[zaloguj się]
[pdf]

PODNIEBIENIE (43) sb n

o oraz pierwsze i drugie e jasne; końcowe e z tekstów nie oznaczających -é lub oznaczających niekonsekwentnie.

Fleksja
sg pl
N podniebieni(e)
G podniebienia
D podniebieniu
A podniebieni(e) podniebienia
I podniebieni(e)m, podniebienim
L podniebieniu

sg N podniebieni(e) (11). ◊ G podniebienia (4); -å (3), -(a) (1). ◊ D podniebieniu (3). ◊ A podniebieni(e) (11). ◊ I podniebieni(e)m (3), podniebienim (2); -(e)m FalZioł, BudBib; -(e)m : -im BielKron (1:2). ◊ L podniebieniu (8). ◊ pl A podniebienia (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XIX w.

1. Sklepienie jamy ustnej; palatum Murm, Mymer1, PolAnt, Mącz, Calep, Cn; caelum oris Calep, Cn; caelum, templum Cn (30): Palatum, Der gumen Podnyebyenye. Murm 53; Mymer1 23; też ten proch ieſt dobry dzieciom na roſpadliny kthore bywaią na podniebieniu/ y na inſzim mieſczu FalZioł I 18b; Gdy ſtłukłſzy gi z moczem/ podniebienie ſobie kto maże/ pomaga na zaduſznoſci. FalZioł IV 16a; bywa też ſpadnienie ięzyka gdy płynie [wilkość] na podniebienie. FalZioł V 8v; á nakoniecz lekko palcem poruſz ięzyka: ktori ieſt na podniebieniu/ dla tego aby ono dziecię mogło wraczać FalZioł V 39, ‡4d, I 97a, 121d, III 29a, V 33v, 81; pieprzem ſobie podniebienie tártym poſypuy/ álbo żołćią wołową pomázuy. SienLek 81; Palatum Oris coelum, quod labiis dentibusque, quasi palis, munitum sit – Podniebienie. Calep [747]a.

W charakterystycznych połączeniach: podniebienie goić (2), (po)mazać (3), posypować, wysuszać, zepsować; na podniebienie (3); na podniebieniu (6); w podniebieniu (2).

Fraza: »język (by) przysechł, przylgnął ku podniebieniu; przysechł (a. niech przyschnie) język do podniebienia« = adhaesit lingua palato PolAnt [szyk zmienny] (2:1;2): Iáko ſkorupá wyſuſſona ſtáłá ſie moc moiá y ięzyk práwie przyſechł ku podniebieniu moiemu/ á práwiem ſie ſtał iáko martwy RejPs 32, 204; Ięzyk ſącego prżylgnął ku podniebieniu iego w vprágnieniu BibRadz Thren 4/4; Niech przyſchnie ięzyk moy do podniebienia mego/ ieſlibych ná ćię nie pomniał BudBib Ps 136/6, Thren 4/4.
Zwrot: »język przykliić do podniebienia [czyjego]« = odebrać mowę (1): A ia ięzyk twoy przykliię do podniebienia twego [Et linguam tuam adhaerere adfaciam palato tuo]/ że oniemieieſz BudBib Ez 3/26.
Wyrażenie: »podniebienie w uściech« (2): FalZioł ‡4e; Palatum [...] Podniebienie w vśćiech. Mącz [273]b.
Szeregi: »podniebienie i dziąsła« (1): Też kadzidło ieſth dobre thym ludziem ktorzy krwią pluią tak onę krew ktora zpierſi płynie do vſt iako też y onę kthora zgłowy podniebieniem j dziąſłami ſie ſącży FalZioł III 31d.

»język i podniebienie« (2): FalZioł III 26d; ále iáko kto ma gorącżkę/ iż mu oná gorącość/ y ſkáżone wapory/ ięzyk y podniebienie zepſowáły/ káżda rzecż [...] zła á nieſmácżna mu ſie widzi GórnDworz H6v.

»usta, (i) podniebienie« [szyk 2:1] (3): tym namazuy rany j roſpadliny ktore bywaią w podniebieniu j w vſciech goij ie mocznie. FalZioł I 25b, ‡4e, III 20d.

»wargi i podniebienie« (1): Też roſpadliny ktore bywaią na wargach y na podniebieniu, zgoijſz barzo przędko thim obycżaiem FalZioł III 26c.

W przen [czyje] (1): Ieſtli ná ięzyku mym złość/ á vſta moie nie cżuiąli gorzkośći (marg) wł. podniebienie moie nierozumie(li) ſtárćia? (–). BudBib Iob 6/30.
2. Strop, sklepienie; laqueatum tectum Mącz, Cn; laquear Vulg, Cn; aedium superficies Mącz; trab(e)s PolAnt; apsis, arcus, camara, camera, cameratio, concameratio, contignatio, fornicatio, fornix (suspensus), (imum) caelum camerarum a. contignationum, lacunar, lacus, plinthium, subtensum tectum, suspensio, suspensura, testudo, trulla Cn (7): Sciány [w pałacu] były ze złotá s kámieniem drogiem y z gwiázdami iáſnemi przychędożone/ takież y ſlupy ze złotá ktore trzymáły wyſokoſć podniebienia HistAl F8v; Petaurum item Graeci dicunt laqueum et asseres quibus domus teguntur, Podniebienie/ Tárcice. Mącz 295a, 33a, 184b [2 r.]; Słupy iego pocżynił śrebrne/ dno iego złote/ podniebienie iego ſzárłatowe/ śrzodek iego násłány miłośćią od corek Ieruſzalimſkich. BudBib Cant 3/10; [⟨...⟩ laquearibus cedrinis podnyebyenyem ſdrzeva cedrovego TomZbrudzBrul 3.Reg 6/9, 3.Reg 6/15].

W charakterystycznych połączeniach: podniebienie cedrowe ([z drzewa cedrowego]), laskowane, pozłocone.

Szeregi: »podniebienie albo strop« (1): Caniculata aedium superficies, Łaskowanie podniebienie/ álbo/ ſtrop. Mącz 33a.

»tram i podniebienie« (1): A (tak) budował domy dokońcżył go/ á (potym) záſklepił iy zebráni zebrani tramámi żebrowatemi y podniebieniem cedrowym. BudBib 3.Reg 6/9.

3. Baldachim (6): Zá tymi Máximilian ſam tylko podniebieniem ſzedł BielKron 328v; ono podniebienie nád nim [królem]/ wiſiało v ſklepu ná iedwabnych ſznurách. BielKron 329; Sześć Rádziec miáſtá Fránkfurtu ſtali przed kośćiołem ze złotym podniebieniem/ pod ktore wſzedł Ceſarz BielKron 331, 328v, 329; Cadurcum – Podniebienie. item Nąmiotek nad łozkiem. Calep 146a; [Item podnÿebÿenÿe axamenti cum auro rubei AktaAl 544; Item podnÿebÿenÿe: tria camchata cum auro; antiqua per quatuor camchata AktaAl 545].
4. [Sklepienie niebieskie, firmament:
Wyrażenie: »podniebienie niebieskie«: Bo oni [Doktorowie św.] będąc ná ſtany wyſokie Powſzechnego Kośćiołá/ iakoby ná podniebienie niebieſkie wyſadzeni; rozlali deſzcze ſwego Swiętego Kázania ná ſchnącą źiemię ſercá człowieczego. HerburtArt 42 (Linde).]

Synonimy: 2. sklep, sklepienie, strop; 4. firmament, fundament, niebo, twierdza, utwierdzenie.

Cf PODNIEBIE

SBu, MŚ