[zaloguj się]
[pdf]

POWINOWACTWO (185) sb n

powinowactwo (163), powinowatstwo (15), powinnowactwo (4), powinowastwo (2), powinowacstwo (1); powinowatstwo KromRozm II (2); powinowastwo BiałKaz; powinowactwo : powinowatstwo : powinnowactwo : powinowastwo : powinowacstwo LibLeg (3:–:–:–:1), KromRozm III (–:13:–:1), Mącz (13:–:1), Calep (2:–:3).

Wszystkie o oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N powinowactwo powinowactwa
G powinowactwa powinowactw
D powinowactwu
A powinowactwo powinowactwa
I powinowactwem
L powinowactwie
inne sg a. pl G -

sg N powinowactwo (37). ◊ G powinowactwa (60). ◊ D powinowactwu (9). ◊ A powinowactwo (39). ◊ I powinowactwem (15); -em (2), -(e)m (13). ◊ L powinowactwie (5). ◊ pl N powinowactwa (7). ◊ G powinowactw (1). ◊ A powinowactwa (11). ◊ sg a. pl G skrót (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Obowiązek, powinność, to, co należy zrobić, wypełnić (117): Legibus solvere vulgo dispensare, Wyzwolić/ Wyświebodźić od zakonu/ álbo ynſzego powinowáctwá. Mącz 190b.

powinowactwo czyje [zawsze pron poss] (4): Owa co przez cáły rok nań wyrobią chłopi/ To on zá ieden tydzyeń wſzytko w brzuch zátopi. O nędznyſz to ieſt żywot cżłeká tákowego/ Ktory powinowáctwá zápomni ſwoiego. RejWiz 30v, 37, 173v; RejPos 138v.

Wyrażenie: »zachowanie powinowatstwa« (1): [św. Paweł] Ephezeyczyki podfirdza/ [...] ku vgodźye/ odmyenyenyu żywotá/ ſkromnoſci/ ſtátecznoſci/ záchowányu powinowátſtwá káżdego/ ſtałoſci/ y czuynoſci pobudza. KromRozm II e2v.
Szereg: »potrzeba abo powinowactwo« (1): Iuż nie tedy iedz kiedy chceſz/ nie tedy ſpi kiedy cżás/ nie tám idź gdzie chczeſz/ iedno gdzie muśiſz/ ábo thám gdzie cie twa potrzebá ábo powinowáctwo twe zánieſie. RejPos 138v.
Przen [czyje] (2): A poki to trwa w ćyele/ iż káżdy członek ná ſwym myeyſbu/ ſwym ſpoſobem ſtoyąc álbo leżąc/ ſwego właſnego powinowátſtwá ſtrzeże/ nye tylko ku ſwey właſney/ ále wſſech inych członkow y wſſyſtkyego ćyáłá potrzebye KromRozm III F7; RejZwierz 115.
a. O obowiązkach natury prawnej, obywatelskiej i wynikających z zajmowanego stanowiska [w tym czyje (40): pron poss (27), G sb i pron (9), ai poss (4)] (63): LibLeg 11/159; Obaczy też y Sędźia ná krotce powinowáctwo ſwoie/ iáko ſye w ſpráwách vrzędowi ſwoiemu thák ná Sądźie iáko kromia Sądu należących/ záchowáć ma. GroicPorz A4; O Przyſyężnikach. O Powinowáctwie ich. GroicPorz dv, C, e3, nnv, nn2v, pp; ia dobrodzieyſtwem/ przyrodzenia ſwego/ Ani ſtanu zniewolić/ nie chcę krolewſkiego. Lecż co komu przyſtoi/ záchowáć káżdego/ Nicżym powinowáctwa nie niewolić ſwego. RejZwierz 3.

powinowactwo czego (2): SarnStat 78, 335 cf »powinowactwo1 sprawa«.

powinowactwo czego [= wobec czego] (1): Bo ácż ći to podobno nie dármo rzecżono/ Kreẃ nie wodá: lecż v mnie poſpolitey rzecży Powinowáctwo więtſze. KochOdpr B3v.

powinowactwo około czego (1): Powinowáctwo Woiewodze około vſtaw rzeczam: y exekucia iego doſtáteczna. SarnStat 269 [idem] [Konst 1581 51v (Linde)].

powinowactwo k komu (1): Krol Ládziſław bacżąc ich [mieszczan krakowskich] pokorę zápłákał/ winę wſzythkę im odpuśćił/ rozwiodſzy im powinowáctwo ſwoie/ á ich też k ſobie/ do domu ſie náwroćił. BielKron 301.

[powinowactwo przeciwko komu: A najpierwejśmy to około powinowactwa naszego przeciwko im odpowiedzieli, że my nie dla czego inszego więcej, tego sejmu jesteśmy złożyli, jedno [...] Listy ZygmAug 1548/83.]

W połączeniu z przymiotnikiem odrzeczownikowym (6): iáko o Krolu/ ták też o Kápłanie nic dáley niewieſz/ nád powinowáctwo ſwe Ziemiáńſke [!] OrzRozm H; SarnStat 269. Cf »powinowactwo krolewskie«.

W połączeniu szeregowym (1): W myeſcye też mąż/ nyewyáſtá/ ſtáry/ młodj [...]/ rozne myeyſcá/ doſtoyeńſtwá/ y powinowátſtwá máyą/ wedle ktorego poki ſye wſſyſtcy záchowáyą/ trwa rząd/ zgodá/ y yednoſć w myeſcye KromRozm III F7v.

Zwroty: [»powinowactwo czynić«: Myśmy odpowiedzieli, iż sądzić będziem i powinowactwa swe czynić i być tym chcemy, na co nas Pan Bóg przełożyć raczył. ListyZygmAug 1548/100.]

»powinowactwu, [z powinowactwa] dosyć czynić; dosyć się powinowactwu dzieje« [szyk zmienny] (5;1): Wynſich rzeczach y krziwdach thedi wedlye ſtharego zwiczayv y zachowanya poſtanowyacz bendzyeczye [...] Wthim wſſziſtkim Wyerze y povynowaczſthwv ſſwemv doſycz czinyacz LibLeg 11/133; KromRozm I A4; Diar 22; LeszczRzecz A4v; Tylko ſyn Sáſkiego kſiążęćiá/ vpominał Maurycego áby ſwemu powinowáctwu doſyć cżynił BielKron 227v; SarnStat 269; [mami ſobie Za tho yze mi [lege: my] ſpowinowaczthwa ſwego doſicz vczinyli. ZapWpolActCon 1537 9/91].

»powinowactwo iścić, wypełnić« (1:1): żeś WKM na ten czas już minęły sejm złożyć miał a na niem to powinowactwo swe krolewskie wypełnić. Diar 21; LeszczRzecz A3.

»powinowactwo mieć« (2): GDyż káżdé Dignitárſtwo/ ktemu y Vrząd Ziemſki/ oſobné powinowáctwo/ podle piérwſzych Státutów w ſobie ma SarnStat 232, 77; [SenatDelib 161].

[»powinowactwa pilen być«: Bo aczkolwiek krol Jego Mść, Pan nasz, osobliwe a najprzedniejsze powinowactwa na sobie ma, jako bronić i sprawiedliwość czynić, [...] ale przecie K.J.M., Pan nasz, jako gospodarz [...], nie tylko swego powinowactwa pilen zawżdy być ma, ale też i na te namiestniki swe [...] często poględać [...] powinien. SenatDelib 161.]

»z powinowatstwa nie wykraczać« (1): by dobrze żadny z powinowátſtwá ſwego nie wykraczał/ ále káżdy ſwego tylko pátrząc/ nye oględowałby ſye ná drugie KromRozm III F8v.

»wedle powinowactwa wypełniać [co]« (1): DIgnitarze y Vrzędnicy niech wiedzą ſwé vrzędy [...]: y té Vrzędy ták domá/ iáko ná woynie niech wedle powinowáctwá wypełniáią [debite exerceantur JanStat 304] SarnStat 39.

»[zabaczyć], zapomnieć powinowactwa« (1): SarnStat 5; [Gdzie dziſſ niektorzy poddany iey Milości. zabaczywſzy powinowacztwa ſwego [...] nietylko iż iey Miłości wtey powadze i ćći iako ſą powinni, mieć nyechczą, alie wſytkę wladzą i ſwierzchnoſć ſrękv vyimvyą ListyPol ⟨1546⟩/351].

Wyrażenia: »powinowactwo krolewskie« (4): Iż Krol Jego Miłość jako jest powinien, tak też wszyćkę myśl swą i staranie k temu skłonił, aby powinowactwu swemu królewskiemu i obietnicam swem pańskim dosyć czynił Diar 22, 21 [2 r.]; RejZwierc 38.

»powinowactwo [na kogo] włożone« [szyk 1:1] (2): obawáiąc ſie tego/ áby kiedy on Krol ich/ [...] niechciał zániedbawáć onego ná ſię włożonego powinowácztwá iśćić/ poſádzili podla bokow iego thák wielki pocżet rád Koronnych [...]/ áby Monárchá ich s powinnośći ſwey nie wykracżał LeszczRzecz A3; SarnStat 5.

Szeregi: »cnota a powinowactwo« (1): którzyby ſwowoleńſtwá/ gwałty/ náiázdy/ łupieſtwá [...] czynić ſie ważyli zápomniawſzy cnoty á powinowáctwá tego ſwégo/ któré nań/ kto ſie ieno zá potomká téy zacnéy Korony/ [...] znáć chce/ ieſt włożono SarnStat 5.

»powinowactwo a prawo« (1): Rácżcieſz Miłosćiwi pánowie to też obacżyć/ doſyćli ſie theż z mieyſc W.M. powinowáctwu á práwu poſpolitemu dzieie. LeszczRzecz A4v.

»powinowactwo i sprawa« (2): iż [...] oſobné przy oſobie náſzéy vrzędów koronnych/ á oſobné téż Dignitarſtw/ gdźie indźie ná ſwych mieyſcach powinowáctwo y ſpráwá bydź muśi SarnStat 78 [idem] 335.

»urząd a (i) powinowactwo« (2): Támże też záraz náznáczył trzem Synom vrzędy trzy/ y powinowáctwá/ áby z nich káżdy w ſtanie/ y w záwołániu ſwoim zágrániczonym trwał/ y żył StryjKron 6; SarnStat 271.

»i wezwanie i powinowactwo« (1): Miłościwi Panowie! Rozumiemy to o WM jako o zacnych senatorzech [...]/ iż i wezwanie i powinowactwo swe wiedzieć a zawżdy pomnieć raczycie Diar 33.

Jako ostatni człon we współrzędnym połączeniu dwuczłonowym (1): ktory [król Zygmunt] barzo rad przyzwolił tym obycżáiem/ áby ołd y ine powinowáctwa krolom Polſkim podeymował BielKron 415v.

Wyrażenia przyimkowe: »wedle (a. według) powinowactwa« (7): LibLeg 11/174v; A im więtſſe zgromádzenye/ tym wyęcey vrzędnikow/ y roznych vrzędow w nim być muśi [...]: A káżdy z nich wedle ſwego powinowátſtwá/ w ſwym poruczeńſtwye rządu doźira KromRozm III F8; GroicPorz C; A wſzákże ſpy y dáni [...] wſzyſcy poddáni nam y pánóm ſwym/ y komu powinni/ wedla ſtárádawnéy miáry y powinowáctwá oddawáć będą. SarnStat 280, 1042.
~ Szereg: »wedle powinowactwa i opisania« (1): zdáło ſie nam bydź potrzebno/ ábyſmy to wedle powinowáctwá y opiſánia náſzégo [pro eo ac debemus atque obligati sumus JanPrzyw 55] tu ná tym ſéymie nápráwili [...]/ á w powinną Exequutią wſtáwili. SarnStat 13. Cf »wedle powinowactwa wypełniać«. ~

»z powinowactwa« (8): ConPiotr 32v; ale WM z powinowactwa swego rozpomnieć raczycie, jeśli się w Polscze to ma dziać, co kto chce, czy to co prawa uczą a potrzebuią ku dobremu RP Diar 36; Krol Polſki [...] ruſzył ludźi s Polſki zwłaſzcżá z Litwy/ iedny zá pieniądze/ drugie s powinowáctwá/ ták piesze iáko iezne. BielKron 423, 392v, 399; ALe pirwey niż ſie tu/ co pocżnie dobrego/ Káżda z powinowáctwa/ y z imienia ſwego. Okaże ſwą gotowość/ męſtwo ſwe Rycerſkie/ cżynić s nieprzyiaćielem/ iáko żony Perſkie. BielSat L3v [idem] BielSjem 26; PaprUp F; [UstWojsk 1525/55].

»nad powinowactwo« = więcej niż nakazuje obowiązek (1): Abi zadnemv prziczini nyedal yſz bi ſzye na yego Kro m. ſlvſznye ſkarzicz myal. A yako thego ſtrzeze tak zaſſye nad powynowacztwo wiczyſkacz na ſſobye nycz nyedopuſczy nykomv. LibLeg 11/171.

α. O obowiązkach kapłańskich i zakonnych (14): KromRozm III H, L3; Stany Kápłańſkie zakonnicże tákyeż zakonicżek bogu poſlubione/ od ſwego powinowáctwá oderwáne ſą BielKron 200v; Nád to mamy ich [diakonów] powinowáctwá opiſáne od Páwłá ſ. w j. liſcie do Tymoth. w iij. káp. A vrząd ich rozny był od vrzędu Páſterſkiego RejPosRozpr c2v; CzechRozm 197v; Z ktorych ſłow Piotrowych/ okázuie ſię właſność/ y powinowáctwo prawdźiwych ſług y legatow Bożych NiemObr 70.

W połączeniu z przymiotnikiem odrzeczownikowym (3): A iż też kápłan [...] yákoby ſtraż nád onym ludem dźyerży/ rządu ácz zmnyeyſſą władzą niż biſkup doźiráyąc/ co yeſt częſć biſkupyego powinowátſtwá KromRozm III I2, K2v marg, K7v marg.

Zwrot: »powinowactwu dosyć czynić« (1): A ták nye wyáráć przyczyną tego/ iż wam kſyężey y mnichom dźyeśyęćiny y wśi byorą/ ále iż tego źle vżywaćye/ á wezwányu y powinowáctwu ſwemu doſyć nye czynićye. KromRozm I A4.
Wyrażenie: »powinowatstwo urzędu« (1): KromRozm III K4v cf »powinowatstwa i sprawy«.
Szeregi: »powinowatstwa i sprawy« (1): Gdźye dawa znáć/ iż też ſą ine powinowátſtwá y ſpráwy kápłáńſkyego vrzędu/ niżli kázáć. KromRozm III K4v.

»powinowactwo a urząd« [szyk 1:1] (2): Gdyż to iednák właſny ieſt vrząd á powinowáctwo dobrego náucżycielá/ vpomináć ludzye ku ſwiętemu á pobożnemu życiu RejPosWstaw 21v. Cf »według powinowactwa a urzędu«.

»wezwanie i powinowactwo« (1): KromRozm I A4 cf Zwrot.

Wyrażenia przyimkowe: »według powinowactwa« (1):
~ Szereg: »według powinowactwa a urzędu« (1): Mamy tego [karania] iaſny przykład w Eli kápłanie/ ktory był cżłowiek bogoboyny [...]/ ále ſynom ſwoim wiele dopuſzcżał/ nie karząc ich według powinowáctwá á vrzędu ſwego. RejPosWstaw [413]v. ~

»z powinowactwa« (1): Ieſli ktorzy ſą tácy co mnimáią thy zakonniki tho z powinowáctwa cżynić [...]/ á Krześćian od Pogan záwżdy bronić/ iuz thákich w Pruſiech nietrzebá BielKron 231.

b. O obowiązkach rodzinnych (8): A nie tylko Pan Bog vcżćiwość dzyatkom táką tu roſkázuie/ ktora w pozwirzchnich ſpráwach/ y w nieiákich zbytnich tytnlech [!] zależy/ ále pod tym ſłowem zámyka wizytki powinowáctwa ktoreſmy powinni rodzicom ſwoim. RejPosWstaw [414].

powinowactwo czego [= z czego wynikające] (3): Przeto powinowáctwá Małżeńſtwá te ſą/ ktore opiſał Páweł S. WerKaz 286, 280, 285.

powinowactwo przeciw komu (3): Niebyłoć potrzebá ſynóm/ y dźiatkóm/ roſkazowáć czynić to/ co z przyrodzenia powinni: (bo iáko o wychowániu dźiatek rodźice przykazánia niemáią/ á wżdy powinowáctwá ſwé przyrodzoné przećiwko nim czynią [...]) BiałKat 53v; RejPosWstaw [414]v [2 r.].

powinowactwo czyje (2): BiałKat 53v; Záśię powinowáctwá białych głow/ ktore w Małżeńſtwo wſtępuią/ ſą te. WerKaz 288; [HerbOdpow H7v].

Zwrot: »powinowactwo pokazować« (1): wielu ſławá y dobre imię áż podziśdzyeń z wielką pochwałą ſłynie/ kthorzy tákową miłość á powinowáctwo przećiw rodzicom ſwoim wſzelkim obycżáiem pokázowáli RejPosWstaw [414]v.
Szereg: »miłość a powinowactwo« (1): RejPosWstaw [414]v cf Zwrot.
c. O obowiązkach natury religijnej [w tym czyje (29): pron poss (20), ai poss (5), G sb i pron (4)] (38): KromRozm II e3v; y doźiráli tego/ áby káżdy krzeſciyánin wyedźyał ſwoye powinowáſtwo/ á z nyego nye wykraczał KromRozm III G2, I2, I7v, K2v; tedy żaden wątpić niema/ iż iáko naywiętſzego powinowáctwá/ o to śie pilnie ſtárác potrzebá/ áby lud Chrześćijáńſki pobudzon był ku miłowániu wielkiey przećiwko ſobie Bożey dobroći KuczbKat 5; RejZwierc [272] [2 r.]; RejPosRozpr b3; RejPosWstaw [412]v; Ale iżeſmy ieſzcże nic práwie o żywoćie Chriſtiáńſkim/ ku tákiemu wyznániu należącym nie mowili: przeto bych też z tobą nieco o nim według zámknienia wcżoráyſzey rozmowy ná krotce rad mowił: á ſwego ſie powinowáctwá náucżył. CzechRozm 225; A ták ćię proſzę powiedz mi/ ktore ieſt powinowáctwo cżłowieká vſpráwiedliwionego: wiernego Chriſtiániná CzechRozm 225, 2 [2 r.], 225, 250v, 251v; WerKaz 289.

powinowactwo czego [= czynienia czego] (2): BiałKat 28v; A tá [tj. społeczność] ieſt vcżynność z miłośći á z wiáry/ tho ieſt/ káżdey rzecży łácne vcżynienie/ zámykáiąc w ſobie káżde powinowáctwo zobopolnego złącżenia. RejPosWstaw [1434].

powinowactwo przeciw(ko) komu (3): RejPosWstaw 21v; CzechRozm 213v; iednák wſzytko to nie ieſt v mnie ták gwałtownie mocną rzecżą: żeby mię zmoc y z vmyſłu moiego zbić miáło: y od Páná moiego y od mego przećiw niemu powinowáctwá oderwáć CzechEp 9.

Zwrot: »powinowactwu (u)czynić dosyć« [szyk zmienny] (2): Vcżynił tedy doſyć wiernie on namędrſzy krol Sálomon powinowáctwu ſwemu/ że ták pilnie zálecił wychowánie młodych dzyatek. RejPosWstaw [413]v; CzechRozm 213v.
Wyrażenia: »powinowactwo krześcijańskie (a. chrystyjańskie)« (5): wſzákże gdy vśiłowáć [tj. namawiać mnie] nieprzeſtáli/ nie chcąc ſye im pothym cżęſtym odmawiánim vprzykrzyć/ biorąc też przed ſye powinowáctwo Krzeſćiáńſkie/ [...] napiſałem krotko ten Porządek Sądow Mieyſkich GroicPorz A3v; CzechRozm 241v. Cf »według powinowactwa krześcijańskiego«.

»powinowactwa pilen« (1): A ſnadź ieſzcże płatnieyſzy wſzetecżnik v mego/ Niż co powinowáctwá ná wſzem pilen ſwego RejZwierc 269v.

»wykonanie powinowactwa« (1): A co ſie też ná wiadomość woley Bożey oglądaſz [...]/ tedy y to nieprzyſtoynie cżyniſz: gdy ſie nią od wykonániá powinowáctwá ſwego [...] záſłonić chceſz. CzechRozm 228v.

»powinowactwo zakonne« (2): Też nie przypędzeni powinowáctwem zakonnym/ iedno dobrowolnie mieli być poſłuſzni iemu [królowi] LubPs Z3; RejPos 256.

Szeregi: »stateczność a powinowactwo« (1): A ták táż rownie byłá náuká tych Nykoláitow/ ktorzy [...] ſnádnie ſie dáli vwodzić/ ták iáko y przodkowie náſzy/ od ſtáthecżnośći á powinowáctwá ſwoiego. RejAp 27.

»wezwanie i powinowactwo« (1): Chociaż ſię bárzo przećiw mnie X.K. śierdźi/ [...] ſkromnie to y záwdźięcżne od I.M. przyimuiąc: co też może być naſkromniey w duchu ćichym y vcżćiwym/ pomniąc ná ſwe wezwánie y powinowáctwo/ odpowiedam/ prawdę poproſtu mowiąc CzechEp *3v.

Wyrażenia przyimkowe: »według (a. wedle) powinowactwa« (5): RejPos 240; A ieſliże ſie záchowa w thym żywocie wedle cnotliwego powinowáctwá ſwoiego [...]/ tedy nigdy nie vmrze iedno ták przeſtąpi s tego żywotá omylnego á docżeſnego do żywotá onego wiecżnego RejZwierc 4v.
~ Wyrażenie: »według powinowactwa krześcijańskiego« (3): Piſał thedy do Skánderbegá Krol Węgierſki proſząc go o pomoc/ według powinowáctwa Krześćiáńſkiego BielKron 245, [3322]v, 436v. ~

»z powinowastwa« (1): I dla tego do tey wiáry powinniśmy ſtroiákiego powinowáſtwá. Naprzod z roſkazania. BiałKaz F4.

2. Konieczność, nieuchronność (2):
Wyrażenie: »powinowactwo śmierci« (2): którzy [ludzie] to mocnie twierdźili/ y gruntownie wierzyli: że Chryſtus ſtąpił do piekłów: áby ony wybáwił: którzy nie dla wyſtępów tylo/ ále dla powinowáctwá śmierći y grzéchu tám być muśieli BiałKat 93v; KuczbKat 50.
3. Bliskie związki między ludźmi, zwłaszcza pokrewieństwo i powinowactwo; necessitudo Mącz, Modrz, Cn; affinitas Mącz, Calep, Cn; consanguinitas, propinquitas Mącz, Calep; cognatio Mącz, Cn; parentela Calep, Cn; officium, proximitas Mącz; gentilitas, germanitas Cn (66): LubPs N2 marg; krol Ian poráżon od Ferdynándá/ ziechał do Polſki [...] żądáiąc od krolá Zygmuntá pomocy iáko od powinowátego/ ále mu iey dla tákiegoż powinowáctwa odmowiono. BielKron 190v; Mącz 299b; A nie vſpokoiąć ſie miedzy wámi wſzczętę [!] roſtyrki/ powinowáctwem álbo iákim temu podobnym ſpoſobem pokoiu LeovPrzep B4v; Záś/ niechaiby y tego pan nie zániechywał poddáne od práwowánia odwodzić/ á ieſliby ſie w práwo wdáli/ tedy [...] ie ſłuſzną vgodą ziednocżyć/ á powinowácztwem przyiaźń miedzy nimi vtwirdzić. GórnDworz Ii7, Ii4; KuczbKat 255; ModrzBaz 91v; SkarŻyw 292; Calep 40a, [755]b; CiekPotr 55; SkarKazSej 665b; [Volck 399].

powinowactwo czego [= na czym polegające] (1): Niegodźi ſię nam/ ktorzi ſię zá bráćią licżymy/ ſobie tylko gwoli żyć: ále rácżey dobrodźieyſtw Oycá náſzego miedzy ſię vdźieláć/ ktore on rozne roznym dał: áby tą roznośćią/ á ſpolnym vdźielániem/ powinowáctwo bráterſtwá [necessitudo germanitatis] miedzy námi záchowano było. ModrzBaz 68v.

powinowactwo z kim (5): Nie rowne náſze zięcie zwámi ieſt, ſzukaycie Indzie powinowáctwa, nie zemną vpádłym. CiekPotr 36. Cf »powinowactwo mieć«.

powinnowactwo po kim (1): Agnatio – Powinnowacztwo po oicu. Calep 44a.

powinowactwo czyje [w tym: G sb (3), pron poss (2)] (5): BielKron 412; gdy zá mądrość iego Dariuſz/ Monárcha tákże światá wſzytkiego/ pierwſze mu mieyſce po ſobie y ſwoie powinowáctwo y wielkie páńſtwa y dary dawał: on to ſobie zá zápłátę y náwiętſze páńſtwo y cżeść wziął SkarŻyw 115; co ie [sąsiednich władców] ſczęśćié koronné częśćią przymierzém/ częśćią krwią/ y powinowáctwem wáſzéy kró: M. wiąże OrzJan 126. Cf powinowactwo czyje ku komu; »powinnowactwo swe okazać«.

powinowactwo czyje ku komu (1): KRewnoſć/ ieſt powinowácthwo iedney Perſony ku drugiey/ gdy iedná rodżi ſye od drugiey/ álbo dwie od iedney. GroicPorz ff.

W połączeniach szeregowych (10): Iusiurandi religionem amori praevertere, Wyſzſzey ważić prziſięgę niżli miłość/ powinowactwo y záchowánie. Mącz 488c, 241d, 243c, 326a, c, 367c; GórnDworz Z7; ponieważ krewność/ powinowáctwo/ przyiaźń/ y nieprzyiaźń/ ábo miedzy żywemi zácżęta/ ábo od ſtárſzych iákoby przez ręce wźięta/ wiele ludźi od prawdźiwey drogi odwodźi ModrzBaz 75; Fortunie przypiſuią ród/ powinowáctwá/ Doſtoięńſtwo/ máiętność/ ſkárby/ y bogáctwá KochDz 105; OrzJan 126.

Zwroty: »powinowactwo [z kim] mieć« [szyk zmienny] (4): Habere aliquam necessitudinem et cognationem cum aliquo, Powinowáctwo y záchowánie mieć s kim. Mącz 241d, 243d; CzechEp 303; PaprUp Gv.

»powinnowactwo swe [komu] okazać« (1): Siquando aliquod officium extitit amici, in periculis, aut adeundis, aut, etc. Yeſli ſie kiedy yákie záchowánie y powinność okazałá przeciw przyiacielowi/ álbo yeſli kiedy kto powinnowáctwo ſwe prziyacielowi ſwemu okazał. Mącz 418c.

»powinowactwem przyłączyć, złączony; złączyć powinowactwo« [szyk zmienny] (1:2;1): BielKron 231; Adiungere ad necessitudinem suam bonos viros, Prziłączić ſobie powinowáctwem dobre ludzie. Mącz 243c; Coniungere necessitudinem cum aliquo, Złączić powinowáctwo/ poprziyacielić ſie. Mącz 243c; PaprUp L4.

»powinowactwem (z)wiązać, obowiązany« (2:1): y o to nic niedbáią/ iákie mnimánie po ſobie zoſtáwią v tych/ ktorych żadnym powinowáctwem obowiązánych niemáią [quos nulla necessitudine devinctos teneant]. ModrzBaz 74v; OrzJan 126; Z Litośćiwey łáſki twoiey/ Pánie Boże náſz/ rácż rodźice moie/ iáko te/ przez ktoreś mi żywot docżeśny dał/ y krewne moie/ z ktorymiś mię powinowáctwem świeckim z Boſkiey twey opátrznośći związał/ od grzechow wſzelkich/ y bronić/ y ocżyśćić LatHar 629.

Wyrażenia: [»powinowastwo cielesne«: Iſz miedzy ludzmi s ſamego przyrodzęniá wielká ieſt rzecz powinowaſtwo cieleſné MurzNT 62.] [Cf też d. »powinowactwem spojony«.]

»powinowactwo krewne, krewności« [szyk 1:1] (1:1): Iáwna tedy rzecż ieſt/ iż then zakon [panny Maryi] záwżdy był nieprzyiaćielem Rákuſkiemu domowi/ ktory z Polſkimi krolmi záwżdy był/ y powinowáctwem krewnośći/ y dobrym záchowánim złącżony BielKron 231, 301.

»linija powinnowactwa« (1): Prosapia generis series sive progenies – Narod, linia powinnowacztwa. Calep [863]b.

»powinowactwo przyrodzone« (1): Ten ſkarb [tj. Chrystusa] gdy nálázłá S. Eufrozyná/ mądrze go bárzo zátáiłá [tj. wstąpiła do klasztoru w tajemnicy przed ojcem], boiąc ſię áby go iey chytry rozboynik/ krwie y powinowáctwá przyrodzonego [tj. więzy pokrewieństwa przeszkadzające oddaniu się Bogu]/ nie wydárł SkarŻyw 16.

»stopień powinowactwa« (1): Kśięgi dźieśiąte o ſtopniách powinowác. SarnStat 599 żp.

Szeregi: »powinowactwo, bliskość« [szyk 1:1] (2): Powinowáctwo żadne/ bliſkość żadna/ W twéy vſzczypliwéy mowie nie ieſt władna: Czći nie zoſtáwiſz ná bráćie KochPs 75; Calep [862]a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»krew i (abo) powinowactwo« (2): SkarŻyw 16; boc oni [...] ſie tego boia aby nam nieprzibel mozni/ á s Krolmi wielkiemi Krwia abo powinowactwem zlatzoni PaprUp L4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»powinowactwo abo (et) krewność« [szyk 1:1] (2): Blutfreundſchaft. Krewność et Powinowáctwo. Consanguinitas. Calag 96a; ktorego powinowáctwa z ludźmi Bog nie ma/ áni go z Bogiem iedynym prawdźiwym miec [!] nikt niemoże/ według ćiáłá. Gdyż powinowáctwo/ ábo krewność/ ludźiom á nie Bogu ſłuży CzechEp 303. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»miłość i powinowactwo« (1): áby byłá tym pewnieyſza á doſkonálſza miłość y powinowáctwo krolow/ Węgierſkiego y Polſkiego BielKron 412v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»(i) przyjaźń (a. przyjacielstwo), (i, [a]) powinowactwo« [szyk 2:1] (3): Mącz 243c; iednak niestraciłem tak serca, abych i powinowactwa y dawnei przyiaźni, zapamiętac miał. ActReg 55; OrzJan 62; [ZapWpolActCon 1545 9/332v]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»(i) powinowactwo i zachowanie« (3): BielKron 231; Veteres mihi necessitudines cum his omnibus intercedunt Mam s temi wſziſtkiemi ſtárádawne powinowáctwo/ y záchowánie. Mącz 243c, 241d. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»związka ani powinowactwo« (1): To mowi ábychmy rozumieli iż żadna zwiąſká áni powinowáctwo nie ma nas odłączać od powołania náſzego. BibRadz II 44c marg.

Wyrażenie przyimkowe: »z powinowactwa« (2): Ná oſtátku poſłáli do Lechá áby ich pánem racżył być/ gdyż to nań ſpadkiem y z powinowáctwa przychodzi. BielKron 318.
~ Wyrażenie: »z powinowactwa z strony [czyjej]« (1): Y té wáſzá Kró: M. maſz pomocniki ná tę woynę życzliwé ſobie/ iáko z ochoty/ ták y z tego powinowáctwá/ y ſzwágierſtwá/ z ſtrony Królowéy Iéy M. Bony OrzJan 128.
Szereg: »i z powinowactwa i szwagierstwa« (1): OrzJan 128 cf Wyrażenie. ~
W przen (1): SkarŻyw 16 cf »powinowactwo przyrodzone«.
Przen (2): Dla tego ſkłániam koláná moie/ ku oycu páná náſzego Iezu Chryſtá/ z ktorego káżde powinowáctwo/ ná niebie/ y ná źiemi/ bywa názywáne NiemObr 87.
Zwrot: »mieć [z kim] powinowactwo« (1): SkarKazSej 680b cf Szereg.
Szereg: »powinowactwo i towarzystwo« (1): Vſádzenie náſzey Rzeczypoſpolitey naprzedniey ſię ná religiey/ ktora ku Bogu ieſt/ wſpiera/ y ma z nią wielkie powinowáctwo y towárzyſtwo SkarKazSej 680b.
a. Pokrewieństwo plemienne (2):
Zwrot: »mieć powinowactwo [z kim]« (2): Tákże Chriſtus miał też ćieleſne powinowáctwo z Izráelcżykámi ćieleſnymi/ z ktorych ſie vrodził CzechRozm 34, 34.
Wyrażenie: »powinowactwo cielesne« [szyk 1:1] (2): Ządałbym ia ſam przeklęctwem być od chriftuſá/ dla bráćiej mey/ dla krewnych mych wedle ćiáłá. Iż [z] żydmi miał powinowáctwo ćieleſne/ iáko y chriſtus CzechRozm 34, 34.
b. Pokrewieństwo językowe (1):
Zwrot: »[z czym] mieć powinowactwo« (1): Ktemu też/ y tobym rad wiedział/ ktory ięzyk s tych wſzytkich kthore z náſzim/ máią powinowáctwo ieſt naycudnieyſzy. GórnDworz F4.
c. Przyjazne stosunki między narodami [z kim] (2): Bo Mázurowie onych czáſſow częſte przes ſpolne Małżeńſtwá powinowáctwá z Litwą potwierdzáli StryjKron 365.
Zwrot: »powinowactwo mieć« (1): Kiiowſkie Kxiążętá y z innemi narody Ruſkiemi/ od Grekow (zktorymi powinowáctwo y ſąſiectwo/ y woyny cżęſte mieli) wiáry ſię náucżyli SkarJedn 226.
Szereg: »powinowactwo i sąsiedztwo« (1): SkarJedn 226 cf Zwrot.
d. Wspólnota duchowa, nadprzyrodzona (5): Boć záprawdę toć ieſt prawdziwe powinowáctwo/ á prawie Chryſtuſowym zwiąſkiem ſpoione/ ktore [...] nie tylko obecnoſć ćiał: [...] ále boiaźń boża/ y boſkiego piſmá ſpołeczna nauká iednoczy á ſpáia. Leop *B2.
Zwrot: »powinowactwo mieć [z kim]« (2): CzechRozm 34; Gdy tedy człowiek tego co Bogowie mieli [tj. ognia danego przez Prometeusza] vcześnikiem ſię sſtał/ miedzy wſzyſtkiemi źwierżęty on ſam/ iáko tęn/ ktory iuſz nie iákie powinowáctwo miał z Bogi/ prżyznáwáć Bogi poczał [!] GórnRozm N2.
Wyrażenie: »powinowactwo duchowne« [szyk 1:1] (2): LatHar 29; Mátká moiá y bráćia moi. [Luc 8/21]) Nie gárdzić tu mátką: ále vczy/ powinowáctwo duchowne przekłádáć nád krewność ćieleſną. WujNT 277.

»powinowactwem spojony« (1): Rácż ſię zmiłowáć nad námi/ nád rodźicámi náſzemi/ [...] krewnemi/ y iákimkolwiek ćieleſnym ábo duchownym powinowáctwem z námi ſpoionemi. LatHar 29.

Synonimy: 1. obligacyja, obowiązanie, obowiązek, obwiązanie, posługa, powinność, wezwanie; 3. bliskość, krew, krewność, przyjacielstwo, przyjaźń, przyrodność, rodzina, towarzystwo.

AL, MPi