[zaloguj się]
[pdf]

CZERW (49) sb m i f

m (27), f (1), m a. f (21); m : f Mącz (1 : 1).

czerw (34), czyrw (15); czerw Murm, Mymer1 (5), Mymer2 (6), LubPs (2), KrowObr, Mącz (6), OrzQuin, BielSpr, BudBib, ModrzBaz, KlonŻal (3), Calep; czyrw BartBydg (4), Leop, BielKron, RejAp, RejZwierc (2); czerw : czyrw FalZioł (2 : 2), RejPos (3 : 4).

w miękkie. ◊ czerw Mącz (6), czérw (4) OrzQuin (Cn e pochylone); czerw- z tekstow nie oznaczających é.

Fleksja
sg pl
N czerẃ czerwi(e)
D czerwiowi
A czyrwia czerwi(e)
I czerwi(e)m, czerwim

sg N czerẃ (36). ◊ D czerwiowi (2). ◊ A czyrwia (2). ◊ I czerwi(e)m (1) BielSpr, czerwim (1) LubPs. ◊ pl N czerwi(e) (5). ◊ A czerwi(e) (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Drobne stworzenie (najczęściej owad), robak (przeważnie taki, którego uznawano za szkodnika); vermis Mymer1, BartBydg, Mymer2, Cn; tinea Cn (42): Mymer1 28v; BartBydg 168; to ziele na proch obwinąć w bawełnę á przyłożić na bolączi ząb/ boleſć oddala/ A kiedy go w nozdrze włożyſz/ Cżyrwia kthory bywa w zębie vmorzyſz FalZioł I 71b; Piwo białe cżyſte vkiſiałe/ z ſlodu dobrego/ cżyſtego ziarna, á nie zaprzałego/ á w ktoremby ſie cżerwie nie rodziły FalZioł V 64v, I 114a; Mymer2 28; A ſpráwił też bog cżyrwiá [Et paravit Deus vermem] o ſwitániu na záiutrz Leop Ion 4/7; Iż nie boycie ſie potępy ludzkiey á wymyſłow ich/ ábowiem ty iáko ſtárą ſzátę cżyrẃ zniſzcży/ á iáko wełnę mol pogryzie ie RejPos 30; Gdyż ſłyſzyſz od Ezáiaſzá/ iż poſciel twoiá cżyrẃ/ á przyodzianie twoie robacy. RejPos 164v, 201, 228, 264, 264v, 317; Abowiem wiemy y widzimy iż czás náſz bárzo krotki ieſt a źdrzeiemy iáko iábłká ſłodkie ná drzewie/ áno iedny głodzą oſy/ drugie cżyrẃ gryzie RejZwierc 115; BudBib Iob 21/26; Cżerwie ktore ćiáło wołu robotnego tocżą/ W płowe ſię ſkrzydłá obłocżą. KlonŻal C2v, C3, C3v.
Zestawienie: »mięsny czerw« (2): Terma. [...] Mieſny czierw Mymer1 28v; Mymer2 28.
W przen (1): Także też nam przychodzi/ y oſy nas y cżyrwie rozmáići gryzą RejZwierc 115.
a. Apis mellifica L. (Rost); larwa pszczoły; fucus Murm, Mymer2, Calep, Cn; apis imperfecta Murm, BartBydg, Cn; cephen, fur, pecus ignarum apum, serotinus fetus Cn (4): Fucus apis imperfecta, [...] Czerw. Murm 97; apis imperfecta, czyrw BartBydg 61b; Mymer2 27v; Calep 438b.
b. Anobium pertinax L. (Rost); kołatek, owad, którego larwy żerują na drewnie; teredo Mymer1, BartBydg, Mymer2, Cn; termes BartBydg, Cn; cossus, galbα, pityocampe Mącz; dices, raucα, thrips, tinea Cn (10): Galba Máły Robaczek w potráwie ſie rodzący yáko w tłuſtich ſerzech/ też czerẃ w drzewie. Mącz 141d, 32d; to coby ná żywe Obrázy nákłádać mieli/ [...] to nákłádáią ná martwe pniaki/ ná kije/ ná deſki ku nitzemu niepożythetzne/ kthore tzerw ie. KrowObr 117; która wrodzóna opinia/ wſzyſtkę myśl dobrą w człowieku z korzeniá ták pſuie/ iáko czérẃ drzewo pſuie z korzeniá go tocząc. OrzQuin S; ModrzBaz 65.
Zestawienie: »drzewiany (a. drzewny) czerw« (4): Mymer1 28v; Teredo, te[r]mus, te[r]mes, vermis in ligno nascens et illud rodens, drzewyany czyrw; teredo, drzevotocz BartBydg 157; Mymer2 28; Cossus, Próchno/ Robáctwo ktore w drzewiech miedzy korą á miedzy drzewem roście/ Drżewny czerẃ. Mącz 66d.
Szereg: »czyrw albo robacy« (1): A my thu więc nędznicy iáko cżyrẃ albo robacy kiedy drzewo gryzą chcemy ſzácowáć a rozmirzáć rozumy ſwemi ſpráwy álbo opátrznośći dziwne Páná tego. RejAp 51v.
c. Calandra granaria L. (Rost: żytny robak); wołek zbożowy; curculio Mymer1, Mymer2 (2):
Zestawienie: »żytny czerw« (2): Cuculio [!] [...]. Zytny czerw. Mymer1 27v; Mymer2 27.
d. Galleria mellonella L. (Rost: woskowy robak); acar Mymer1, BartBydg, Mymer2 (3):
Zestawienie: »woskowy czerw« (3): Acer. [...] woskowy cyerw Mymer1 27v; BartBydg 3b; Mymer2 27.
e. Bombyx mori L. (Rost: jedwabny robak); jedwabnik (tu: jego larwa) (1): Ná tymże też wyſpie w Syciliey miáſto známienite ſtáre Meſáná w ktorym iedwabie ſpráwuią przez cżyrwie robaki/ máiąc doſyć drzewá (zową Morus) z ktorego ći robaći liśćiem żywią ſie wypuſzcżáiąc z ſiebie iedwab iáko páiąk cżyni páięcżynę BielKron 276v.
2. Robaczywienie; choroba roślin, owoców; robigo, roratio, vermiculatio Mącz (6): Máćice wſſytki w winnicách y drzewá figowe/ Záráźił ye ſrogim cżerwim iż były nyezdrowe LubPs Yv, Yv marg; Roratio etiam, Czerẃ ná winnicách od wielkich á niewczeſnych deſzczóm [!] czáſu kwitnienia. Mącz 358c; Vermiculatio, Robáczywienie/ ſzkodá zwłaſzczá ták w naſieniu yáko y w drzewiech roſtącich/ czerẃ. Mącz 485a.
Zestawienie: »czerw żytna« (1): Robigo, Rdza ná życie/ to yeſt/ śnieć czerẃ żytna skázá żytna gdy ziołá álbo słoma czerwienie. Mącz 357a.
W przen (1): to ták przes niedbáłość á prżes wnętrzne walki Pánow Krześćijáńſkich ich tho Złote Iábłko cżerwiem vpádło z żáłośćią y s ſzkodą wſzego Krześćiiáńſtwá BielSpr 57.
3. bot. Scleranthus annuus L. (Rost); ziele (1): LIlialis ieſt ziele podobne cżyrwiowi/ thelko iſz mnieyſze/ kwiathek ma mały á drobny iakoby pſinkowy FalZioł I 77d.

Synonimy. 1. robak; a. szczmiel, trąd; b. drzewotocz; 2. robaczywienie.

Cf CZERWIEC, CZERWOTOCZYNA

ZZa