Fleksja
|
sg |
pl |
du |
| N |
bok |
boki |
|
| G |
boku, boka |
bokow |
boku |
| D |
bokowi, boku |
bokóm |
|
| A |
bok |
boki |
|
| I |
boki(e)m |
boki |
|
| L |
boku, boce |
bokach, bokoch, bocech |
boku |
| V |
boku |
|
|
sg N bok (20). ◊ G boku (147), boka (1); -u : -a Mącz (3 : 1). ◊ D bokowi FalZioł (2), boku (1) GlabGad. ◊ A bok (118). ◊ I boki(e)m (14). ◊ L boku (98), boce (1); -u : -e OpecŻyw (1 : 1). ◊ V boku (1). ◊ pl N boki (10). ◊ G bokow (54); -ów (5), -(o)w (49). ◊ D bokóm (3); -óm (1), -(o)m (2). ◊ A boki (38). ◊ I boki (1). ◊ L bokach (17), bokoch (15), bocech (6); -ach GlabGad, RejKup, BibRadz, Mącz (2), BudBib (3), SkarŻyw (3), KochPhaen, Calep (2); -ech WróbŻołt, BielKron (2), BielSpr; -ach: -och : -ech FalZioł (3 : 10 : 1), SienLek (‒ : 5 : 1); -ach (6) BibRadz, Mącz (2), SkarŻyw (3), -åch (4) BudBib (3), KochPhaen, -(a)ch (7); -och (5), -(o)ch (10); -éch (1), (e)ch (5). ◊ du G boku (1) SkarKaz 209b. ◊ L (cum nm) boku (2) BudBib, Ex 30/4, SkarŻyw 317.
1.
Prawa albo lewa strona tułowia człowieka lub zwierzęcia;
latus Mącz, Cn (440):
BierRaj 20 [2 r.],
21v;
BierEz Bv;
zaſlużyl rany z iego laſki w ręku w nogach ij w boce przyiątz OpecŻyw C4;
ieſtli [...] niewlożę ręki mé w bok iego/ nieuwierzę. OpecŻyw [170v],
36v,
141,
156,
161v,
164v (
15);
wzyąl koſzcz zboku adama y ſtworzyl panną yauą PatKaz II 72;
TarDuch C6v,
Ev;
RAk [...] ma nog oſḿ, dwie przednie/ á po trzech poboczech mnieyſzych FalZioł IV 30d;
Luſka iego [jesiotra] ieſt [...] na bokoch drobniejſza. FalZioł IV 35b;
Ieſtli pod boki miękko á nie boli około ziobr [...] niemocz [...] ſzkody nie vcżyni. FalZioł V 13v;
á wiatri po ćiele y tam y ſam biegaią z boku do boku FalZioł Y 31v,
I 2b,
II 12c,
V 22b [2 r.],
49v,
67 (
27);
GlabGad D7,
K6v;
A drugi ſie rozniemoże [...] Więc ſie chodząc zá bok chwyta RejRozpr 12,
H2;
RejKup Ddv;
HistAl K8v;
KrowObr 70,
102,
122v [
2 r.],
146v,
207v;
Káſzle/ ſápi/ krztuśi ſie/ krwią ná zyemię pluie/ Potárga ſobye boki áż ich ledwe cżuie. RejWiz 93v,
66v;
Leop Iudith 6/4,
Eccli 41 [42]/5;
Ten zewrze ſzkápie boki RejFig Bb5,
Cc5,
Dd8 [
2 r.],
Ee [2 r.];
Bo pan [...] ſzkápam podrze boki RejZwierz 137,
106v,
120 [2 r.],
140;
BibRadz Num 33/55,
Ez 34/21,
1.Ioann 5 marg;
náſzy doſtáli [...] włocżnie/ ktorą był Rycerz otworzył bok Pánu Kryſtuſowi BielKron 178,
1v,
36v,
42v,
139,
458;
KwiatKsiąż P2;
Valentiorum hic laterum est, Możnieyſzych ten yeſt boków. Mącz 474b,
84d,
153c,
303c;
OrzQuin N2;
SienLek 72v,
87v [3 r.],
88;
GórnDworz O2v;
RejPos 47 [2 r.],
105v,
H7v,
118,
270v (
16);
HistLan B3;
KuczbKat 260;
RejZwierc 63v,
103v,
144v,
164 [2 r.],
165 (
8);
PaprPan Bb;
SkarJedn 317;
KochOdpr Dv;
Oczko 13,
17v,
21v,
31,
37 (
7);
KochPs 169;
SkarŻyw 126,
151,
357 [2 r.],
444,
532;
MWilkHist K4,
K4v,
Lv [2 r.],
L2,
L2v [2 r.],
L3;
KochJez A4;
KochEpit A3;
KochFr 46;
KochPhaen 3,
8;
KochSz Bv,
B4,
B4v;
KochWz 135;
ReszList 160;
WerKaz 287;
Gdy miéſzek ſtękał/ żeá na bók ſtyſkował? PudłFr 5,
5 [2 r.];
ArtKanc D13v,
D19v;
E10, F14v; KmitaPsal A2v;
ZawJeft 40;
niechay ſukniá ſpádnie/ A ſpadſzy/ boki ták podeprze ſnádnie. GórnTroas 13;
GrabowSet Pv,
P2;
WyprPl A4v,
B4;
LatHar 98,
266,
275,
310,
320 [2 r.] (
12);
WujNT 383 [2 r.],
Ioann 20/ 20,
25,
27,
s. 740 (
8);
SiebRozmyśl E2,
Kv [2 r.],
M;
KmitaSpit C5;
SkarKaz 161b,
203a,
209b,
386b,
422b;
PaxLiz E3v;
KlonWor 39,
75.Przysłowia:
Toć ieſt dawnych kulfánow ſtáre obiecádło: Ktorzy vmieią Pánom wyiąc bokiem ſádło. KlonWor 58.Skoki tluką boki RejZwierc Bbb2v, 114, 158, 164v marg, 231v [ogołem 5 r.].
Zwroty: »leżeć, leżenie, spać
itp. na (jednym, lewym, prawym) bok(u)« [
szyk zmienny] (
18):
FalZioł IV 2d,
V 13v;
Záſnieſz też na lewy bok twoy BibRadz Ez 4/4,
Ez 4/6,
9,
418v marg [2 r.];
BielKron 96 [3 r.];
Mącz 70a;
zdrowy człowiek/ napierwey ná práwy ſye bok ma położyć SienLek 11v,
21;
BudBib Ez 4/4,
6,
9;
CzechRozm 135;
SkarŻyw 32.»obrocić się (obracać, ruszyć się, taczać się) na (drugi) bok, z boku na bok« [szyk zmienny] (7): płod w żywocie z boku na bok [,..] ſie tacża. FalZioł V 32, IV 31a; MurzHist I4; RejWiz 61v; BibRadz Ez 4/8; BielKron 96; A oto włożyłem ná ćię powrozy żeſię nie obroćiſz z boku twego ná bok twoy BudBib Ez 4/8.
»miecz przypas(yw)ać do boku, od boku odpasywać« [szyk zmienny] (6): BielKron 229v; StryjWjaz C3, D4v; SkarJedn 299; Przypaſz do boku ſwóy miecz vzłocony/ Cny bohátyrze KochPs 67; KmitaPsal A4v.
»trącić, tykać, uderzyć, kołatać w bok« [szyk zmienny'] (7): Leop Act 12/7; BibRadz Act 12/7; Obacżay ſie/ á ſzepcąc drugiego w bok tykay/ A o ſwey powinnośći poććiwey ſie pytay. RejZwierc 252v, 96v; vderzywſzy w bok Piotrá/ wzbudził go BudNT Act 12/7; SkarŻyw 202; WujNT Act 12/7.
Wyrażenia: »miecz, szabla, kord, broń przy, u, podle boku« (
9):
Bárdzo ſluży cudnie mietz podle mego boku March3 V8v;
PaprPan D2v;
ModrzBaz 63v [2 r.],
84v;
Sżáblá oſtra przy boku/ to pan KochOdpr Cv;
KochFr 105;
KochProp 12;
Calep 625a.»lewy bok; bok lewy« (14 : 13): anym mu zadal shescz ran trzy Crwawe vraka prawą y trzech szynych wbog [!] lyeuy gwalthem ZapWar 1521 nr 2265; GlabGad E3, D4; Theż naſypać owſzu w worek á zagrzawſzy gi przyłożyć na lewy bok na ſlezionę FalZioł III 24d, IV 24b, V 10v, 34v, 51g, 54 (14); BibRadz Ez 4/4, I 418v marg; BielKron 96; SienLek 27 [2 r.], 93v, 96; BudBib Ez 4/4; CzechRozm 135. Cf »chory na 1ewy bok«.
»prawy bok; bok prawy« (22 : 10): rozmocz faczelet á przikładay na wątrobę na prawy bok FalZioł V 83v, III 26b, IV 32d, V 15, 34v, 51b (12); LubPs dd6; BibRadz Ez 4/6; BielKron 96, 400; SienLek 16, 20 [2 r.], 27, 88 [2 r.], 90 (12); BudBib Ez 4/6; vcżynił ſobie miecżyk krotki/ y zákrył go ná práwym boku SkarŻyw 558; StryjKron 677. Cf »zapalenie prawego boku«.
»zupełny w bocech; w bokoch cały« (1 : 1): A ieſli ma [koń] długą á ćienką ſzyię á zupełny w bocéch/ ten biega rychło. SienLek 187, 188.
Zestawienia: »bolenie, boleść, bol, kłocie, strzekanie bokow, (na, w, z) boku, w (na) bokach; (w, na) boku, w bokach, bokow bol, bolenie, kłocie, strzekanie« (
42 :
10):
A ieſtliby cżuł bolenie na bokhoch [!] FalZioł I 103c,
I 58d,
135b,
140d,
V 5,
59 (
30);
RejKup q8v;
RejWiz 61;
Compunctiones lateris, Kłocie w bokách. Mącz 331d,
305a;
Mocz pieniſty [...] bol w práwym boku więczſzy známienuie. SienLek 27,
16 [
2 r.],
36,
87v [3 r.],
88,
Sv [2 r.] (
15);
Calag 436b;
Calep 814a [2 r.].»chory na lewy bok«: Widźiałem w Allexándryiéy opuchłe/ y ná boki lewé choré Oczko 17.
»(w) boku, bokow ciężkość, obciążenie; ciężkość w boku, bokow« (6 : 3): FalZioł I 154d, II 2c, 8d; Cyęſzkość w boku práwym/ á ſtrzekánie około krotkich żebr/ známienuieć Wątroby bol. SienLek 20, 20 marg, 87v, Sv, S4v, T3.
»zapalenie prawego boku«: kiedy żołądek chory/ ty ſą známioná [...] iedzenie y pićie gorzkie [...] zápalenie práwego boku SienLek 17.
W przen (11):
ále będą [narody obce] ná was ſidłem/ zawádą/ y biczem bokom wáſzym BibRadz Ios 23/13;
otwarzam bok Moáwow od miáſt/ od miaſt iego/ z końcow iego/ zacną ziemię Bethieſzymotá BudBib Ez 25/9;
Idź Woźny/ ſwoie wići przyłoſz im do boku/ Aby nie docżekáli do drugiego roku BielSen 8;
ták z boku wtorego Iádámá ná krzyżu vſpionego/ wykſztałtowan ieſt kośćioł WujNT 383;
SAKRAMENTY z boku Páńſkiego ná krzyżu wypłynęły. WujNT Bbbbbb3v,
383 [2 r.],
Zzzzz3;
SiebRozmyśl Ev;
Częſto piáſtuymy ręce/ nogi/ y bok Páná náſzego SkarKaz 209b [
2 r.];
Pierwey ſámodźiałki boki náſze pokrywáły: á teraz áxámity y iedwabie. SkarKazSej 666b.Fraza: »strach chwyta za boki«: á ſtrách wiekooki/ tył náćieráiąc/ cbwytał ie zá boki. KochPs 71.
Zwroty. »w bok bość, kłoć, pukać, obić boki« [
szyk zmienny] (
4):
Bo niepomoże pigułá Kiedy wbok kole rywułá RejRozpr G4v;
RejWiz 59;
PaprPan Ff2;
Ku Fortunie. COm ći przewinił ty niebácżna Pani/ Ze mi bodźieſz w bok oſtrymi rogámi. CzahTr Bv.»boku nadstawić« (2): kto nierozmyſlnie chcze ſwiátá tego vżywáć/ także też boku y głowy cżęſto nádſtáwić muśi. RejZwierc 143, 142v.
»podeprzeć bokow (pokarmem)« (2): Famem sustentare, Podeprzeć bokow/ opatrzić ſie przećiw głodu. Mącz 448c, 116b.
»wetkać w bok, natkać boki« (2): Coby tego drugi miał/ práwie przez cáły Rok/ To ią wſzyſtko w godźinie/ wetkam w ieden ſwoy bok. PaxLiz C4; RejWiz 16.
a.
Bliskość (fizyczna lub psychiczna) w stosunku do jakiejś osoby;
latus Mącz, Cn [w tym z przyimkami: przy (27), po (5), pod (4), od (4), z (4), do (3), podle (3), podla (2), o (1), wedle (1)] (62):
wzięlá ſynáczká mego od boku ſlużebnice Leop 3.Reg 3/20;
OrzQuin P3;
BielSat G4;
áby pokiby mógł/ od boku onego ſtárcá nigdy nieodſtępował ModrzBaz 14,
25v;
KochPs 168;
iſz ſię żadney znaś [!] y ręką nigdy niedotknął/ áni przy boku kiedy ktorey znas legł. SkarŻyw 108,
567;
BielSen 17;
Pięknieyſzą każdy podle boku ſwégo bierze. PudłFr 67;
GórnRozm A3v;
PaprUp E;
Laterenses – Wodzowie podlie bokow chodzaci Calep 586a;
GrochKal 25;
Phil S3;
GórnTroas 41,
54;
SarnStat 113;
CzahTr G,
K;
SapEpit B4.Zwroty: »przy boku (pod bokiem) czyimś być, zostać« [
szyk zmienny] (
11):
ModrzBaz 25v; KochPs 170,
187;
Ruth cudzoziemká przy iey boku zoſtáłá SkarŻyw [197],
152;
PaprUp K2,
D4v;
ActReg 95;
Żeby tedy tákowi [pochlebcy] przy boku Páńſkim być mieli/ niebeſpiecżna rzecż ieſt Phil H;
GórnTroas 35,
63.»przy, blisko itp. boku, pod bokiem (u)siąść, siedzieć, siadać, (po)sadzić; bok osadzić, zasiadać« [szyk zmienny] (13); LeszczRzecz A3; OrzRozm A3v; Y ſiádłá zboku żeńcom BudBib Ruth 2/14; Niedáleko śiadáią boku Krolewſkiego. BiałKaz Nv; KochPs 150, 170; KochSz C3v; KochPieś 52; PaprUp Ev; SarnStat 958; SkarKazSej 681b, 695a; SapEpit Bv.
»po, przy, wedle boku, bokach, z bokow sta(ną)ć, stawić (się)« [szyk zmienny 1 (8): BielKron 307v [2 r.]; HistRzym 94; á po obudwu boku iego [papieża] dwá ſtráſzliwi y Anielſcy mężowie w ocżách Attile/ [...] stoiąc. SkarŻyw 317, 318; KochSz A4; Zágray iuż pieśń weſołą/ kiedy poślubiona/ Stáwiłá ſię przy boku SapEpit A3, A2.
W przen (9):
Lateri alicuius adhaerere, Do cziyego boká ſie przypić/ to yeſt/ ſtopą nie odchodzić. Mącz 152b;
A ſpráwiedliwość [...] wſzędźie Przy boku będźie. KochPs 128,
133;
CzechEp 62;
Kálwiniſtowie/ Páná Chryſtuſá do boku Bogá Oycá ták záſię mocno przywięzuią ReszPrz 86;
Rzeczpoſpolita potrżebuie prży boku ſwym vſtawicznie Doktorow/ to ieſt Senatorow GórnRozm K;
Máiąc ták drogi kleynot [żonę] podle boku ſwégo. OstrEpit A3;
KlonKr Av.Zwrot: »stanąć o bok z kożdym«: Bo choćiaſz nie porownam máiętnośćią z możnym/ Leć cnotą z dobrą ſławą ſtánie o bok z kożdym. CzahTr K.
2.
Strona (prawa, lewa, południowa, północna itp.) fizycznego przedmiotu lub określonej przestrzeni; miejsce znajdujące się na uboczu; brzeg, granica, krawędź, ściana;
latus Mącz, Cn (104):
Ruſka ziemia [...] Tha bokiem od wſchodu ſłoncza leży przy rzecze Tanais y przy białem iezierze. MiechGlab 79;
Zona twoia iako mácicza winna będzie obfitowała w bocech do mu twego. WróbŻołt 127/3;
LubPs N;
RejPos 105;
RejWiz 18;
A ołtarz [...] cżworográniſthy á rownych bokow. Leop Ez 43/16,
Ex 25/19,
20,
32 [2 r.],
26/13,
Ios 18/12,
16;
BibRadz Gen 6/16,
3.Reg 6/16;
Vcżynicie theż ſień przy domu z boku południego BielKron 33v;
będzye ſzátá [...] z roſpory ná bocech BielKron 34,
33,
34;
Mącz 335a;
KochPs 71;
SkarŻyw 141,
481;
Y dwie kolcá złote vcżyniſz do niego [ołtarza] [...] ná obu boku iego BudBib Ex 30/4;
A oltarz miedziany [...] y wyniosł [...] y poſtawił iy przj boku pułnocnem ołtarzá. BudBib 4.Reg 16/14;
Piękna kraina/ rádość wſzey ziemie gorá Cyion ná bok połnocny BudBib Ps 47/3;
Gen 6/16,
Ex 25/12 [2 r.],
Lev 1/11,
Ios 12/9,
Is 14/15 (
17);
KochFr 35;
LatHar 368;
SarnStat 1090;
V wśi v kępy Muntáwá w práwy bok W wiſłę ſię mſknie wſkok KlonFlis F4v,
F4.Zestawienie: »bok gory« = zbocze, pochyłość (4): Leop Iudith 6/9; Przyſzliſmy z Bethlechémá Iehudy/ (á idziemy) áż do boku gory Efraimſkiey BudBib Iudie 19/18; Szymehy ſzedł bokiem gory BudBib 2.Reg 16/13, 2.Reg 13/34.
Szereg: »strona albo bok«: byłá wyſoka wieżá Piramis/ ná cżterzy gránie z cegły wymurowána [...] wſzytki ſtrony álbo boki tęż miáły miárę. BielKron 268.
Wyrażenia przyimkowe: »na bok« (
2):
Oblique adverbium cui contrarium est Recte, Ná vkoś/ ná bok/ ná przeki. Mącz 256c,
141c.»po bok«: Pátrzy ná zad y po bok/ ieſli kto nie zocżył KlonWor 5.
»po boku«: A ták Vlaman Perſá [...] potłukł one wieże y odkrył mury po boku. BielKron 316.
»w bok« (2): GostGospPon 170; kot [...] poyźrzy w bok/ y vyźrzy ſkowronká w dołku CzahTr 4.
»z boku« (7): RejRozpr FV; BielKron 319v, 329v; Mącz 459c; StryjWjaz B4v; iuż żagiel roſpięty/ Nawy znowu prowádźił: kędy dwá okręty Z boku ſye okazáły KochPam 86; KlonFlis Hv.
a.
W przedstawianiu działan wojennych, taktyki wojennej (40):
á z lewey ſtrony ſzykowáli lud náprzek y rozćiągnęli iáko rożen álbo literá 1/ po boku ſwoim BielSpr 21v,
4;
W tym Woyciech Sampolenſki/ y Bernhard z Potoku/ Smiele Litwę z lewego rátowáli boku. StryjKron 732.Wyrażenia przyimkowe: »na bok«:
Bo pieſzek/ ieſli ná bok nie vderzy/ Baćſie nie trzebá KochSz A4.»po boku, bocech« (2): pomocnicy máią ſię prędko záſtáwiáć á pomágáć/ áby po boku ná zad niepryiaćielſkie woyſko ogárnęli BielSpr 21, 68.
»w bok« (9): Boleſław z poſilecznym vffem Slężakow w bok ludu Ceſárſkiemu przypadł BielKron 352, 422v; BielSpr 34v; Vderzyli Pogánom w bok ná ten czás práwie StryjKron 702, 527, 642, 732, 757; W bok wojſká/ król dwa mieczá od Niemców prziymuie KochProp 9.
»z boku, bokow« (25): BielKron 315v, 341, 353v, 399, 411v [3 r.]; ma vmieć huffy [...] przećiwko nieprzyiaćielowi/ ábo ná cżoło/ ábo z tyłu/ ábo z boku/ wywodźić ModrzBaz 115; Ieſli też rozumieſz iż rowne pocżty maćie [...] możeſz ie bić s tyłu y z bokow BielSpr 24, 6v; Lecz zbroynym Niemcom ręczney bitwy nie wytrwáli/ Tylko z łukow vffy ich z boku przerywáli StryjKron 527, 230 [2 r.], 527, 642, 702 [2 r.] (12); BielSjem 32; KochSz A3v, C3v.
b. W terminologii matematycznej (1): Linea proſta z boku do drugiéy proſtéy przytykáiąc/ nie cżyni iedno dwá kąty/ álbo proſté/ álbo dwiemá proſtym równé. GrzepGeom G.
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}