Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: SADUKIEUSZ

Następne hasło: 1. SADZA »

SADZ (13) sb m

sådz; sadz- z tekstów nieoznaczających pochyleń lub oznaczających niekonsekwentnie.

Fleksja

	sg
N	sådz
G	sadza, sadzu
A	sådz
L	sadzu

sg N sådz (11). ◊ G sadza (1), [sadzu ]. ◊ [A sådz.] ◊ L sadzu (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Ogrodzone miejsce przeznaczone do trzymania zwierząt (głównie ptaków); zagroda, klatka (10)
- a. [Zanurzona w wodzie skrzynia lub zagroda, gdzie trzymane są żywe ryby]
2. Staw rybny (3)
3. [Rodzaj skrzyni (prawdopodobnie na ubiory)]

1. Ogrodzone miejsce przeznaczone do trzymania zwierząt (głównie ptaków); zagroda, klatka; aviarium Mącz, Cn; cohors, ornithon, saginarius, vivarium Mącz; leporarium Calep (10): Cohors [...] chors, Oplecione mieyſce w którym kury y ynſze ptáſtwo chowáyą/ Sadz/ Laſek. Mącz 59b.

sadz do czego (2): Vivarium, Locus in quo vel aves, vel pisces, vel ferae continentur Sadz/ ſadzawká/ ogród/ leśicá do chowánia ptaków/ ryb/ y zwierząt. Mącz 500b, 364b. Cf [»sadz do gęsi«].

sadz czyj [= dla czego] (5): Leporarium – Sądz wſzeliakiego zwierza. Calep 592a. Cf Wyrażenia.

[W porównaniu: Dla cżego żywot dworſki/ ták mi ſye widzi że ieſt właſnie iáko ſadz abo koćiec gdzie kury ſadzáią LorichKosz 70 (Linde).]

Wyrażenia: [»sadz do gęsi«: W małym domku podle wielgiego domu fladru sztuka, sadź [! błąd transkrypcji] wielgi do gęsi InwMieszcz 1586 nr 273.]

»sadz kaczy« = nessotrophion Calep (2): Nessotropheum, Kociec álbo ſadz káczy álbo mieyśce gdźie ye karmią/ chowáyą. Mącz 246b; Calep 697a.

»sadz ptaszy« (1): Ornithoboscion – Sądzi [lege: sadz i], koczie cptaſzi [!], ktatka [!]. Calep [739]a.

»sadz zajęczy« (1): Lagotrophia – Sadz zaięczi. Calep 579a.

Szereg: »sadz, i (a(l)bo) kociec« [szyk 2:2] (4): Ornithon, Sadz álbo kociec w którym kury tuczą. Mącz 269b, 246b; Chenoboscion – Kocziecz gęſzy, ſądz. Calep 188b, [739]a; [LorichKosz 70 (Linde)].

a. [Zanurzona w wodzie skrzynia lub zagroda, gdzie trzymane są żywe ryby: Z kuchniej jest wyście na jezioro drzwiami, z których jest chodzenie do sadzu, w którem ryby chowają na jezierze LustrPom 195; stery stosy drew na 5 sążni, łodzia i półsiatek i sadź [! błąd transkrypcji]. InwMieszcz 1576 nr 208; Kleniow tu niemáſz/ ále ſą iąźwice [!]/ Viął ich kucharz áſz do połowice. Oſtátek niech w sadz poko żywe wſádźi BielawMyśl F2].

2. Staw rybny; ichthyotropheum Mącz; ichthyotrophium, receptaculum animalium aquatilium, servaculum a. vivarium piscium Cn (3): Item zeznal ze stemze Andrzeikiem vkradl 16 karpyow S ſchadza Na Nowey grobly LibMal 1554/184v; Mącz 164a.

[Wyrażenie: »sadz rybi«: Sadz ryby cetaria i⟨d est⟩ vivaria, in quibus cete et alii pisces sunt ReuchlinBartBydg gv.]

Szereg: »sadzawa albo sadz« (1): Piscinarius – Ktori ma rib doſtatek wſadzawie, albo wſsadzu. Calep 809a.

3. [Rodzaj skrzyni (prawdopodobnie na ubiory): 1 kosz słomiany, dwie siedle, 3 łoża na nich pościel, sadz, fasa wielga, 2 stoły InwMieszcz 1559 nr 87.]

Synonimy: 1. gajek, klatka, kociec, lasa, lasek, lesica, ogrod, ptasznik; 2. rybnik, staw.

Cf SAD, SADZAWA, SADZAWICA, SADZAWKA, 2. SADZIEC

JR, (LW, MC, MN)