[zaloguj się]
[pdf]

CHCIEĆ SIĘ (220) vb impf

sie (171), się (49).

e prawdopodobnie jasne (tak w chcieć); praet, con i fut chciało się (58), chciåło się (4); -å- SienLek; -a- : -å- OpecŻyw (4 : 1), BielKron (1: 4), Mącz (1 : 1).

Fleksja
inf chcieć się
indicativus
praes
sg pl
3 chce się chcą się

inf chcieć się (1) RejPs 204. ◊ praes 3 sg chce się (149). ◊ 3 pl chcą się (1) LibMal 1545/102v. ◊ praet 3 sg chciało się (59). ◊ fut 3 sg będzie się chciało (3), chcieć się będzie (1); będzie się chciało RejZwierc, KochFr; będzie się chciało : chcieć się będzie FalZioł (1 : 1). ◊ con 3 sg chciałoby się, by się chciało (6).

Sł stp s.v. chcieć, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Mieć ochotę; appetere Mącz; acuit animum aliqua cupiditas, ardere cupiditate, cupere, intemperantem esse in eius rei cupiditate, libido mihi est a. venit, salivam mihi movet aliquid, tenet me aviditas a. cupiditas a. studium Cn [w tym: z przeczeniem (78)] (220):
I. W zdaniu podmiotowym (1): A yeſly ſzią V M thak barzo chczą ygry thedi ya zwaſcha M do ſcheſzczy groſchi poygram LibMal 1545/102v.
II. W zdaniu bezpodmiotowym [w tym: komu (188)] (219): MurzNT 13v; GliczKsiąż Cv; RejWiz 191; Bowiem tá nigdy nie żrze/ kiedy ſie iey nie chce RejZwierz 132v; BielKron 458v; Appeto, pożądam/ chce mi ſie bárzo/ piſzcząmi zęby na co tákowego Mącz 295c; Prot Ev; káſzle/ krząka choć mu ſie niechcze RejZwierc 53, 59v; KochFr 10; CiekPotr 4.

chce się kogo, czego [w tym: komu (13)] (44): BierEz Q2; OpecŻyw 73v; A ktoby gi przy ſobie noſił/ tedy mu ſie picia chcieć nie będzie. FalZioł IV 19c; BielŻyw 74; Nie chce sie mu i jedz[en]ia. BierRozm 14; Na wierzbach we ſrzodku iey zawieſiliſmy gędzbę naſzę. [...] zawieſiliſmy lutnie, skrzypice, czuſz, bo ſie nam chciało nie gędzby. WróbŻołt 136/2, ſſ; á iáko ſie nam tego miáło chćieć widząc iż tám pan náſz zá nic niebył RejPs 204, 134v; RejJóz F3; RejKup I; MurzHist E3v; Bo vporni Litygantowie thák ſobie częſto mowią: Chceć ſye práwá zemną/ dam ći go doſtátek GroicPorz ſ4; KrowObr 116; Iednemu ſie chce tego/ drugiemu owego. RejWiz 141 v, 88v; RejZwierz 74v; BielKron 255v, 455v; Virosae mulieres, Iurzne białe głowy/ którym ſie mężá chce. Mącz 499b; Prot Bv, C3; GórnDworz Z2v, Z8v; Cżemu ſie nam pychy chce. RejZwierc A6v [idem 70]; Nam ſie cżemuś chce cudzego/ Ludziom też pewnie náſzego RejZwierc 231v, 6v, 7, 12v, 70, 113v, 231, 237; co miánowićie o tym Chriſtns do vcżniow ſwych [...] mowił/ [...] gdy ſie im też tego świetſkiego przełożeńſtwá chćiáło CzechRozm 250; PaprPan Ff2v; komorkić ſię y celle chćiáło/ otoſz ią maſz SkarŻyw 473, A5; MWilkHist E4v; KochFr 42; KochSz Cv; PaprUp E; CiekPotr 44; PaxLiz C; Tego ſię nam chce/ co ná cudzym brzegu KlonFlis C2v. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

cum inf [w tym: komu (112)] (131): Niechce ſie powiedać kiedy nikt niechcę [!] ſlucháć. March1 A4 [idem March3 V3v]; BierEz M2, P2; FalZioł IV 37d; Wybornie ieſt wten cżas vmrzeć gdyż ſie nawięcey chce żywu być. BielŻyw 144; BierRozm 20; March3 V3v; Iedneyże mi ſie rzeczy niechce przeſtáć od ćiebie proſić moy pánie ábyś mię domieſćił onego wolnego żywotá RejPs 38v, 58, 173v; Káżdemu ſie chce przewodzićRejRozpr 14, Hv; RejJóz O3v; RejRozm 403; RejKup e5, i7v, n4v, p6, v4v, bb4; MurzHist M3v; A káżdemu z nich chćyáło ſye przodkowáć á rządźić. KromRozm III M6v; BielKom E4v; GliczKsiąż D4; Kto ſye ſkłániał ku złośći znáć mi ſye go nie chciáło LubPs X2v; RejWiz 102, 104v marg, 136, 166v, Cc7v; Leop Gen 31/30; RejFig Dd2; RejZwierz 11; też ći mu ſye wżdy kiedy odpoczynąć chce/ iáko y mnie OrzRozm Tv; Nemo forum ac publicum valebat aspicere, Nikomu ſie nie chciáło ná rinek/ na vlicę wyźrzeć. Mącz 329b, 151d, 448d, 472b; Prot B4, Dv; SienLek V4; RejAp 180v; wſzákoż/ áby ſie w. m. nie zdáło/ iż dla tego vſtáię/ że mi ſie odpowiedáć niechce/ thák tho powiem. GórnDworz Hh3v, L; Y podáł iábłko oney nędzney Ewie/ ktorey ſie chciáło być boginią RejPos 101, 56v, 316v marg, 347v; bo ſláchetne przyrodzenie nie dopuśći kthoremu ſie wſżytko buiáć chce by orłowi RejZwierc 38v, 21v, [283], 32v, 66v marg, 113v (14); WujJudConf 144v; MycPrz II B2; CzechRozm 38, 240; ModrzBaz 140; Calag 64b; Gdy tedy tu wćiele żyłá/ á komu ſie ią cżćić chćiáło? SkarŻyw 589, 479; KochTr 16; CzechEp 319, 350; Ale ieſli mu ſię chce nas potępiáć/ niechayże to cżyni/ z iáſnych wyrokow páná chriſtuſowych NiemObr 114, 148; KochPieś 20; GórnRozm Hv; ZawJeft 12; bo na wzgardę swą, akomu się chce patrzyć. ActReg 158, 149, 167; Powiéſz z muſu/ co z dóbrą niechceć ſie powiedźieć Wolą GórnTroas 42; GrabowSet R; GrabPospR K3v; CiekPotr 47, 67, 77, 78; SkarKazSej 699b; Gdy ſię zpiią/ [...] Chce ſię im po vlicách po Polſku gáchowáć. KlonWor 52. Cf Frazy.

Ze zdaniem dopełnieniowym rozpoczynanym spójnikiem: aby [w tym z zapowiednikiem zespolenia: tego (2); komu] (3): RejPos 316v; A záwżdy mu [przyrodzeniu'] ſie tego chce/ áby ſie cżemu nowemu albo przypátroẃáło/ albo [...] ſkoſztowáło RejZwierc 18v, 66V.

Z okolicznikiem miejsca lub celu [w tym: do czego (7), z czego (3), stąd (2), od czego (1); komu (10)] (13): RejZwierz 141 v; Mącz 197d; Kiedyż ſie w. m. chce do zákriſtiey [...] y támći ia z w. m. poyde. GórnDworz Y; przedſię ſie nam nie chce do tey ſwiętey wiecżerzey RejPos 159v; HistLan Bv; Bo ſie iednym od nałogow bárzo niechce RejZwierc 168v, 61v, 170, 234; Niechćiáło śię do źiemie Zydowſkiey Apoſtołom BiałKaz C2v; StryjKron 637; WerGośc 236; GórnRozm E3.

Frazy: »Bogu się chciało« (1): vczinylem [...] tenzamek ſtoleczni Budzin tak yako ſſye bogv naprzod chczialo LibLeg 10/147v.

»chce się jeść« [szyk zmienny] (25): March1 A4v; BierEz I2v, P, Q2, R3v; OpecŻyw 29v, 59v, 73v [2 r.]; CZemu młodym barziey ſie chcze ieſć niżli ſtarim. GlabGad F6v, G2v; March3 V6; RejWiz 141v, 171; BielKron 14, 458v; Esurio. Chce miſie yeść/ Yadłbych. Mącz 83b, 99d [2 r.], 284a; HistRzym 63v, 96v; RejZwierc 110; HistHel B2; Oczko 24v.

»mowić się nie chce« (5): Ale mi ſie y mowić iakos o tym nie chcze RejJóz N3, D5v; RejKup k2V; RejPos 335; CzechRozm 199.

»chce się pić« (2): BierEz I2v; Sitio [...], Prágnę/ chce mi ſię pić. Mącz 397c.

»chce się spać« [szyk zmienny] (3): RejRozpr G4v; RejWiz 26; Dormiturio, Chce mi ſie ſpać/ Drzémię. Mącz 95a.

»nie chce mi się wierzyć« [szyk zmienny] (3): RejJóz F2v; Suspectum est mihi hoc, Nie chce mi ſie temu wierzić Mącz 406d, 128a.

»żyć się nie chce« (1): Y żyć ſię teraz y na ſłońce pátrzyć niechcę [!]/ gdy zakon Boży ták zdeptány ieſt SkarŻyw 130.

W przen; z okolicznikiem miejsca [komu] (1): niechce ſie w ćięmność ſercu cnému. GórnTroas 38.
a. Z elipsą bezokolicznika w zdaniu względnym = bez ograniczeń, do syta, według własnej woli [w tym: komu (7)] (9): Spi pokić ſie chce. March1 A4v [idem] March3 V6; RejZwierz 30v [3 r.]; BielKron 44; nápił ſie co ſie mu chćiáło. HistRzym 80v; Abych wolno puſzcżon był gdzyeby mi ſie chciáło HistLan C4.

W połączeniu z wyrazem „jedno” [komu] (1): ktory wſzéch roſkoſzy i czego mu śię iedno chce/ pożywa MurzHist R.

b. O czynnościach fizjologicznych [w tym: komu(8)] (9):
α. O oddawaniu stolca i moczu (8): ábowiem cżyni ſtholcze kiedi ſie komu chcze ániemoże gich mieć. FalZioł I l02a.

cum inf [w tym: komu (1)] (2): Cacaturio ‒ Chczemi ſzie kakac. Calep 145a. Cf »srać chce się«.

Frazy: »na przechod chce się« (1): Tenasmus [...] Gdy ſie komu częſto á gęſto ná przechod chce á yednák ſie nie może wypróżnić. Mącz 444a.

»srać chce się« (1): Azaſz niewieſz iż więc ſráć niechce ſie o głodzie. RejFig Bb8v.

»na stolec chce się« (1): Komu ſie na ſtolecz chcze á niemoże go mieć. FalZioł ++6c.

»chce mi się z wodą« (1): Micturio, [...] Chce mi ſie s wodą Mącz 222b.

»chce mi się na wychod« (1): Cacaturio, Chce mi ſie na wychód. Mącz 28c.

W przen (1):
Fraza: »aż się srać chce« (1): Owośći pánowie Ráyce/ Pátrząc ná nie áż ſie ſráć chce RejZwierc 234.
β. O nadmiernej pobudliwości płciowej (1): nie będzie naſyczon tey to luboſci cieleſney, choć y miaſto naſienia: krew wypuſzcża tedy mu ſie chcze FalZioł IV 39d.

Synonimy: pożądać, pragnąć.

Formacje pochodne: wschocieć się, zachcieć się, zechcieć się; chciewać się, zachciewać się.

KW