Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [BIEGUŃSTWO]

Następne hasło: [BIELA] »

BIEL (15) sb f

biél; biel- z tekstów nie oznaczających pochyleń; e prawdopodobnie jasne.

Fleksja

	sg
N	biél
G	bieli
A	biél
L	bieli

sg N biél (3). ◊ G bieli (1). ◊ A biél (4). ◊ L bieli (7).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Kosztowna tkanina wschodnia, rodzaj cienkiego białego płótna, bisior (1)
2. Biała szata, odzienie, ubiór (7)
- a. Bielizna (1)
- b. O figurze szachowej (1)
3. Tłuszcz zwierzęcy, słonina, sadło (2)
4. Warstwa drzewa znajdująca się między korą a rdzeniem; miąsz drzewa (3)
5. chem. Biały barwnik, biała farba (2)

1. Kosztowna tkanina wschodnia, rodzaj cienkiego białego płótna, bisior; byssus Vulg (1):

Zestawienie: »biel kręcona«: Teſz vcżynił ſień w ſtronę południá/ á obwieſzenia ſieni zbieli kręconey [ex bysso retorta] (ná) ſto łokiet. BudBib Ex 38/9.

2. Biała szata, odzienie, ubiór; alba Vulg (7):

Wyrażenie przyimkowe: »w bieli« (5): ná drugiey ſtronie/ ſtali mężowie piękni wbieli/ á bárzo ſmutni SkarŻyw 98; Aniołámi. Ktoreſmy właſnie widźieli Iák naiáſnieyſzy śnieg/ w biełi [!]. MWilkHist D2; vyrzáłá dwu Aniołow w bieli śiedzących MWilkHist H2v [idem] WujNT Ioann 20/12.

Zwrot: »chodzić w bieli«: Będą zemną chodźić w bieli: ábowiem godni ſą. WujNT 278.

a. Bielizna (1):

Wyrażenie przyimkowe: »w bieli« : Chcąc być prętko bogátym/ cżęſto śiada w bieli: Pieſzo/ boſo/ w koſzuli/ iáko do pośćieli. KlonWor 72.

b. O figurze szachowej (1):

Wyrażenie przyimkowe: »w bieli«:

Wyrażenie: »rycerz w bieli« : Potym o Bábę dał ſzách Rycerz w bieli/ Tuſząc/ że mu iey obronić nie mieli. KochSz B3.

3. Tłuszcz zwierzęcy, słonina, sadło; arvina Calep (2): Arvina ‒ Biel, ſadło, tłuſtoſzcz. Calep 100a.

biel od czego: Weźmi biél od ſtárych ſłonin SienLek 172v.

4. Warstwa drzewa znajdująca się między korą a rdzeniem; miąsz drzewa; pulpa in arboris Mącz; adeps arboris, alburnum, caro arboris, mollis ac pessima pars ligni, pulpa arboris, pulpa sine venis Cn (3): Każe biel ociáſowáć by iedno drżeń zoſtał RejWiz 84v; OCiáſuy brácie dobrze/ bo biel robak tocży RejZwierz 143.

Zestawienie: »biel drzewna«: Pulpa in arboribus, Biel drzewna/ która yeſt miedzy zwierſchnią skórą á miedzy drżeniem/ króra [!] ſie łatwie odſzczepa od drżenia Mącz 331a.

5. chem. Biały barwnik, biała farba; melinum, psimmythium, psimmythus Cn (2):

Zestawienie: »biel ołowna« = farba biała ołowiana, węglan ołowiu, blejwas (2): Słusznie go [blajwajs] Polacy iáko y Niemcy biél ołowną zową. SienLek X4v, X.

Synonimy: 1. bisior; 3. sadło, smalc, tłustość; 5. blajwajs, ceruza.

Cf BIELIZNA