[zaloguj się]
[pdf]

1. CZEŚNIK (10) sb m

cześnik (9), czaśnik (1); cześnik MetrKor, BartBydg (2), ComCrac (3), RejRozpr, SarnStat (2); czaśnik GórnRozm.

-ſ- (4), -ś- (3), -s- (2), -ſz- (1).

e oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N cześnik cześnicy
G cześnik(o)w
I cześniki

sg N cześnik (4). ◊ pl N cześnicy (2). ◊ G cześnik(o)w (2). ◊ I cześniki (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde bez cytatu.

1. Wysoki urzędnik, dostojnik, dygnitarz (2): Dignitarius, czesnyk BartBydg 42b.
a. Kasztelan, naczelnik grodu (4): Castellanus, czesnyk, grododzyerscza BartBydg 23b.
2. Tytularny urzędnik ziemski (pierwotnie dostojnik dworski, którego zadaniem było nalewanie wina władcy (8): Aczi Voiievodovie, Caſtellani Czeſniczy y ynni vrzedniczy ziemſczy przez nas dani, doſtateczną poſſeſſią dziedziczną [...] miecz mayą. ComCrac 14v, 15v; A ze ſtá zwas ieden ſiędzie Tákim kſtałtem na vrzędzie Aby iedno prawdę mnożył A ſwe pożytki odłożył Chybá drobnych kęs czeſnikow Chorążych/ woyſkich ſtolnikow Tám nic nieprzydzie do mieſſku RejRozpr C2v; Podczáſzy, Stolnik, Cześnik, Podſtoli, máią bydź w Ruſkich Woiewództwách SarnStat 233.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej (4): Iákub Ponętowſki Cześnik Lęczycki z Woiewodztwá Lęczyck. SarnStat 1017.

W połączeniu z G od „ziemia” + przymiotnik od nazwy miejscowej (1): Item Wſchithki vſtawy i articuli, ktore wyelmozny pan otta. [...] Sandomirſki woyewoda, spany Czeſznyki podolſki zyemye y spany staroſtamy Choczinſkimy, y sgynnemy pany zyemye Moldawſki vſtawyl. thi mayą bicz moczno dzyerzany. MetrKor 40/815.

Szereg: »urzędnik a cześnik« (1): voyevoda zynnemi vrzędniki a czeſniki ziemſkiemi męzoboicze to zkazą czo iego vinnoſczi bęndzie naliezalo ComCrac 116v.
W przen (1): Więc żeśćie doſtáli do tego trunku hoynych czáśnikow dobrotliwych/ podczaſzow/ popiliśćie ſię tą Wolnośćią GórnRozm D4.
[Szesnastowieczna postać „cześnik” powstała prawdopodobnie z pomieszania dwóch początkowo różnych wyrazów: „czestnik” od „cześć” i „czesznik” od „czasza”. W powyższym materiale kontynuacją pierwszego mogą byćprzykłady ze znacz. 1., drugiego ‒ przykłady ze znacz. 2.]

Synonimy: 1. dygnitarz, urzędnik; a. grododzierżca.

KW