[zaloguj się]
[pdf]

PRZYDAWAĆ SIĘ (152) vb impf

sie (130), się (22).

W inf: -daw- (4), -dåw- (2); -daw- SienLek; -daw- : -dåw- SarnStat (3:2); drugie a jasne; w pozostałych formach: -daj-, -dåw- (w tym 2 r. błędne znakowanie).

Formy tematów praes: -dåw- (103), -daj- (26); -daj KwiatKsiąż (2), SkarŻyw, CzechEp, SkarKaz (3), PaxLiz (3), SkarKazSej; -dåw- : -daj- BibRadz (2:1), SienLek (8:5), LatHar (1:1), SarnStat (12:8).

Fleksja
inf przydawać się
indicativus
praes
sg pl
3 przydåwå się, przydaje się przydåwają się, przydają się
praet
sg pl
3 n przydåwało się subst przydåwały się
conditionalis
sg
3 n by się przydåwało

inf przydawać się (6). ◊ praes 3 sg przydåwå się (95), przydaje się (18). ◊ 3 pl przydåwają się (8), przydają się (8). ◊ praet 3 sg n przydåwało się (14). ◊ 3 pl subst przydåwały się (1). ◊ con 3 sg n by się przydåwało (2).

Sł stp s.v. przydawać, Cn notuje, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów).

1. Zdarzać się, przytrafiać się, bywać; przypadać w udziale (zwykle z podmiotem typu: to, co; z podmiotem rzeczownikowym (34)); contingere Miech, JanStat, JanPrzyw, Cn; fieri PolAnt, Cn; accidere Modrz, Cn; evenire JanStat, Cn; esse Modrz; cadere, incidere, succedere, usu venire Cn [tylko w 3 osobie; w tym: komu, czemu (54)] (141): Cżemu nie ktore zwierzęta ſpią odtworziwſzy ocży. (–) To ſie przidawa tilko boiaznim zwierzętom, ktore dla ſtrachu dzierżą ocży odtworzone poki mogą GlabGad L2v, C2v, F4v, L5v; A iſcie takich ludzy w twey opiecze mało Ktorym by ſie nad mię przygod więczey przydawało RejJóz N8; DiarDop 108; GliczKsiąż F2v; BibRadz 2.Cor 11/28; Abowiem to yeſt ſzcżeſliwy niedoſtatek/ ktory nas ku dobremu przymuſza. Czo iż ſię też to tobie moy namileyſzy Vbertinie cześćią przidawało dobrze vbacżam. KwiatKsiąż F2v, F2; Strum O2v; (marg) Láćinſka przipowieść Aſinus ad lyram/ gdy ſie kto prze nikcżemność do rzecży zacney nie godźi. (–) Co widamy że ſię przydawa tym/ ktorzi niemáiąc przyrodzenia po temu/ do ſzkoł bywáią poſyłáni: zkąd potym rodzą ſię ábo wychodzą oni ludźie nikcżemni ModrzBaz 134v; SkarŻyw 28; NiemObr 45, 143; przez tákowé z łáſki przekłádánia roków omieſzkánié ſie przydawáło SarnStat 463 [idem 936]; Sędziowie niech nie będą Stároſtámi. GDyż ztąd nie máłé poddánym náſzym przydáią ſie ſzkody/ gdy Sędźiowie w źiemiách/ kędy ſądy máią/ ná Staroſtwá bywáią przekłádáni SarnStat 558 [idem 887], 310, 887, 936; SkarKaz 82a.

przydawać się z czego [= z jakiej przyczyny] (3): TRoiáko Chrześćijánin modlitwę ſwą odpráwić może: Albo tylko vſty: álbo tylko ſercem: álbo vſty y ſercem záraz. Pierwſzy ſpoſob/ iednym ſię przydawa z niepilnośći/ y oziębłośći LatHar 661; SarnStat 1067; PaxLiz C3.

przydawać się miedzy kim, miedzy czym (3): kto ieſt czudny á zły, cżini taki przeciw przyrodzeniu, iakoż też to ſie przidawa miedzi białemi głowami, gdzie czudnoſć ze cznotą trudno ſie zgadzaią GlabGad N3; Godziło ſie było po łacinie ten liſt piſać V M iako panu mądremu/ y owſzem (czo rzadko ſie przydawa miedzi wielkimi pany) w piſmie rozlicżnym nie poſpolicie vcżonemu. WróbŻołtGlab A5; SarnStat 948.

przydawać się gdzie (9): tam przy brzegu morza połnocnego bywa wielkie wołanie duchow złych ſtraſząc ludzi podrożne zwłaſzca około zachodu ſloncza, á to więcey ſie przydawa przy leſiech miedzi gorkami albo przy wodach. MiechGlab *5, *3v, *5, *5v; BibRadz Iudith 8/15; BielSpr 8v; Item Státut, który zowią Toruńſkim, tu téż należy, o gwałćiéch któré ſie w mieśćiéch przydáią SarnStat 1139, 386, 928.

przydawać się kiedy (5): GlabGad H7v; GliczKsiąż L4v; Pamiętayćie ná to iáko ſię z Abráhámem obchodźił/ y iáko rozmáićie doświádczał Izáaka/ y na to co ſię prżydáwáło Iákobowi w Mezopotámiey Syryiſkiey/ ná on czás gdy paſał owce Lábána wuiá ſwego. BibRadz Iudith 8/15; HistLan A4; SarnStat 589.

cum inf (bezpodmiotowo) (5): A choć ſie mu [Dawidowi] theż przydawáło iáko cżłowiekowi krewkiemu/ vpadáć w rozlicżne grzechy á ſproſne złośći: A wſzákoż on nigdy s tym długo nie mieſzkał LubPs A5v; ábowiem wiele ſie im [ludziom uczonym] przydawáło obłędzyć/ y ſámi ſie myędzy ſobą niezgadzáią. BielKron 196v; IZ częſtokroć przydawa ſie obywátelóm Króleſtwá/ zá przygodą przypadáiącą/ álbo dla nieprzeſpieczeńſtwá żywotá z Króleſtwá z potrzeby wyiecháć: [...] vſtáwiamy/ y ſkázuiemy: áby [...] SarnStat 157 [idem 921], 83, 921.

Ze zdaniem podmiotowym [w tym z zapowiednikiem: to (7); iż(e), że (28), aby ‘że’ (1), zaimek względny (1)] (30): OpecŻyw 29; MiechGlab 77; Złym ſie rádo przydawa/ cżego ſie lękáyą BielKom B7; GliczKsiąż G; KrowObr 140; A wſzákoż potrzebá mi dźiś y iutro y trzećiego dniá idź w drogę/ ábowiem ſię nie przydáwá áby prorok miał zginąć oprocz w Ieruzálem. BibRadz Luc 13/33; KwiatKsiąż L3; WIele ſie tego przydawa ludziem Rycerſkim iż nieopátrznym położeniem Woyſká/ kleſkę ſzkodliwą podeymuią. BielSpr 7v; Strum O2; Bo záprawdę przydawa ſię to/ iż iáko cżáſu wielkiey nawáłnośći morſkiey/ okręt bez ſtyrniká/ ták Rzecżpoſpolita/ gdźie niemáſz przytomnego ſprawce/ w wielkiey niebezpiecżnośći bywa ModrzBaz 107, 94; ReszHoz 130; CZęſtokroć ſie przydawa: iż niektórzy z rodzáiu ſzlácheckiégo/ iákoby vtrátnicy czći y ſławy ſwéy złodźieyſtwo álbo łotroſtwo popełniwſzy/ potym dobrowolnie vćiekáią z króleſtwá SarnStat 701, 98, 144, 145, 173, 580 (17); SkarKazSej 687b; [Kaz 66].

W połączeniu z określeniem częstości [w tym: częstokroć (19), często (3), najczęściej, nigdy, rzadko] (25): OpecŻyw 29; Przydawa ſie cżęſtokroć iż wiele pcżoł czudzych prylatuie domowe wyganiaiąc MiechGlab 77; WróbŻołtGlab A5; KromRozm III D8; GliczKsiąż G; Ktory ſye porywa ze ſnu/ podobny ſzalonemu/ álbo wielce pijánemu. Ale to ták ma być rozumiano/ ieſli ſye mu to porywánie nigdy nie przydawáło/ á tego do ſyebie pierwey nie znał. GroicPorz ll4v; KrowObr 140; GórnDworz Nv; ModrzBaz 94; Przydawa ſię cżęſto/ że źli mężowie żony ſwe opuſzcżáią/ ábo od ſiebie wypędźáią [!] ReszHoz 130; SarnStat 144, 157, 173, 584, 594, 610 (14); Smutne ſerce, gniew cżęſty/ á rzadkie weſele: Pogłádźi wkrotce z świátá/ ludźi bárzo wiele. A więc ſie to naycżęśćiey młodziuchnym przydáie/ Kto ſie w ty nieużytki nie potrze bne [!] wdáie. PaxLiz B3v; [LustrDróg 33; Kaz 66].

Fraza: »jako się przydawa(ło)« (4): Bo iako ſie drzewkam przydawa: iakie z ziemie wyroſthą krzywo albo proſto/ tęż poſtawę gdy gich nie oprawią: y ſtare miewaią. FalZioł V 35; KromRozm III D8v [2 r.]; Kto cżłowieká zábił/ tedy to ábo vmyślnie vcżynił: [...] ábo też to vcżynił nie vmyślnie/ ále z iákiey nagłey przycżyny: iáko ſię przydawa [ut accidit] w zwádách y rozmowách ſpolnych miedzy temi wſzcżętych/ zktorych żaden drugiego w nienawiśći pirwey niemiał. ModrzBaz 78.
Szereg: »być albo przydawać się« (1): Liſt Doctora Matieia z Miechowa do pana niektorego, o rzecżach ktore ſą albo ſie przydawaią w dalekich ſtronach połnocznych. MiechGlab *3v.
a. O stanach fizjologicznych i chorobowych (60): Nad to ieſzcże odchodzenie przydawa ſie, gdy mieſtcza około macicze bliſkie, wrzody albo nieiakiemi niedoſtatki bywaią zarażone. FalZioł V 29v; Takieſz odchod miewaią niewiaſty/ ktorim ſie nagła biegunka przidawa. FalZioł V 30; zła rzecż ktora ſie cżłowieku przeciw przyrodzeniu przydawa, Daleko cięzſza bywa/ niż to czo z przyrodzenia przychodzi FalZioł V 31, II 6a, V 30 [4 r.], 31 [2 r.], 34v; Bowiem ludziem takowym [melankolikom] przydawa ſie głowy ſkażenie y inſze niemoci głowne. GlabGad L7, L6; Nie rácz ſię gniewáć Pánie moy że nie wſtawam przed thobą/ Abowiem co ſię niewiáſtam przydawa/ toż ſię y mnie przydáło. BibRadz Gen 31/35; SienLek 131v.

przydawać się od czego (1): Iako farba iaſna á biała cżyni gwałt wzrokowi, iż bywa w ocżu blaſk, iakoż ſie to przydawa od ſłoncza albo od ſniegu. GlabGad B7.

przydawać się z czego (16): Abowiem z wielkiey á cżęſtey pracze: [...] przychodzi poruſzenie wielkie w ciele/ [...] á z tąd że przychodzi tych to żył zatkanie y rozpukanie. Przydawa ſie też tho z wielkiego nadymania. FalZioł V 29v, V 30v, 31; y przydawa ſie też bolenie głowy z picia mocznego, ktorego dym moczny mozg zaraża. GlabGad B3v; CZemu z zbytniego pożywania iarzyn zwłaſzcża ludziem rozkoſznym przydawa ſie Podagra, to ieſt, dna nożna. GlabGad Iv, A4, Bv, C2v, E4v, I5, K4v; Abowiem co ſye z częſtey ſápki á trwáiącey przydáie/ to námieniono ieſt w Rozdźiale czwartym kſyąg wtorych. SienLek 73, 89, 89v, 140v; Fenitrum ieſt źiołeczko/ mocy bárzo wielkiey/ Práwie ku odpędzeniu/ tey grubośći wſzelkiey. Ktora więc z przyrodzenia/ cżáſem ſie przydáie PaxLiz D2v.

przydawać się dla czego [= z powodu czego] (1): W niektorych ſtronach ten ptak cierpi wielką niemoc á to ſie iemu przydawa dla naſienia bielonowego ktorego pożywa FalZioł IV 22b.

przydawać się prze co [= w wyniku czego] (1): Przydawa ſie też odchod prze wielkie zimno, ktore płod zabija. FalZioł V 30v.

przydawać się gdzie (4): FalZioł IV 19d, V 30v; Cżemu ku ſtaroſci więcej ſnow bywa niżli z młodu. (–) Bowiem w ludziech młodych więtſze ieſt ciepło przyrodzone, kthore też może więcey dymow w głowę podnoſić zathykaiącz wſzytkie drogi y komori w ktorich ſie ſny przydawaią. GlabGad L5v; O rozmáitych niedoſtátkoch/ ktoré ſye przydawáią y thędy y owędy po ćiele/ nieſzukáiąc ſobie mieſtc oſobliwych SienLek 124.

przydawać się kiedy (12): Auicenna też tak powiada. Cżęſto kroć prawi brzemienem paniam wtorego albo trzeciego kxiężycza odchodzenie płodu: przydawa ſie FalZioł V 29v; A to porzuczenie [płodu] z rozmagitych przycżyn: przychodzi. Niegdy ſię też to po piątym mieſiączu przydawa FalZioł V 29v, V 29v, 32, 32v; Abowiem cżaſu picia duch nie może z gardła wychodzić, przeto ſie gwałtem wzgorę ciągnie á przez ocżi wychadzaiąc wilgoſć z ſobą tam wyciąga, Toż ſie też przydawa cżaſu chychotania to ieſt zbitniego ſmiania. GlabGad B5v, E8v, K6; Abowiem Kolerá czyni Trzećiaczki: Melánkolia Czwartaczki/ krwie poruſzenie. A to ſye przydáie/ gdy niektora stych wilkośći z umiáry ſwey wyſtąpi. SienLek 1v, 80v, 110v, 119.

Ze zdaniem podmiotowym [w tym z zapowiednikiem: to (3); iż(e) (6), aby ‘iż’ (1), zaimek względny (1)] (8): FalZioł V 36, 37v; Cżemu cżłowiek gdi widzi drugiego poziewaiąc ſam też takież ziewa. (–) To ſie przidawa z imaginatiey to ieſt z zamyſlenia, ktore ſprawuie iż ſie to cżęſtokroć przidawa ocżim ſie zadumamy albo v drugiego widzimy GlabGad C2v, H; Ale iż ſye niegdy przydawa/ iż ty mieſyęczne płáwy/ niektorym vſtáć niechcą/ [...] Przeto y ktemu pilney rády potrzebá iákoby temu zábieżeć. SienLek 110v; nie kożdey [pani] ſye to przydawa/ áby mleko przed rodzenim miáłá SienLek 112v; wſzákże ſye tylko ſámym ludziom to przydawa/ iż im ty żyły martwieią: bo to ieſt Páráliż SienLek 142v, 154; [SienHerb 467a (Linde s.v. przydać)].

W połączeniu z określeniem częstości [w tym: częstokroć (4), (bardzo) rzadko (2), czasem (2), nigdy] (8): Przydawa ſie też cżaſem: iż mleko matcze wyſycha y ginie/ A tho dla rozmagitych przycżyn FalZioł V 36; Abowiem cżęſtho kroć ſie przydawa: iże na dziąſlach y na cżeluſtkach cżynią ſie v dzieci kroſtecżki FalZioł V 37v [idem [SienHerb]], V 29v; Kiedy przychodzą ſny z Bożego dopuſzcżenia. (–) Rzadko ſie to przydawa, wſzakoż wzdi to bywa iż cżaſem pan Bog obiawia nie czo ocżym cżłowiek pirwey myſlił. GlabGad L4, Bv, C2v, H; Gdyć ſye koniowi kopytá zſycháią/ vczyń mu dół przedeżłobem/ nogam przednim/ boć ſye tho zádnim/ bárzo rzadko álbo nigdy nieprzydáie SienLek 176; [SienHerb 467a (Linde s.v. przydać)].

Fraza: »jako się przydawa« (3): Acżkolwiek też cżaſem ſie przydawa ſiwizna ze złey complexiey, albo z troſki y z prace wielkiey albo też z boiazni, iako ſie przydawa kupczom ktorzy po drogach ieżdząc zawſze w boiazni nie bezpiecżnego żywota bywaią. GlabGad Bv; Cżemu żołądek ociąża pokarm nowy, iako ſie to przidawa w wielką noc. (–) Bowiem takiey karmiey z więtſzą chciwoſcią pożywamy á tak ona napełnia y zatika żołądek GlabGad E8v, B7.
2. Nadawać się, być użytecznym; convenire, facere, quadrare, usui esse, valere Cn (8):

przydawać się komu (2): TY wſzytki ſłodkie ſłowá/ ktoremi P. IEZVS ſmutek vczniow ſwoich leczy: nam ſię też przydáią/ ktorzy záwżdy mamy co ćierpieć. SkarKaz 550a, 549b.

przydawać się na co (2): Ale też y zielony Krzemień barzo ſie ogniowi przeciwi, A nigdziey go nie naydzie wiele/ á kthori ieſth blady/ na wapno rzadko ſie przydawa FalZioł IV 58b; Ieſt ieſzcze iedno ſłowo w tey Ewángeliey/ ktore ſię nam przydáie ná wſpor wſzytkiey Kátholickiey prawdy y náuki/ gdy Pan mowi: (Tákem dawno z wámi á nie poználiśćie mię?) SkarKaz 549b.

a. Służyć, pomagać (5): Naprzod o tich rzecżach kthore cżłowieku ſie przidawaią przed pożywanim pokarmu/ zatim czo ſie przydawa przy pożynaniu [!], to ieſt, czo zdrowego ieſt ku pożywaniu albo czo ſzkodzi. GlabGad F4, F4 [2 r.], F4v żp.
3. W funkcji strony biernej: Być dodawanym (3):
a. O tekście (2):

przydawać się komu (1): A cokolwiek ieſt oprocż tego ktorego [...] przez ſię Bogiem zowiemy z vdźielenia ábo z vcżeſtnictwá y z ſpołecżnośći boſtwá iego [...] Bogiem ſpráwionego/ ábo poſtánowionego: tedy to nie ieſt onym Bogiem: (Deus ille cum articulo) Ktoremu ſię to ſłowko przydáie ten Bog/ ábo v tego Bogá: ále Bog bez tego ártykułu ábo ſłowká ten/ co ſłuży pierworodnemu wſzego ſtworzenia CzechEp 240.

przydawać się gdzie (1): Iedno też Kredo/ ábo wyznánie wiáry Apoſtolſkie ná koncu ſię przydáie LatHar 551.

b. O abstraktach; w konstrukcji oznaczającej zwielokrotnienie [czemu] (1): Cżemu białe głowy cżaſow ſwych chronią ſie rib łuſki nie maiącich. (–) Acżkolwiek takowe riby zawſze im ſą nie zdrowe gdyż gruboſcią ſwego mięſa cżynią też w nich wilgothy grubſze. Wſzakoż iż cżaſow namienionych ony [niewiasty] bywaią zimnieyſze y iadowitſze, przeto aby ſie zimno zimnu nie przydawało y iad iadowi, dobrze cżynią takich rib ſie chroniącz. GlabGad Iv.

Synonimy: 1. bywać, przygadzać się, przypadać, przytrafiać się, stawać się, trafiać się, zdarzać się; 2. przygadzać się; a. pomagać, służyć.

Formacje współrdzenne cf DAĆ.

Cf PRZYDAWAJĄCY SIĘ

MN