Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [POMIASTNY]

Następne hasło: POMIATAĆ SIĘ »

POMIATAĆ (16) vb impf

pomiatać (13), pomietać (3); pomietać FalZioł, Mącz (2).

o oraz oba a jasne (w tym w pierwszym a 1 r. błędne znakowanie); w pomietać e jasne.

Fleksja

indicativus
inf	pomiatać
praes
	sg	pl
1	pomietåm	pomiatåmy
2	pomiatåsz
3	pomiatå	pomiatają

praet
	sg		pl
3	m	pomiatåł	m pers	pomiatali

imperativus
	pl
1	pomiatåjmy

conditionalis
	pl
3	subst	by pomiatały

inf pomiatać (1). ◊ praes 1 sg pomietåm (2). ◊ 2 sg pomiatåsz (1). ◊ [3 sg pomiatå.] ◊ 1 pl pomiatåmy (1). ◊ 3 pl pomiatają (5). ◊ praet 3 sg m pomiatåł (1). ◊ 3 pl m pers pomiatali (2). ◊ imp 1 pl pomiatåjmy (1). ◊ [con 3 pl subst by pomiatały.] ◊ part praes act pomiatając (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. Rzucać, kłaść; przen (1)
2. Pozostawiać, opuszczać (3)
- a. Przestawać się zajmować (2)
3. Odrzucać, odtrącać, lekceważyć, pogardzać (9)
4. Rodzić przed czasem martwy płód, ronić (3)

1. Rzucać, kłaść; przen [co przed kim] (1): Nie w náſzych Pánie ſpráwiedliwośćiách pomiátamy modlitwy náſze przed tobą: ále w miłośierdźiu twoim. SkarKaz 351a.

2. Pozostawiać, opuszczać; abicere, proicere Cn [kogo, co] (3): Barzo pospiesza [Maksymilian z ludem] [...] iakokto mogl wpadło na szkapy zbroi sieła pomiatali. ActReg 56; [y naydowáli na drodze wiele ſtátkow kthore rzymiánie pomiátáli FlawHist 16v; Gdy głod był wielki w Gálácyey/ á pogánie dzieći ſwe pomiátáli: Klemens S. zbierał one pogańſkie dziatki SkarŻyw 144; SkarKaz 18b (Linde)].

a. Przestawać się zajmować (2): Niektorzy znich [świętych] zmiáſtá wychodzą: á wſzytki świeckie zábáwy pomiátáiąc/ ná rolách y ogrodách y puſtyniách/ ludzi ſię roznego żyćia ſtrzegąc/ mieſzkáią. SkarŻyw 362; SkarKaz 159b.

3. Odrzucać, odtrącać, lekceważyć, pogardzać (9):

pomiatać [kogo], co (5): Ná oſtátek mnie mátki właſney/ żony/ y dzyeći ſwych pokorne prośby pomiataſz BielKron 110; (marg) Słowá Philoná o Chrześćianach pod S. Markiem. (–) Naprzod/ powiáda/ ći wſzyſcy dobrá docżeśne pomiátáią/ y nic ſwego ná ziemi mieć niechcą. SkarŻyw 362, 394, 519; Máłych też rzeczy ktore w ſobie máią zákrytą moc/ nie pomiátaymy, ále ſię temu przypátruymy czego inni w nich nie widzą. SkarKaz 84a, [465a (Linde), 476a]. Cf Zwrot.

pomiatać kim, czym (4): Niedarmoć Prorocy ná niewdźięczność żydowſką ſkárżyli: iż páná zá dobrodźieyſtwo iego nieználi: iż vznániém/ y Wiárą iego pomiátáli. BiałKat 113v; Ludzie świeccy tákie ſobie wielce ważą/ ktorzy to [bogactwo i dobre pochodzenie] máią/ á my ty chwalem/ ktorzy tym dla zbáwićielá ſwego pomiátáią. SkarŻyw 139, 92; SkarKaz 42b; [przeſladowánie ćierpiemy/ ále niebywamy opuſzcżeni: bywamy poniżeni/ ále nie pohańbieni: pomiátáią námi/ ále nie giniemy Leop 2.Cor 4/8 (Linde)].

[W połączeniu szeregowym: GilPos 75v cf Zwrot.]

W przeciwstawieniach: »pomiatać ... brać na się, [pilność dawać, brać]« (1): Y ták ieſt/ iſz ći ktorzy ſię kośćiołá puſzcżáią/ á do kácerſtwá przyſtáią: imię Chryſtuſowe pomiátáć/ á Arryáńſkie bráć ná ſię muſzą SkarŻyw 394; [SkarKaz 465a (Linde), 476a].

[W porównaniu: y pomiátamy y vtopiamy w wodźie/ iáko Pháráoná/ Iádámá y potępienie iego SkarKaz 476a.]

[Zwrot: »w tył [kogo] pomiatać«: Bo iáko on Bogá w tył pomiáta/ ták też tákiego Bog porzuca y zániedbawa/ á nigdy ocżu Oycowſkich ſwoich łáſkáwych ná niego nie obroći. GilPos 75v.]

Szeregi: »pomiatać a brzydzić się« (1): ći Heretykowie dziśieyſzy/ towárzyſtwo z duchy niecżyſtymi máią: iſz tym znákiem odkupienia náſzego/ niechcąc towárzyſzow gniewáć/ ani znimi walcżyć/ pomiátáią/ á iáko Dyabli/ ták ſie teſz y oni im brzydzą. SkarŻyw 92.

[»pomiatać i utopiać«: SkarKaz 476a cf W porównaniu.]

4. Rodzić przed czasem martwy płód, ronić; abortire Mącz, Cn; proicere Mącz; abortiri, abortum facere a. pati, eicere a. elidere partum Cn (3): Abortio, Pomietam/ Porzucam z vrázu álbo z którey ynſzey przicziny martwy płód rodzę. Mącz 269a, 162d; [TomZbrudzBrul Gen 33/13; Abortio, ich gedere eine miſzgeburt. pomietam/ porzucam/ poroniam/ martwy płod rodzę. Volck 436].

Zwroty: [»płodu nie pomiatać«: Bárzo tłuſtych z bárány nie ſpuſzcżáć/ by ſnadź płodu nie pomiátáły Cresc 1571 560.]

»od strachu pomiatać« (1): owcze ktore gdy będącz kothne grom vſlyſzą, tedi od ſtrachu pomietaią FalZioł IV 2d [idem] [SienHerb 271a (Linde)].

Synonimy: 1. kłaść, porzucać; 2. porzucać, pozostawiać; 3. brzydzić się, gardzić, nienawidzieć, odrzekać się, odwracać się, wstydzić się, wzdrygać się; 4. poraniać, porzucać.

Formacje współrdzenne cf MIOTAĆ.

Cf [POMIATANY]