[zaloguj się]
[pdf]

PRZYGADZAĆ SIĘ (121) vb impf

sie (102), się (19).

W inf oba a jasne; w pozostałych formach -gå- (88), -ga- (4); -gå- : -ga- HistRzym (1:1), BielSpr (5:3).

Fleksja
inf przygadzać się
indicativus
praes
sg pl
1 przygådzåm się
3 przygådzå się przygådzają się
praet
sg pl
3 m przygådzåł się m pers
n przygådzało się subst przygådzały się

inf przygadzać się (1). ◊ praes 1 sg przygådzåm się (4). ◊ 3 sg przygådzå się (97). ◊ 3 pl przygådzają się (4). ◊ praet 3 sg m przygådzåł się (1). n przygådzało się (10). ◊ 3 pl subst przygådzały się (4).

Sł stp notuje, Cn s.v. trafia się co komu, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w. s.v. przygodzić się.

1. Zdarzać się, przytrafiać się; mieć miejsce (zwykle o wydarzeniach, zjawiskach negatywnych); contingere Miech, Mącz, Cn; accidere HistAl, Mącz, Cn; evenire Mącz, JanStat, Cn; fieri, incidere, obtingere, obvenire, usu venire Mącz, Cn; esse, incurrere, inveniri Mącz; cadere, expetere Cn [tylko w 3 os. (1 os. w Mącz jest mechanicznym przejęciem z podstawy łac.); w tym: z podmiotem rzeczownikowym (27); z podmiotem: „co”, „to” (43)] (117): KwiatKsiąż C; Hoc ibi sit ubi non vere vivitur, To ſie tám przigadza kędy ſie niepráwie s ludźmi obchodzą. Mącz 500c, 29b [2 r.], 257d, 399a, 440a, b (11); że ſtárzy á zwłaſzcżá żydowie mieli ten obycżay/ że ſwych miłych przyiaćieli vmárłych ćiałá chowáli do trzech dni/ zaby ſie w ćiele duſzá vtháiłá [...]: iákoż tho miſtrzowie powiádáią że ſie to przygádza. HistRzym 17; KuczbKat 325; IZ częſtokroć przydáie ſie/ że mężobóycá [...] nie ieſt winien mężobóyſtwá: co ſie przygadza/ gdy od śiebie kto gwałtu gwałtem bróni. SarnStat 610 [idem 933], 816, 933; [UrsinGramm 280].

przygadzać się u kogo (3): BibRadz *5v; Invenitur apud authores et in authoribus, Bywa náydowano/ przigadza ſie v składáczów. Mącz 482c. Cf »często się przygadza«.

przygadzać się komu, czemu (20): BielŻyw nlb 4; RejJóz B6v; Bo czytámy że niektóré ſtąt [tj. z nałożonej na kogoś klątwy] ſzatán ośiadáł/ niektórzy ſzaleli i inſzé śię im rzeczy przygádzały. MurzNT 88v; KromRozm II a3v; GliczKsiąż L2v; Toć ieſt nagorſze miedzy wſzemi rzecżámi/ iż ty rzecży [tj. dobro i zło] przygadzáią ſie wſzem iednáko. BielKron 81v, 279v, 460v; GrzegRóżn Kv; KwiatKsiąż A4v, B4, L2, L3v; CzechRozm **7; od ktorey [nauki Chrystusa] ſkoro namniey [zbór boży] [...] vſtąpi/ zábłędźić muśi/ co ſię y naświętſzym przygadzáło. NiemObr 180; ActReg 59. Cf »często się przygadza«.

przygadzać się miedzy kim, czym (pl) (2): gdźie [tj. w Grecji] z kożdego głownego Miáſtá/ wybráni ludźie zieżdżáli ſye dwá kroć do roku/ [...] y ſądźili wſzytkie roznice ktore ſye między Miáſty Grȩckimi przygadzáły OrzRozm T3v. Cf »często się przygadza«.

przygadza się w czym (żywotne) [bezpodmiotowo] (1): Też gdy ſie cżłowiek napije trochę tego ziela/ á pothem vczini cieleſny vcżynek z żoną [...] mocznie ſie płod podtym wiąże/ y w niemych zwierzętach thak ſie przygadza FalZioł I 124b.

przygadza się „tak” [bezpodmiotowo] (2): FalZioł I 124b; A záiſte ták ći ſię przygadza Sofiſtam/ iż gdy oni nie chćiełi [!] według tey proſtoty wierzyć/ vpuśćili onego prawdźiwego Bogá Oycá GrzegRóżn Kv.

cum inf (4): A w mowieniu śiła ſię przygadza błedzić [!]. KwiatKsiąż C3; Ale iż o tych rzecżách ktore śie nieiáko [= w jakiś sposób] cżynić przygadza/ nie doſyć ieſt ogołem mowic/ tedy Páſterze ſtáráć śie będą/ áby ie z oſobná powiedźieli KuczbKat 200.

~ Z dodatkowym podmiotem (2): Cząſtokrocz ſzye przigadza nayaſdi gwalthowne bywacz ſobv ſtron MetrKor 40/821; WIele ſie thego przygadzáło zá ſthárych ludźi [tj. w starożytności] [...] táiemne liſty przeſyłáć/ kto ſkim ma porozumienie BielSpr 48v. ~

Ze zdaniem podmiotowym [w tym z zapowiednikiem: to (8), tak (1); iż, że (20), iżeby (po przeczeniu) (1)] (21): KromRozm II a3v; BibRadz *5v; Przygadza ſie też oracżom Hiſzpáńſkim iż bryły złotá ſrebrá pługi wyorywáią. BielKron 279v; Przygadza ſie iż też żeglarze/ mnimáiąc áby morſka gorá/ ná grzbiećie wielorybá okręty ſtánowią BielKron 295; GrzegRóżn Kv; Abowiem ſię to nieprzygadza/ iżeby márnie dobra ſwe ten roſpraſzał/ ktory ich s pracą nazgromadzał. KwiatKsiąż Cv, A4v, F, L3v; Przygadzaćiem ſye/ iż czego rozum nie może vczynić/ przyczcza vczyni SienLek 37v, 3v; WujJud 128; IZ ſie to y mądrym/ bácżnym y ćwicżonym rzemięſłá Drukárſkiego Miſtrzom przygadza/ że ſie w niektorych rzecżách omyláią CzechRozm **7. Cf »często się przygadza«, »jako(ż) się przygadza«.

Ze zdaniem luźno nawiązanym, pełniącym funkcję podmiotowego (4): MetrKor 40/822; gdzie ſie też to pirwſzych cżaſow ludziem mądrym [...] przygadzało, [...] wſzitci ſie nato zgadzali, cżeſne rzecży opuſciwſzy, nauk ſie dzierżeli BielŻyw nlb 4; I niegdyć sie ⟨t⟩o przygadza, Sługa krola ⟨z⟩ stoła zsadza. BierRozm 15; KwiatKsiąż Av.

W połączeniu z określeniem częstotliwości (33): BierRozm 15; Ale ſię to vſtawicznie przigadza/ yz wiele ich ktorzi ſą známienitym zmysłem oſlachcioni/ ale gdy wybornych nauk nalepiey vśiłuią náſládowáć/ tedy albo gwaltem bywáią od nich odtargnieni/ álbo [...] KwiatKsiąż F, B4; Menstruus, Mieſięczny co ſie ná kożdy mieſiąc przigadza. Mącz 216d, 128b. Cf Frazy.

Frazy: »często (a. częstokroć), pospolicie, nie raz się przygadza« [w tym: komu (3), u kogo (1), miedzy kim (1); iż, że (6)] = saepe (saepius) contingit Miech, Mącz; plerumque contingit, saepe fit a. incidit a. usu venit Mącz [szyk zmienny] (21:4:1): Cżęſtokroc śię to przygadza/ Iż proſtego chytry zdradza BierEz M2v; MetrKor 40/821, 822; MiechGlab 70; LibLeg 10/66; A częſtokroć ſye też przygadza/ iż ći/ ná ktore należy práwo y rząd ſtánowić/ nye to vſtáwuyą/ co wſſem wobec lepſſego ále co ſobye [...] pożytecznyeſſego być rozumyeyą. KromRozm II b; KromRozm III Q3v; Bo ſnadź gdyby go [ojciec syna] cżęſto od náuki odrywał/ przeſzkodziłby mu wtem nyepomáłu. Yáko ſie to nye raz przygadza. GliczKsiąż N; BielKron 265v; KwiatKsiąż Av, Mv; Quae fert adolescentia, [...] Yáko ſie poſpolicie młodym ludzióm przigadza. Mącz 121d, 29b, 128b, 215b, 328b, 399a (11); HistRzym 104v; WujJud 128; Oczko 39v; częſto ſię przygadza/ że ieden przez drugiego bywa ná wiárę náwrocony WujNT 595; [UstKościel 118].

»jako(ż) się przygadza(ło)« = ut assolet Mącz [w tym: u kogo (1); iż (2)] (7): yakos ſye tho czeſto przigadza kto wſąſſiecztwie mieſzka ysz smalich wielkie rzeczi powſtawayą LibLeg 10/66; KromRozm III Q3v; GliczKsiąż N; KwiatKsiąż Mv; Mącz 399a, 121d; Iáko ſie thego [tj. upadku państw] wiele ná Swiećie przygadzáło/ zwłáſzcżá ná on cżás v Rzymian/ v Grekow. BielSpr b4.

»rzadko się (tego) przygadza« (2): Hoynie ſobie [w spiżarni] vżywaymy: Rzadkoć ſie tego przygadza/ Bo niecżęſto klucżnik wchadza. BierEz M3v; PatKaz III 122v.

»wiele (tego) się przygadza(ło)« (12): Acżći tego ná ſwiecie/ wiele ſie przygadza/ Iż od oycá dobrego/ zły ſyn ſie vradza BielKom B4v; Multa improvisa necopinata incurrunt, Wiele ſie nienádźiánych rzeczy przigadza. Mącz 265d; bo ſie tego wiele przygadza/ iż ná trudnym przepráwowániu nieprzyiaćiel záſadkę vcżyni BielSpr 7; Wiele ſie też tego przygadza/ iż nieprzyiaćiel poſle ná doſtáwánie ięzyká kilko ludźi mężnych BielSpr 27v, b4, 6, 13, 33v, 48v [2 r.]; BielSjem 8; GosłCast 38.

Szeregi: [»przygadzać się i najdować«: co [tj. duszenie niemowląt przez matki] ſię wtych zięmiach [...] częſto/ a ſnać cześciei niżeby gdzie indzie/ przygadza y naiduie UstKościel 118.]

»przygadzać się i trefować się« (1): a [robienie błędów w druku] nie tylko ſię to v nas przygadza/ ále y w onych zacnych oficynách cżęſtokroć ſię [...] trefuie BibRadz *5v.

a. O stanach fizjologicznych i chorobowych [w tym: z podmiotem rzeczownikowym (17)] (28): Abowiem dziewiąthy kxieżyc ieſt prawy á ſprawiedliwy cżas porodzenia. Acżkolwiek ſie przygadza y ſiodmego kxiężycza zlężenie FalZioł V 16b, V 30v; SienLek 2v, 54, 92v.

przygadzać się od czego (2): WIelka Niemoc przygadza ſye od zbytku pićia y iedzenia SienLek 58, 52.

przygadzać się z czego (6): Też bolenie vcha przygadza ſie z vderzenia. FalZioł V 79; á przygadza ſye tá niemoc [tj. nadmierna skłonność do spania] z obrażenia thyłu głowy SienLek 54v, 28v, 42 [2 r.], 91v.

przygadzać się komu (6): PRzygadza ſie też cięſzkie dychanie dzieciom/ tak iż iakoby miały dychawiczę. FalZioł V 39v; Hydrophobia, Niemoc gdy ſie któ [!] wody boyi/ którym ſie to przygadza którzy bywáyą od wſciekłego pſá vkąſzeni. Mącz 160b, 205c; SienLek 26v, 120, 122.

cum inf [z dodatkowym podmiotem] (1): Przygadza ſie też bliznięta razem nogami chcieć naſwiat wychodzić FalZioł V 23b.

Ze zdaniem podmiotowym [w tym z zapowiednikiem: to (1); iż (1), iżeby (1)] (2): Tez ſie przygadza: iz ielito w ſtolczu wychodzi z niewiaſty rodzączey. FalZioł V 28v, V 21d.

W połączeniu z określeniem częstotliwości (5): CIęſzkie rodzenie częſtokroć na matki przichodzi [...] dla poczęcia w barzo młodych leciech/ iako ſie cżaſem przigadza. FalZioł V 17a. Cf Zwroty.

Frazy: »jako się przygadza« (2): Ieſtliby ſie trafiło, Iako ſie to przygadza: iżeby dziecię bokiem ſie ku rodzeniu miało FalZioł V 21d, V 17a.

»czego się wiele przygadza [u kogo]« (1): abowiem [nacieranie wonną wódką] odeymuie nie wdziecżną wonią od cżłowieka, Cżego ſie wiele przygadza v ludzi. FalZioł II 21a.

Zwroty: »często, pospolicie się przygadzać« (2:1): Siriasis, Zápalenie á zágorzenie mozgu y błónki mozgowey/ á to ſie poſpolicie dziecióm przigadza. Mącz 339b; Remá/ álbo zálegánie w nośie/ ieſli ſye częſto przygadza á długo trwa: oſtrzegáćſye áby Dycháwicá á ſkáżenie Płuc nieprzyſzło. SienLek 20, 19.

»rzadko się przygadzać« (1): Niewiáſtam ći rzadko ſye thá niemoc [tj. dna] przygadza SienLek 122.

b. O zjawiskach astronomicznych i atmosferycznych (4): Tego też roku było Słonecżne Eklipſis bárzo wielkie [...] ſpodziwienim wielkim/ y ſtráchem gdyż ſie tego nieprzygadzáło ſwiátu/ iákoż zá Kárłá wielkiego dáley niż ſiedḿ ſet lat. BielKron 222.

Ze zdaniem podmiotowym [iż, że] (2): Wſzák to cżęſto widamy kiedy ſie przygadza/ Gdy ſie ſłońce z mieſiącem w poł zyemie przeſadza/ Iż go iego promienie doſięgáć nie mogą RejWiz 145. Cf »często się przygadza«.

Frazy: »często się przygadza [że]« (1): Temu [gwiazdozbiorowi Klęczeń]/ iáko widamy/ częſto ſye przygadza/ Ze téyże nocy gáſnie/ y záś téyże wſchadza. KochPhaen 21.

»jako się przygadza« (1): á gdi [Morze Czerwone] nawáłnoſcią bywa poruſzono nie pſuie ziemie bliskiey iáko ſie przygadza [sicut accidit] w ſtronách wáſzych. HistAl I7v.

2. Przydawać się, nadawać się, być odpowiednim; quadrare, usitatum esse Mącz (4):

przygadzać się do czego (1): do któréy [wody do picia] przyrównána Ciepliczna/ zgołá inſzéy właſnośći być ma/ áni do tákiego vżywánia przygádzáć ſye może Oczko 10v.

przygadzać się ku czemu (3): Ad multa quadrat, Ku wielu ſie rzeczóm przigadza. Mącz 335b, 510d; y iagodki [drzewa oliwnego] ſie wżdy ku ludzkiemu pożythku przygadzáią. RejZwierc 18.

3. [Znajdować się gdzieś przypadkowo:
Zwrot: »[komu] potrzebnie się przygadzać«: Wiele maćie Lázárzow przed ſwoimi drzwiámi/ Ktorych możećie karmić zſtołow oſtátkámi. Oto ſię nam potrzebnie teraz przygadzáią/ Proſzą nas/ potym ſię zá nas przycżyniáią. ProtJałm 8 (Linde s.v. przygodzić się).]

Synonimy: 1. być, dziać się, przypadać, przytrafiać się, trafiać się, zdarzać się; 2. nadawać się, przydawać się, służyć.

Formacje współrdzenne cf GODZIĆ.

Cf PRZYGADZAJĄCY SIĘ, [PRZYGADZAŁY]

LWil