![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: [BRUDNONOSIWY] | Następne hasło: BRUDZIĆ » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
BRUDNY (35) ai
Fleksja
| sg | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| m | N | brudny | f | N | brudnå | n | N | brudno, brudn(e) |
| G | G | brudn(e)j | G | brudn(e)go | ||||
| D | D | D | brudn(e)mu | |||||
| A | A | brudną | A | brudn(e) | ||||
| I | brudnym | I | brudną | I | ||||
| L | L | brudn(e)j | L | |||||
| pl | ||
|---|---|---|
| N | subst | brudn(e) |
| A | subst | brudn(e) |
sg m N brudny (10). ◊ I brudnym (1). ◊ f N brudnå (8). ◊ G brudn(e)j (1). ◊ A brudną (1). ◊ I brudną (1). ◊ L brudn(e)j (2). ◊ n N (praed) brudno (2), brudn(e) (2); -(e) ZbylPrzyg; -o : -(e) RejZwierc (2 : 1). ◊ G brudn(e)go (1). ◊ D brudn(e)mu (1). ◊ A brudn(e) (1). ◊ pl N subst brudn(e) (1). ◊ A subst brudn(e) (3).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w. (dwa z tych samych przykładów) s. v. brudno oraz XVII(XVIII) – XVIII w.
Znaczenia
Nieczysty, zanieczyszczony, splamiony; illotus, sordidatus, squalidus, squarosus Cn (35): Ano więc zacną pánią iáki piecuch brudny/ Rychley cżáſem obłápi niżli drugi cudny. RejWiz 41, 39, 72v, 82, 84; RejZwierz 140, 141; Pan Bog zna miły oycże że ſie zá to wſtydzę/ Ze cie w brudney koſzuli y w poſciałce widzę. HistLan C3; máłe dzieći kiedy im brudne koſzulki zeymuią/ á w białe á we pſtre nadobnie wyſzyte ie ubieráią/ tedy przedſię płácżą RejZwierc 105, 17, 61v [2 r.], 143v, 219; WerGośc 235, 236; [Narew] Stroną prowádźi niż przyidźie do zgody/ Swe brudne wody. KlonFlis F4; Odźienie wſzytko z płotná niech brudne nie będźie ZbylPrzyg B2.
Przysłowia: Záwżdyć kto z brudnym mieſzka/ káżdy ſie vbrudzi RejZwierz 121v.
Ale co ma być biało niechayże będzie biało/ á co ma być brudno niechay będzie brudno RejZwierc 147.
Szeregi: »ciemny i brudny«: Lámpá ieſt ſámá przezſię y ciemna y brudna RejWiz 119v.
»szpetny, brudny«: Ieſli ciáło ſzpetne brudne/ Szpetnieyſze myſli obłudne. RejZwierc 237v.
W przen (1): Tákież thá brudna lámpá [dusza] cżłowieká márnego/ Pyęknie ieſt ozdobyona od Bogá zwirzchniego RejWiz 119v.
Przen: Niemoralny, nieuczciwy, nikczemny, obrzydliwy (9): A ten rychło na iaſnią mą prawdę odkrye A ty wſzytki przypadki brudne zemnię zmye RejJóz I3v; RejWiz 40, Cc8v; Abowiem brudna cnotá/ bárzo ſławę pſuie RejZwierz 136; Tákże też myſl wſpaniła cżłowieká pocżćiwego gdy będzie brudną ponuroſcią á tępoſcią pokryta/ thákże też sſzpetnieć y znikcżemnieć muśi. RejZwierc 54; KochPs 97.
Wyrażenie: peryfr. »ochmistrz brudny« = diabeł: á ochmiſtrz twoy on brudny iuż cie dawno cżeka/ áby cie też odprowádził do onych ciemnych roſkoſzy ſwoich. RejAp 187.
a. Śniady, o ciemnej skórze (2): Kásper Smolik. IZ brudny więc Smolikiem właſnie go przezwáli RejZwierz 66v; PaprPan Q2v.
Szeregi: »brudny, czarny by Murzyn«: Vźrzał pod gorą bieżąc dziwnego cżłowieká/ [...] Brudny/ cżarny by Murzyn/ ſzpetny/ okopciáły RejWiz 158.
b. W funkcji rzeczownika (1):
Przen: Diabeł (1): Rzekł brudny/ wierz mi byś ty też tám nogę włożył/ Podobnobyś ſie więcey ſnadź niżli ia ſtrwożył. RejWiz 159.
Synonimy: ciemny, szpetny; a. czarny.
KN