Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [PRZYKRYWACZ]

Następne hasło: PRZYKRYWAĆ SIĘ »

PRZYKRYWAĆ (31) vb impf

a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	przykrywać
praes
	sg	pl
1	przykrywåm
2	przykrywåsz	przykrywåcie
3	przykrywå	przykrywają

praet
	sg		pl
3	m	przykrywåł	m pers	przykrywali
3	f	przykrywała	m an

fut
	pl
3	m pers	będą przykrywać

imperativus
	pl
2	przykryw(a)jcie
3	niech przykrywają

conditionalis
	pl
1	m pers	bysmy przykrywali
2	m pers	byście przykrywali
3	m pers	by przykrywali

impersonalis
praet		przykrywåno
participia
part praes act		przykrywając

inf przykrywać (4). ◊ praes 1 sg przykrywåm (2). ◊ 2 sg przykrywåsz (2). ◊ 3 sg przykrywå (1). ◊ 2 pl przykrywåcie (2). ◊ 3 pl przykrywają (7). ◊ praet 3 sg m przykrywåł (1). f przykrywała (1). ◊ 3 pl m pers przykrywali (2). ◊ fut 3 pl m pers będą przykrywać (1). ◊ imp 2 pl przykryw(a)jcie (1). ◊ 3 pl niech przykrywają (1). ◊ con 1 pl m pers bysmy przykrywali (1). ◊ 2 pl m pers byście przykrywali (1). ◊ 3 pl m pers by przykrywali (1). ◊ impers praet przykrywåno (2). ◊ part praes act przykrywając (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów) s.v. przykryć.

Znaczenia

1. Okrywać, nakrywać, pokrywać (24)
- A. Kłaść na czymś warstwę czegoś, osłaniać czymś położonym zwykle na wierzchu (21)
  - [Przen]
  - a. Kłaść na czymś tkaninę (3)
  - b. Wkładać jakąś część ubrania, przyodziewać (2)
  - c. Nakrywać stół, przygotowywać stół do posiłku (5)
  - d. Tworzyć na czymś naturalną warstwę (2)
  - e. Pokrywać dachem (2)
  - f. Zamykać od góry (2)
  - g. Przysypywać, zasypywać (1)
- B. Być tym, co przykrywa, leżeć na czymś warstwą (3)
  - a. Tworzyć naturalną warstwę (1)
  - b. Przysypywać, grzebać (1)
  - c. Zalewać, zatapiać (1)
2. Nie dopuszczać, żeby się ktoś o czymś dowiedział, ukrywać, taić, maskować (3)
3. Oszukiwać, zafałszowywać, ukazywać w lepszym świetle (4)
- α. Udawać (1)

1. Okrywać, nakrywać, pokrywać; operire Vulg, PolAnt, Cn; tegere Vulg, JanStat, Cn; contegere Mącz, Cn; adoperire, consternere, cooperire, insternere, integere, operculare, opertare, pertegere, sternere, supercontegere, superintegere, supersternere, supertegere, velare Cn [w tym: kogo (2), co (18)] (24):

A. Kłaść na czymś warstwę czegoś, osłaniać czymś położonym zwykle na wierzchu (21): Aby [Kahetyci] nie pomárli ieſliby przyſzli pátrzáć gdy będą przykrywáć rzeczy ſwięte. BibRadz Num 4/20; Inopaco idem quod opaco, Záćimiam/ dla cieniá przikriwam. Mącz 264c, 442b; RejPos 209v.

[Przen [czym]: Lecz to zá máły grzéch świát ſobie vważa/ y w śmiéch ſobie obraca niepomniąc/ iż tą śiećią Dyabeł nawięcéy ludźi przykrywa. BiałPos 190 (Linde s.v. przykryć).]

a. Kłaść na czymś tkaninę (3): (marg) Czemu Papieſz kxiędze ſwoie roſsyła po ſwiećie. (–) nie dla tego/ áby náukę prawdziwą Ewánieliey Swiętey ludziom wſzyſtkim przepowiedáli/ ále áby [...] Swiece palili/ Ołtarze/ to ieſt/ kámienie y drwá przykrywáli/ wodę tzárowáli/ ludzi y bydło kropili KrowObr 119, 117.

przykrywać czym (1): Niewſpominam tu nic/ iáko guſlićie Korporały/ Antependya/ obruſy/ rętzniki/ kthorymi prozne ołtarze przykrywaćie/ y proſte ludzi mamićie/ powiedáiąc/ iż to wſzyſtko Kryſtus vſtáwił y roſkazał. KrowObr 107v.

b. Wkładać jakąś część ubrania, przyodziewać (2):

Zwroty: »[czym] ciało przykrywać« (1): [Chrystus mówi:] Nieſtárayćie ſie o żywot wáſz/ cobyśćie iedli álbo pili/ álbo tzym byśćie ćiáło wáſze przykrywáli/ wiedź oćiec wáſz niebieſki/ iż tego wſzyſtkiego potrzebuiećie. KrowObr 226v.

»głowę przykrywać« (1): Niech też to ná pámięci máią żony/ iż dla pomocy ſwych/ y dla mężá ſą ſtworzone [...]. Y ná znák á wiecżną pámiątkę tego głow ſwoich okrom zákryćia iákiego nie miewáią; y owſzem záwżdy ie przykrywáią/ áby nad mężámi nie przewodźiły. WerKaz 290.

c. Nakrywać stół, przygotowywać stół do posiłku (5):

przykrywać czym (1): A tę pierwſzą mądrość/ Coſzkolwiek cżyniſz/ mądrze czyń á pátrz końcá/ kázał [cesarz Domicyjan] ią piſáć w ſwych páłacách/ y ná wſzytkich mieyſcách kędy chodźił/ y ná obruſiech ktoremi przed nim ſtoł przykrywano. HistRzym 58.

Zwrot: »stoł przykrywać« = tegere mensam JanStat [szyk zmienny] (5): a [Józef] wſſedſzy do łożnice płakał a záſię wyſſedł vmywſzy oblitze a wtrzymał ſie od płatzu y rzekł/ przykrywaycýe ſtoł kładzcye chleb HistJóz Dv; HistRzym 36, 58; Złotą ſobie káżdą rzecz obiecuią ſłudzy: Zátym ſtół przykrywáią/ przynoſzą ieść drudzy. Siadł [Midas] zá ſtół/ chléb wźiął w rękę/ z chlebá kruſzeć [!] práwy: Potraw ruſzył/ wnet złotem ſtánęły potráwy. KochDz 107; SarnStat 377.

d. Tworzyć na czymś naturalną warstwę [czym] (2): Extendens coelum ſicut pellem: qui tegis aquis ſuperiora eius. A niebios rozciągnął iako skorę ktori przykriwaſz wodą wirzchy iego. WróbŻołt 103/3; Chwałá tobie náſz Pánie/ ienż Niebo obłokiem/ Przykrywaſz mocą ſwoią/ dáiąc deſzcż ſwym cżaſem ArtKanc T11v.

e. Pokrywać dachem (2): DEdálus cieſlá miſterny/ [...] ten napirwey budowáć y przykrywáć domy y nacżynie cieſielſkie wymyſlił. BielKron 23v.

przykrywać czym (1): Ieſt tá źiemiá Zuzyáná [...] tákiey gorącośći/ iż zboża źiárná ſłońce ſuſzy by ogień. [...] Domy áż źiemią dla wielkiey gorącośći przykrywáią. BielKron 267v.

f. Zamykać od góry (2): Pothym [składniki maści na świerzb] ſtłucż w możdżerzu na proch/ zmieſzay ty prochy z oliwą y z ocztem/ á przyſtaw do ognia w nowem garnku á warz aż połowicza wywre/ mieſzay cżęſto przykriwaiąc FalZioł V 108v.

Zwrot: »przykrywać pokrywką« (1): Kłádzą téż drudzy [...] korytá dłubáné ná cztérzy gránie/ á zwiérzchu ié przykrywáli pokrzywkámi [!]/ ábo ſztukámi drzewá łupánégo Strum G2.

g. Przysypywać, zasypywać (1): Biedá wam kthorzy przykrywacie groby vmárłych ludzi/ wyznawáiąc złość przodkow ſwoich/ że oni ie pobili. RejPos 144v.

B. Być tym, co przykrywa, leżeć na czymś warstwą (3):

a. Tworzyć naturalną warstwę (1): Miluchnym ſobie płyńćie ſzumem wody/ Niech was nie przykrywáią źimné śliſkié lody. PudłFr 67.

b. Przysypywać, grzebać (1):

Fraza: »groby przykrywają« (1): Dziwne ludzkie przyrodzenie/ Widząc groby y kámienie/ Co vmárłe przykrywáią/ A przedſię ſwiátá łápáią. RejZwierc [238]v.

c. Zalewać, zatapiać (1): Terminum poſuiſti que^m non transgredieⁿtur: neq/ue/ conuertentur operire terram. Y zakreſiłes wodę graniczą ktorej nieprzeſtąpią ani ſie wroczą ziemie przykriwać. WróbŻołt 103/9.

2. Nie dopuszczać, żeby się ktoś o czymś dowiedział, ukrywać, taić, maskować [co] (3): Bácżyla to náſwiętſſá panna Mariá z iego [Józefa] oblicżá ſmutné^go/ a téż ij ſama ſie troſkala/ a wſſakoż milcżątz dár boży przykriwala/ radniey wolątz widziána bytz podezrzana/ niżli obiawitz s cże^go by byla chwálona OpecŻyw 13v, 13v; Namocnieyſzy ieſt kto ſwe vboſtwo vmie przykrywać. BielŻyw 83.

3. Oszukiwać, zafałszowywać, ukazywać w lepszym świetle [co] (4):

przykrywać czym (3): Mnodzyć ten obycżay máią/ Lzámi zdrády przykrywáią. BierEz O3v; KromRozm I [L3]; Trzebá iednák wyſtrzégáć ſie, ábyſmy lichwy tym tytułem poczciwym [tj. „lucrum cessans” i inne] zdobiąc nie przykrywáli, niech będźie co źle to źle, á co dobrze to dobrze. SarnStat 1274.

α. Udawać (1): Niepewneć są rzeczy zwirzchnie, Wszytki postawy cielesne, Anić w sobie prawdy mają Z⟨...⟩k cnotę przykrywają. BierRozm 8.

Synonimy: 1.A.b. oblekać, odziewać, przyoblekać, przyodziewać, ubierać; d. powłaczać, powłoczyć; f. zamykać, zasłaniać; g. przysypować, zasypować; B.b. chować, grześć; c. zalewać, zatapiać; 2. chować, przemilczać, strzec, taić, zamilczać, zatajać; 3. fałszować, folować, omylać, oszukawać, oszukiwać, oszydzać, zwodzić.

Formacje współrdzenne cf KRYĆ.

Cf PRZYKRYWAJĄCY, PRZYKRYWANIE, PRZYKRYWANY

AĆ