Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [BRUDNONOSIWY]

Następne hasło: BRUDZIĆ »

BRUDNY (35) ai

Fleksja

sg
m	N	brudny	f	N	brudnå	n	N	brudno, brudn(e)
	G			G	brudn(e)j		G	brudn(e)go
	D			D			D	brudn(e)mu
	A			A	brudną		A	brudn(e)
	I	brudnym		I	brudną		I
	L			L	brudn(e)j		L

pl
N	subst	brudn(e)
A	subst	brudn(e)

sg m N brudny (10). ◊ I brudnym (1). ◊ f N brudnå (8). ◊ G brudn(e)j (1). ◊ A brudną (1). ◊ I brudną (1). ◊ L brudn(e)j (2). ◊ n N (praed) brudno (2), brudn(e) (2); -(e) ZbylPrzyg; -o : -(e) RejZwierc (2 : 1). ◊ G brudn(e)go (1). ◊ D brudn(e)mu (1). ◊ A brudn(e) (1). ◊ pl N subst brudn(e) (1). ◊ A subst brudn(e) (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w. (dwa z tych samych przykładów) s.v. brudno oraz XVII(XVIII) – XVIII w.

Znaczenia

Nieczysty, zanieczyszczony, splamiony (35)
- Przen: Niemoralny, nieuczciwy, nikczemny, obrzydliwy (9)
- a. Śniady, o ciemnej skórze (2)
- b. W funkcji rzeczownika (1)
  - Przen: Diabeł (1)

Nieczysty, zanieczyszczony, splamiony; illotus, sordidatus, squalidus, squarosus Cn (35): Ano więc zacną pánią iáki piecuch brudny/ Rychley cżáſem obłápi niżli drugi cudny. RejWiz 41, 39, 72v, 82, 84; RejZwierz 140, 141; Pan Bog zna miły oycże że ſie zá to wſtydzę/ Ze cie w brudney koſzuli y w poſciałce widzę. HistLan C3; máłe dzieći kiedy im brudne koſzulki zeymuią/ á w białe á we pſtre nadobnie wyſzyte ie ubieráią/ tedy przedſię płácżą RejZwierc 105, 17, 61v [2 r.], 143v, 219; WerGośc 235, 236; [Narew] Stroną prowádźi niż przyidźie do zgody/ Swe brudne wody. KlonFlis F4; Odźienie wſzytko z płotná niech brudne nie będźie ZbylPrzyg B2.

Przysłowia: Záwżdyć kto z brudnym mieſzka/ káżdy ſie vbrudzi RejZwierz 121v.

Ale co ma być biało niechayże będzie biało/ á co ma być brudno niechay będzie brudno RejZwierc 147.

Szeregi: »ciemny i brudny«: Lámpá ieſt ſámá przezſię y ciemna y brudna RejWiz 119v.

»szpetny, brudny«: Ieſli ciáło ſzpetne brudne/ Szpetnieyſze myſli obłudne. RejZwierc 237v.

W przen (1): Tákież thá brudna lámpá [dusza] cżłowieká márnego/ Pyęknie ieſt ozdobyona od Bogá zwirzchniego RejWiz 119v.

Przen: Niemoralny, nieuczciwy, nikczemny, obrzydliwy (9): A ten rychło na iaſnią mą prawdę odkrye A ty wſzytki przypadki brudne zemnię zmye RejJóz I3v; RejWiz 40, Cc8v; Abowiem brudna cnotá/ bárzo ſławę pſuie RejZwierz 136; Tákże też myſl wſpaniła cżłowieká pocżćiwego gdy będzie brudną ponuroſcią á tępoſcią pokryta/ thákże też sſzpetnieć y znikcżemnieć muśi. RejZwierc 54; KochPs 97.

Wyrażenie: peryfr. »ochmistrz brudny« = diabeł: á ochmiſtrz twoy on brudny iuż cie dawno cżeka/ áby cie też odprowádził do onych ciemnych roſkoſzy ſwoich. RejAp 187.

a. Śniady, o ciemnej skórze (2): Kásper Smolik. IZ brudny więc Smolikiem właſnie go przezwáli RejZwierz 66v; PaprPan Q2v.

Szeregi: »brudny, czarny by Murzyn«: Vźrzał pod gorą bieżąc dziwnego cżłowieká/ [...] Brudny/ cżarny by Murzyn/ ſzpetny/ okopciáły RejWiz 158.

b. W funkcji rzeczownika (1):

Przen: Diabeł (1): Rzekł brudny/ wierz mi byś ty też tám nogę włożył/ Podobnobyś ſie więcey ſnadź niżli ia ſtrwożył. RejWiz 159.

Synonimy: ciemny, szpetny; a. czarny.