Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POŁAMANIE

Następne hasło: POŁAMOWAĆ »

POŁAMANY (19) part praet pass pf

-am- (17), -ąm- (2).

o oraz drugie a jasne, pierwsze a pochylone.

Fleksja

sg
m	N	połåmany
m	G	połåmanégo

pl
N	subst	połåmané
G		połåmanych
A	subst	połåman(e)
I	f	połåman(e)mi

sg m N połåmany (3). ◊ G połåmanégo (1). ◊ pl N subst połåmané (9); -é (1), -(e) (8). ◊ G subst połåmanych (2). ◊ A subst połåman(e) (3). ◊ I f połåman(e)mi (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: połamany przez kogo (2).

Sł stp, Cn brak, Linde także XVIII w.

Znaczenia

1. Rozdzielony na części przy użyciu siły (16)
- a. Złamany, przełamany (10)
  - Przen: Wykrzywiony, zgięty (1)
  - α. O kościach lub częściach ciała: pęknięty, złamany (3)
- b. Zburzony, zniszczony, zrujnowany (4)
- c. Wyłamany, wyważony, otwarty przy użyciu siły (1)
- d. Potłuczony, podruzgotany (1)
2. Przestąpiony, niedotrzymany (3)
3. [W funkcji rzeczownika: kaleka]

1. Rozdzielony na części przy użyciu siły; fractus Mącz, PolAnt; contritus, excisus PolAnt; proruptus Mącz (16):

a. Złamany, przełamany (10): Pan był wezwał imię twoie oliwą gáłęźiſtą/ [...] ále z wielkim ſzumem zapalił ſię ogień ná niey/ y gáłęźi iey połamáne ſą. BibRadz Ier 11/16; Semirutus, Nápoły połamány. Mącz 38 ld; BudBib Ps 57/7[8], Ier 50/2; Pilnuy theż tego ábyć w Groblą nie kłádli karczów/ kłódźia/ drew/ álbo iákich chróſtów/ álbo drzążdżu iákiégo połąmánégo Strum F2; WyprPl A4v.

Przen: Wykrzywiony, zgięty [czym] (1): Spasticus – Kurczem połamani. Calep 995b.

α. O kościach lub częściach ciała: pęknięty, złamany; confractus HistAl (3): FalZioł II 6d; w kthorey [wieży] było bárzo wiele więzniow/ iedni s poućinánemi nogámi/ drudzy s połamanemi goleniami HistAl F6v.

Wyrażenie: »ręce, nogi połamane« (1): Azaſz nie widamy rąk/ nog połamánych? RejZwierc 151v.

b. Zburzony, zniszczony, zrujnowany (4): y połamáne ſą okręty/ á nie mogły idz do Thárſzys. BudBib 2.Par 20/37; GrabowSet T4v.

W przeciwstawieniu: »połamany ... zgłabiany« (1): Mącz 399d cf »rozgłobiony, połamany«.

Szeregi: »rozgłobiony, połamany« (1): Solidanter fracta, Rozgłobione/ połamáne bywayą záś zgłabiáne. Mącz 399d.

»połamany, zgruchotany« (1): Proruptus murus, Połamány/ Zgruchotány mur. Mącz 361b.

c. Wyłamany, wyważony, otwarty przy użyciu siły (1): Przezeń [tj. przez Boga] zamki żelázne wſſytki połamáne LubPs Y5.

d. Potłuczony, podruzgotany (1): W mieśćie Auenticum [...] Są y kámienie niekthore połąmáne Rzymſkiemi literámi wybite. BielKron 283.

2. Przestąpiony, niedotrzymany (3):

Fraza: »prawa połamane« (2): Práwá máło nie wſzytki połamáne. RejZwierc 194v marg [idem] Bbbv.

Wyrażenie: »przymierza połamane« (1): Y vczynił [Machabeusz] ie [Żydów] thym ochotnieyſze/ á pobudźił w nich ſercá dobre/ okázuiąc im przythym przymierza złośćiwe przez pogány połamáne/ y przyśięgi zgwałcone [ostendens ... iuramentorum transgressionem]. BibRadz 2.Mach 15/10.

3. [W funkcji rzeczownika: kaleka:

W połączeniu szeregowym: Ná vrząd też niemoże być obrány niedołężny/ trędowáty/ głuchy/ niemy/ ślepy/ połamány/ ſzálony/ mieśięcżnik. SzczerbSpecSax 344 (Linde s.v. połamać).]

Synonimy: 1. podruzgany, podruzgotany, potłuczony, rozbity, stłuczony, a. złamany; b. poborzony, rozbity, rozwalony, zgruchotany, zniszczony; c. wyłamany; 3. kaleka, ułomny.

Cf POŁAMAĆ, [POŁOMANY]