/ niemáią bydź rozumiáné/ iedno od Státutu Królá Alexándrá/ Anni 1504. SarnStat 88, 336, 1130; PowodPr 53, 67.
Przen: Dostępny, dający się ogarnąć (8): á iż ten ieſt dźiedźicem wſzytkiego vcżyniony przez ktorego Bog oſtátecżnych cżáſow mowić pocżął: á nie przez tego/ kthoryby pierwey świát ten widzeniu podległy ſtworzył CzechEp 315.
Wyrażenie: »zmysłom podległy« (7): Bo Moiżeſz proſtymi ſłowy [...] pocżątek ſtworzenia świátá tego widzeniu y zmyſłom inſzym podległego opiſuie CzechEp 158, 140, 142, 144, 179, 180, 185.
a. Będący lub mogący być obiektem karnych oddziaływań (11): Ty tedy ſzátánie ták mowiſz pánu/ Ieſliż vpadſzy ná źiemię mnie chwałę oddaſz? O śmiáłośći/ o zbiegły ſługo/ karánia godny: ſługo bicżowániu podległy CzechEp 249; Flagriones dicti sunt servi, quod flagris subiecti sunt – Niewolnik podlegli bicziu. Calep 422a, 715a; tedy miáſto Káźimierz przy rzéce Wiśle/ téy klątwie nie ma bydź podległé [non debet subiacere JanStat 241] SarnStat 224.
Wyrażenie: »winie, karaniu, kaźni podległy« [w tym: winie i karaniu i kaźni 1 r.] [szyk 5:2] (5:2:2): ZapKościer 1580/14; Iż kto ieſt w grzechu śmiertelnym/ eſt reus culpae et eſt reus poenae ieſt winien grzechu/ to ieſt podległym winie/ y ieſt winien karánia WysKaz 22, 22; vſtáwiamy y ſkázuiemy ie [osoby] tákowéyże winie y karániu y kaźni bydź podległé [statuimus et decernimus simili poenae et mulctae subiacere JanStat 205] SarnStat 194; iż ieſliby którykolwiek Przełożony [...] z iáwnéy obrázy [...] doſyćuczyniénia nie vczynił: tedy z ſwémi pomocniki kaźni y klątwam Kościelnym ma bydź podległy [poenis et censuris Ecclesiasticis debent subiacere JanStat 244]. SarnStat 897, 195, 218.
b. Należący do kompetencji określonego sądu (8):
Wyrażenia: »prawu [jakiemu] podległy« = iuri subiectus JanStat (7): DVchowni o máiętnośći [...]/ któré ſą práwu poſpolitému podległé/ práwem Ziemſkim czynić máią SarnStat 663, 113, 166 [2 r.], 213, 774, 936.

»sądowi [jakiemu] podległy« (1): Artykuł o śiedmi Sákrámenćiéch, y o przedawániu świętych rzeczy, ſądowi Duchownému podległy. SarnStat 212.

c. Doznający niepomyślnych zdarzeń lub narażony na nie; też: skłonny do zła (25): KochOdpr Bv; zálécáią wſzyſcy/ do thák głów ſłábych/ á deſcenſóm podległych/ proch/ który palą z głów trupich Oczko 16v, 1v; CzechEp 74; Morbosus Obnoxius morbo, qui et valetudinarius dicitur – Chorobąm podliegłi. Calep [673]b, 923b; GostGospSieb +2; Mieſzkamy/ z ráiu roſkoſznego wypędzeni/ ná ziemi/ rozlicżney odmiánie podległey. LatHar 668, 238, 259, 394; á iżby wyzwolił te/ ktorzy dla boiáźni śmierći przez wſzytek żywot podlegli byli niewoli. WujNT Hebr 2/15, Hebr 7/28; á iże wſzyſtko ſtworzenie grzéchowi ieſt podległé [omnis creatura consistat in vitio JanStat 225]/ á náturá ludzka łácno vpáda we złośći SarnStat 240, 466; Polſka koroná odmiánie podległa/ ieśli bog nieprzekieruie. PowodPr 75 marg, 8; Iam grzeſzny y błędom podległy: á tyś nigdy nieodmienny SkarKaz 515a, )(4.

W charakterystycznych połączeniach: błędom podległy, chorobam (2), grzechowi, krewkościam (2), nędzy, niewoli, odmianie (2), pracej, skazie (3), upadkowi, złej sławie.

Wyrażenie: »śmierći podległy« (5): Kiedy ná Idzie ſtokorodney Smierći podległy nieśmiertelne Vznawca twarzy rozeznawał. KochOdpr C4; KochPs 16; CzechEp 301; Smierći podległy człowiecze cnotliwy/ Choć wſzytek twóy wiek będźie fráſowliwy: [...] Przy dobrym trunku ſtrawiſz dźién weſoły KochPieś 43; SkarKaz 208b.
W przen (1): y bryłá podległego ſkáźie cżłowiecżeńſtwá mego prędko ſię rozſypie LatHar 638.
3. Należący [czemu] (1): A ieſli ten mąz oddala dobrá poſágowi y opráwie iéy podległé: zoná ma [...] zezwolić, ieſliby wazno miáło bydz. SarnStat 629.
4. Przyległy, sąsiadujący; adiacens PolAnt (2): BibRadz 2.Mach 12/16; Y wziąwſzy miáſto zápomocą Bożą/ morderſtwá [...] tám okazáli/ ták iſz w onym podległem iezierze/ [...] zdáło ſię iſz w nim pełno krwie pływáło. BudBib 2.Mach 12/16.

[podległy czemu: Mahomet sam stojał na pagórku miastu podległym napominając swych, aby śmiele na mury wstępowali StryjPocząt 470.]

5. [Skłonny [cum inf]: Podlegleyſze áfekty człowieká káżdego/ Cżynić ſobie pochwałę/ á niegánić ſwego. ZbylPRozm Cv.]
6. Wyrażenie: »służbie podległy« = niewolnik, sługa (1): Servus [...] Servitute obstrictus, mancipatus, deditus – Słuzbie podliegłi. Calep 974a.

Synonimy: 1. poddany, posłuszny; 2. należący, poddany; c. doświadczający; 3. należący; 4. bliski, pobliski, przyległy, sąsiedni, sąsiedzki; 5. skłonny.

Cf NIEPODLEGŁY, PODLEC, PODLEGAJĄCY

AK, AL