Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POSIDŁAĆ

Następne hasło: POSIEC SIĘ »

POSIEC (48) vb pf

o jasne; w inf e jasne, w sg m praet i con e pochylone, pozostałe formy z tekstów nie oznaczających é; w fut i praet pl prawdopodobnie e jasne (tak w siec).

Fleksja

inf	posiec

praet
	sg		pl
1	m	-m posiékł	m pers
3	m	posiékł	m pers	posiekli

conditionalis
	sg
3	m	by posiékł

impersonalis
praet		posiecz(o)no
participia
part praet act		posi(e)kwszy, posi(e)kszy

inf posiec (4). ◊ fut 2 sg posieczesz (1). ◊ 3 sg posiecze (2). ◊ [3 pl posieką.] ◊ praet 1 sg m -m posiékł (1). ◊ 3 sg m posiékł (9). ◊ 3 pl m pers posiekli (22). ◊ con 3 sg m by posiékł (1). ◊ impers praet posiecz(o)no (2). ◊ part praet act posi(e)kwszy (5), posi(e)kszy (1) BielKron.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII (z Cn) – XVIII w.

Znaczenia

1. Zabić bronią sieczną (o wielu) (37)
- W przen (3)
2. Ściąć (o roślinach) (7)
- a. Skosić zboże lub trawę (5)
- b. Wyciąć las (1)
3. Pociąć, porąbać na kawałki (2)
4. Przeciąć (o wielu) (1)
5. Poranić, pokaleczyć bronią sieczną (1)

1. Zabić bronią sieczną (o wielu); caedere Vulg, Cn; enecare Miech; dividere Vulg; concidere, conficere, deartuare, fartum a. farctum facere, prosecare Cn [kogo, co (żywotne)] (37): Tatarzy vmowy nie trzymaiącz, werwawſzy ſie na zamek z krzikiem wielkiem wſzitky okrutnie poſiekli [omnes crudelibus suppliciis truculentissime enecaverunt] MiechGlab 33; Miecż/ miecż wyoftrzony ieſt/ y wypolerowány. Aby poſiekł ofiáry Leop Ez 21/10; Mniſzki Witowſkie v Piotrkowá poſiekli okrom trzech ktore były w lás vćiekły BielKron 360v; [Tatarowie] zamek ná rokowániu przez zdrádę Ruſką wźięli/ ná ktorym thák wiele ludzi poſiekli áż krew ſtrumieniem ćiekłá do Wiſły BielKron 361v; á tám Tátárowie obacżywſzy lud vćiągali precż/ poſiekſzy ná Sláku dobytek rozmáity/ thakież ludzie ſtáre albo chore. BielKron 422v, 91, 95v, 251v, 315, 316v (13); A Połowcy vdawſzy ſię po nich/ wiele ich vphow Boiárow Ruſkich poſiekli y poimáli StryjKron 225; ſtárych y niemocnych część poſiekwſzy/ część poſlepiwſzy/ Popy/ Czernce y Czernice/ [...] do ſwoich Zieḿ w niewolą odwiedli StryjKron 235; poſiekli [Niemcy] wſzyſtkę Litwę wpadwſzy w Zamek bez wieści StryjKron 309; Krzyżacy poſiekwſzy mężczyznę wſzyſtkę/ Dziatki y Niewiáſty pobráli StryjKron 309, 350, 406, 442, 572, 577.

W połączeniach szeregowych (4): wzyęto Ieruzálem/ y potłucżono mury iego/ y dom Boży ktory był ieden táki ná ſwiecie ſpalono/ ſkárby pobrano/ kápłany poſiecżono/ y wielkie okrućieńſtwo nád ludem pocżyniono. BielKron 95v, 301v; Tám Kupcow Niemieckich/ Krzyżakow y Reyterow/ ktorzy z nim w Riterwerderze Zamku mieſzkáli/ bez wieśći obſkoczonych pobił/ poſiekł/ y w Niemen wrzućić kazał StryjKron 492, 492.

Zwroty: »do jednego posiec« (2): á ták miáſtecżko wzyęli Turcy/ Krześćiány do iednego poſiekli. BielKron 191v; ſam [Witołd] ſię z ſwoimi ná Niemcow goniących w ciáſnym mieyſcu záſádził/ ktorych ſprácowánych gonienim gdy w záſadkę przyſzli ſnádnie do iednego pobił/ poſiekł/ á drugich powiązał/ y do Litwy odeſłał. StryjKron 492.

»posiec w kęsy« (1): ſkoro iedno wſſedł Antyochus: [...] ćiſkáiąc kámieńmi zábili y Wodzá/ y one ktorzy przy nim byli/ y poſiekli ie w kęſy [et diviserunt membratim]/ á poućinawſzy im głowy/ precż wyrzućili. Leop 2.Mach 1/16.

Szeregi: »pobić, posiec« [szyk 2:1] (3): Sendywoy Swidwá [...] z niektorymi źiemiány [...] rzućili ſie ná woyſko Domárátowo ktore prześpiecżnie v Poznaniá leżáło ráno poki ieſzcże leżeli/ niżli ſie vbrali/ pobił/ poſiekł wiele ludzi Domárátowych BielKron 380v, 250, 460. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»posiec i pomordować« (1): [Tatarzy] przez ſto tyſięcy Więźniow Chrześćiáńſkich wtory raz w nędzną niewolą do Hordy bez odporu wywiedli/ krom ſtárych y młodych więźniów/ ktorych wielkość poſiekli/ y pomordowáli. StryjKron 697.

W przen (3): O ſrogi miecżu iákoż ſie ty nie vrwieſz á nie poſiecieſz [!] tych kthorzy [...] przą ſie iáwnie Páná tego RejAp 25v.

Fraza: »posiecze miecz« [w tym: komu (1)] [szyk zmienny] (2): LubPs Pv; Pośiecże nam miecz Pány. LeovPrzepSamb b3v.

2. Ściąć (o roślinach) (7): Avenas destringere, Pożąć/ poſiec. Mącz 421c.

a. Skosić zboże lub trawę (5): Bártoſz powiedzyał iż mu Andrzey ląkę poſiekł/ Andrzey ſię znał iż poſiekł/ ále ią kupił v Włodárzá UstPraw E4v.

posiec co (4): [ktoby chćiał cżęſto śiać [...] tedy nie ma zárázem oráć aże trawá dobrze podrośćie/ á to na oſtatku Sierpniá/ pośiekſzy rżyſko y zgrabiwſzy Cresc 1571 483]. Cf Zwroty.

[Wpołączeniu szeregowym: Powinni naprzód z każdych 4 włók czasu letniego łąk zamkowych posiec po morgu, zgrabić i odwieźć do zamku LustrMalb 7.]

Zwroty: »posiec łąkę« [w tym: komu (2)] [szyk zmienny] (2): yakom ya nyeposzyekl ląki rzeczonei Golaschewo nagolaschewye tamo to napyelaskowye slachethnemv Macyevi [!] szynovi yakvbouemv ZapWar 1517 nr 2230; UstPraw E4v; [Kiedy posieką pastewnik i łąki, bywa siana czasem 5, 6, 7 brogów LustrMaz 33; OrdynWiej 1575 40; LustrMalb 7].

»posiec siano, trawę« [w tym: komu (1)] [szyk zmienny] (1:1): tám kędy zgnoione role poślady oráć/ dla paſzey y dla śian: bo ná wielu mieyſcách może śiáno pośiec/ toż oráć. GostGosp 98; SarnStat 671; [Powinni czasu lata posiec na folwarku Liaskach siana morgów 7 1/2 LustrMalb 6].

Szeregi: »pokosić i posiec« (1): SKárżył ſie Bártek ná Andrzeiá/ iż mu łąkę pokośił/ y trawy pośiékł [quod pratum ipsius ſalcastrasset, et gramina abscidit JanStat 618]. SarnStat 671.

[»posiec i zgrabić«: Cresc 1571 483 cf posiec co.]

b. Wyciąć las [co] (1): Teyże nocy Gedeon z dzyeſiącią ſług/ ná roſtazánie [!] Páńſkie/ ſkáźił ołtarz báłwáná Báál/ y lás poſiekł. BielKron 50.

3. Pociąć, porąbać na kawałki; concidere, conficere, deartuare, fartum facere, prosecare Cn [co] (2): Przyſzedł woz ná rolą Iozue y ſtánął/ á tám złożyli ſkrzynię ná kámień wielki y kápſę s klenoty Lewitowie/ poſiekli woz ná drwá/ krowy tákież porzázáli BielKron 63.

W połączeniu szeregowym (1): á boiąc ſię pogoniey Tátárſkiey/ wſzytkie nawy potopić/ poſiec/ drugie popalić kazał StryjKron 260.

4. Przeciąć (o wielu) [co (pl] (1): [Aleksander] ſłyſzał w kościele Iowiſzowym być woz/ ktorego kto iarzmo rozwiąże/ miał poſieść wſzytkę Azyą. A gdy ſie tego wozá dopytał/ poſiekł węzły álbo páſy v niego. BielKron 124.

5. Poranić, pokaleczyć bronią sieczną; caedere, concidere Cn [komu co] (1): Przywiedziono mu [Ludwikowi Bawarskiemu] cżterzy chłopy ſzrámowáte/ Guzowáte/ węſáte/ práwie iáko káty. Pocżęli ie zálecáć/ á ten rzecże do nich/ Snadźbych máło nie wolał/ ieſzcże máłych onych. Co tym gęby poſiekli RejZwierz 26.

Synonimy: 1. pobić, pomordować, porąbić, porębać, porozcinać, pozabijać, ściąć, zabić; 2.a. pokosić, skosić, pożąć, zżąć; b. ściąć; 3. porąbić, porębać; 4. poobcinać; 5. porębać.

Formacje współrdzenne cf SIEC.

Cf POSIECZENIE, POSIECZONY