[zaloguj się]
[pdf]

CIELESNOŚĆ (44) sb f

cielesność (42), cielestność WróbŻołt (2).

Oba e oraz o jasne.

Fleksja
sg pl
N cielesność cielesności
G cielesności cielesności
D cielesności
A cielesność cielesności
I cielesnością
L cielesności cielesnościach

sg N cielesność (7). ◊ G cielesności (9). ◊ D cielesności (3). ◊ A cielesność (6). ◊ I cielesnością (9). ◊ L cielesności (3). ◊ pl N cielesności (1). ◊ G cielesności (2). ◊ A cielesności (3). ◊ L cielesnościach (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Strona cielesna w człowieku; przywiązanie do życia ziemskiego; żywot ziemski (17): Miły panie racży te złe ludźie oddalić od dobrych ludzi ktorych mało/ abouiem cieleſtnoſc ich napełniona ieſt grzechow ciemnych [de absconditis tuis adimpletus est venter eorum]. WróbŻołt 16/14; GórnDworz Mm2; NApiſał Apoſtoł ś. Páweł o Heretykách y o odſzcżepieńcách: iż nádęći dumą ćieleſnośći [sensu carnis Col 2/18] ſwoiey głowy ſię/ powiáda/ nie trzymáią SkarJedn 40, 156; ále go P. w tey trwodze y oney wielkiey pokuśie/ w ktorey zśćieleſnośćią [!] y zprzyrodzoną miłośćią walcżył/ trzy dni trzymáć chćiał. SkarŻyw 286; y by byłá dobrze w ten cżás ieść chćiáłá/ tedy niemogłá/ aſz ćieleſność ktora w duchu nieiáko była zátłumioná/ k tobie przyſzłá. SkarŻyw 580; Wzad ſzátánie: tego koſztuieſz co ludziom w ćieleſnośći miło/ nie tego co Bogu. SkarŻyw 598, 560, 572; SkarKaz 84b.
Szeregi: »ciało i cielesność; ciało z cielesnością« (3; 1): Duſzá chce do dobrego/ á ćiáło y ćieleſność niechce SkarŻyw 261, 321; SkarKaz 488a, b.

»świat i cielesność« (1): Y krotko mowiąc/ zepſował ſię wſzyćiek dom Boży [...] y ſynowie kośćielni ſpogánieli/ y w świát ſię y ćieloſność [!] obroćili SkarŻyw 269.

a. Widomy, zewnętrzny objaw (2): Bo niemoże tho być/ áby z podobieńſtwá ktorey rzecży ćieleſney/ iſtność oney rzecży ktora ieſt przez ćiáłá/ poznaná być mogłá: ponieważ to być muśi/ áby podobieńſtwá rzecży mniey ćieleſnośći miáły y więcey duchownymi były/ niż ſą ony rzecży/ ktore podobieńſtwo wyraża KuczbKat 100; A co ſie tknie pożywánia Wiecżerzey Páńſkiey/ ábo ćiáłá Chriſtuſowego: tedy y w tym iáko y w ponurzeniu Chriſtuſá głupim cżynią/ y ćieleſność mu też y ćienie zakonne przycżytáią: á to gdy mowią/ iż ná duchownym ćiáłá Chriſtuſowego pożywániu doſyć CzechRozm 267v.
2. Pożądliwość, żądza seksualna; cupiditas Mącz; carnalitas, commiscendorum corporum libido, libido, libido voluptatis, res Venereae, sensualitas, Veneris damnosa voluptas, Venerea voluptas, Venus Cn (27): PatKaz III 109v; WróbŻołt M8v; Imperare cupiditatibus, Popędliwość á cieleſność ſwą vſmierzáć/ dzierżeć ná wódzy. Mącz 280b; BiałKat 61; WujJud 13v; SkarŻyw 59, 440, 503, 517, 558 marg, 560; Y iuż ſię wſzyſtko pomieſzáło/ krew/ mężoboyſtwo/ złodźieyſtwo [...]: rodzenia odmiáná (to ieſt prze ćieleſność nieſłuſzną) małżeńſtwá nie gruntowność PowodPr 42, 38, 70 marg; dźiękuię żem nie ieſt cudzołożnik. Y ten grzech iuż nie ma hámowánia/ żadnego karánia nań práwá Polſkié nie máią, ſzerzy ſię wſzędźie/ a idźie ćieleſność dáley. SkarKaz 351b, 83a.

W charakterystycznych połączeniach: umartwienie cielesności; w cielesności chodzić, żyć, żyjący.

Wyrażenia: »chęć do cielesności« (1) vcżułá zimie dziwną [!] w komorze liliey y rożey/ y innych niewymownych wonnośći kochánie: iſz ſpytáć małżonká muſiáłá/ coby to było ták dziwnego/ co wniey y chęći do wſzytkiey ćieleſnośći gáśiło. on zátym cżuiąc dar Boży wniey/ radzić iey cżyſtość wiecżną pocżął SkarŻyw 178.

»pokusa cielesności« (1): Z niewiáſty ſkuſzoney pokuſę ćieleſnośći powroſkámi wybił. SkarŻyw 462 marg.

Szeregi: »cudzołostwo i cielesność« (1): Práwo ludu Chrześćiáńſkiego/ wie to/ iż nierządność ćieleſna ieſt zakonem Bożym zákazána. A przećię vchodząc gęſtſzych cudzołoſtw y ſproſnieyſzych ćieleſnośći/ przegląda y ćierpi poſpolitych nierządnych domow PowodPr 41.

»namiętność i cielesność« (1): Bo gdy kto pokoiu od Páná Bogá dánego [...] ná woynę známiętnośćiámi y ćieleſnośćią náſzą [...] nie vżywa: náſtępuie ſwawola SkarŻyw 558.

»rozkosz i cielesność« (2): SkarŻyw 270; Z czego áni do wielkich cnot [...] áni do vmartwienia ćiáłá y ſwey woli/ ludźie ſię nie przywodzą: ále ráczey do roſkoſzy y ćieleſnośći y hárdośći pobudzáią. SkarKaz 242a.

»cielesność i rozpustność« (1): Chodźmy vczćiwie/ iáko we dnie: nie w bieśiádách y piiáńſtwách: nie w ćieleſnośćiách (marg) wł: w łożách, to ieſt, nie w porubſtwie áni w cudzołoſtwie. (‒) y roſpuſtnośćiách [in cubilibus et impudicitiis] WujNT Rom 13/13.

»cielesność i sprosność« (1): dáleko było vznánié Bożé od Pogáńſkiégo ludu: przeto też ſtráćili byli wſzytkę poczćiwoćc [!] żywotá/ vdawſzy śię w ćieleſność i/ y w inſzé ſproſnośći takowé BiałKat 13v.

»swowolność i cielesność« (1): W uśćieeh ich Chryſtus/ Evángelia/ y piſmo brzmi: a w ſkutkách ich/ ſwowolnośc y ćieleſność/ na ktorąſmy z przyrodżenia [!] łáſkáwi SkarŻyw 59.

»żądza a (i) cielesność« (2): GórnDworz Ff3; á concupiſcencya [!]/ to ieſt/ nierządney żądzey y ćieleſnośći/ rozumowi ſię ſprzećiwiáiącey nie było. SkarŻyw 260.

Synonimy: 2. lubieżność, nieczystość, żądza.

Cf CIELESIEŃSTWO, CIELNOŚĆ

HG, MM