[zaloguj się]
[pdf]

BRAK (58) sb m

a jasne (w tym 5 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N brak
G braku
A brak braki
I braki(e)m braki

sg N brak (8). ◊ G braku (37). ◊ A brak (7). ◊ I braki(e)m (3). ◊ pl A braki (2). ◊ I braki (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Dokonywanie wyboru, wybieranie, różnicowanie, dzielenie na lepsze i gorsze; wybór; wyróżnianie; delectus et discrimen Mącz, Cn; delectus, diligentia, discrimen Cn (48): máiąc worki pieniędzy kthore rozmiotáli/ był brák troiáki. Naprzod Złote we złoćie/ Talarow/ Orty/ y myńcá poſpolita BielKron 331; Gdy piątnuią y znákuią/ ſkory wedle znákow odbieráć: áby Vrzędnik álbo Páſterz bráku ſobie nie cżynił. GostGosp 114.

brak kogo, czego (4): RejAp Ff2; CzechRozm 197v; NiemObr 84; Brák pokármów/ cnienié á gęſté/ V pań choroby częſté. GosłCast 22.

brak miedzy kim, czym (7): KrowObr O2, 224v; RejPos 56v, 60v, 238v; roznice żadney nie cżynili/ iákoby brák cżyniąc miedzy roſkazánim Bożym CzechRozm 98v; KochWr 30. Cf Frazy.

brak nad kim: v ktorego [Boga] nie ieſt żadny brák nád perſoną káżdego RejPos 243v.

brak w kim, czym (16): LubPs A2; RejPos 58v, 194v, 243, 243v, 255v (8); BudBib 3.Esdr 4/39; CzechRozm 99; ModrzBaz 141v; CzechEp 99, [384]; ActReg 43; áby Hetmáni ábo Rotmiſtrze/ w ludźie poſpolitym ná woynę wywiedźionym brák cżynili PowodPr 62. Cf »nie masz braku«, Szereg.

Frazy: »nie jest brak, nie bywa braku« [szyk zmienny] (5): RejAp 184v; A nie ieſt v niego brák áni miedzy Zydem áni miedzy Grekiem/ iedno ktokolwiek ſie chce vciec do miłoſierdzya iego/ káżdego wdzyęcżnie przyimuie ſwięte Boſtwo iego. RejPos 238v, 56v, 60v, 243v.

»nie ma(sz) braku« [szyk zmienny] (16): v Páná Bogá nie máſz bráku w perſonach LubPs A2; KrowObr 224v; RejAp 186, Ff2v; RejPos 58v, 194v, 243 marg, 243v, 255v (9); gdyż v niego [Pana Boga] bráku nie máſz/ gdyż tám nie máſz wymiánki ieſli krol álbo woiewodá RejZwierc 51v; BudBib 3.Esdr 4/39; ieśli między dobrym/ á między złym bráku niémáſz/ tám dáleko więcéy złych niżli dobrych będźie KochWr 30.

Wyrażenie: »brak w osobach, w personach, między osobami, nad personą« (19): LubPs A2; KrowObr C2, 224v; RejAp Ff2v; á iż nie máſz v niego bráku w żadney perſonie RejPos 255v, 58v, 194v, 243, 243v, 300 (11); CzechRozm 197v; CzechEp 99; NiemObr 84; KochWr 30. Cf »nie masz braku«.
Wyrażenie przyimkowe: »bez, krom, (o)procz braku« (16): BibRadz I *3v; Mącz 187d; Bárwy mi ſię krom bráku wſzytki podobáły Prot B2, B2v; KarnNap B; WujJudConf 197; CzechRozm 110, 190, 197v; Bo máſzkárá/ roſpuſzcża wſzytkim bez bráku/ do wſzelákiey nie wſtydliwośći wodze ModrzBaz 36, 60; KochTr 11; NiemObr 84; WisznTr 18; GórnTroas 24; Wichrzy Fortuná burzą ſzaloną. Slepa procz bráku rozśiewa ſzkody SzarzRyt D4.
Szereg: »wzgląd ani brak«: Y nie ma względu áni bráku w oſobach ále cżyni tho co ieſth ſpráwiedliwego BudBib 3.Esdr 4/39.
2. Rzecz wybrana spośród innych (9):
a. Rzecz licha, wybrakowana, wybierki, towar gorszego gatunku; błąd, wada; reiecta, reiectanea (pl) Cn (8): gdy ſie yaki brak á fáłſz ná kupi okażę [!]. Mącz 394b; iáko wiele złego ztey ſkázy [okupowania mężobojstwa pieniędzmi] vrosło? ktora żáłoſne odſzcżepieńſtwo y ſzkodliwy brak wniosłá do Rzecżypoſpol. ModrzBaz 79; KochJez B2; Przynieśćie rożey nabuynieyſze krzaki Zoſtawćie bráki. KlonŻal D2, B3; Bo ácz to wſzytko [stan wysoki, dobre mienie, gładkość] dobré/ y ma ſwé przyſmáki/ Ale z cnotą złożywſzy/ póydźie między bráki. KochDz 104; [miasto] oſádzone złymi ludźmi/ łotrámi/ wywołáńcámi/ wyświeceńcámi/ y práwie brákiem y wybierkámi narodu ludzkiego KlonWor ded** 3v; Przemáchlowałeś rzecży/ miáſto przednich/ bráki. KlonWor 67.
b. Wybór, dobór rzeczy najlepszych [czego] (1): [ta komedyja] Y wierſzámi wdzięcznymi [...] Y brákiem známienitych ſłow ieſt ozdobiona; Boday ták náſz POTROYNY. CiekPotr 56.
3. Nieobecność, niedostatek, ubóstwo [w czym] (1): [o tłumaczeniu] ćwiczenié krótkié y trudné, á tym trudnieyſzé, że v nas brák wielki w ſłowiéch. GosłCast 5.

Synonimy: 1. roznica, rozność, wybieranie, wybor, wymianka, wzgląd; 2. a. fałsz, skaza, wybierki.

Cf BRAKOWANIE

ZZie