[zaloguj się]
[pdf]

DAREMNIE (33) av

a jasne, oba e prawdopodobnie jasne (tak w daremno, daremny i w formancie -e; Cn pierwsze e pochylone, drugie jasne).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.

1. Na próżno, niepotrzebnie, bezskutecznie; inaniter, nequicquam, frustra, vacanter, incassum Cn (23): W tym przykazaniu Bożim zakazuie pan Bog abyſmy na ymię iego daremnie nie prziſięgali/ nie przeklinali SeklKat E4; [posłowie mówili] W ktorym iż jest przedniejszy [pokój] domowy, potrzebuje pirwego opatrzenia, boby daremn(i)e inny każdy postronny obmyśliwan był, gdyby ten wewnętrzny, ktory się barzo szyrzy, a musi być każdemu zebraniu szkodliwszy, upokojon nie był. Diar 84; GroicPorz C3v; GrzegRóżn K4; RejPos 172; Owizem ieſliby kto miecż noſił dáremnie/ komuby gi BOG do ręku dał/ żeby go on od krwie záwśćiągał [...] tedyby tym ſámym przekłętym zoſtał. CzechRozm 254v; SkarŻyw 436; Y dźiwno mi temu iż dáremnie tę ták wielką pracą podiął: bacżąc to iż ſwey obietnicy doſyć vcżynić nie miał. CzechEp 175, 35; Phil E; CiekPotrHerb )?(3.
Zwroty: »brać imię Pana Boga (a. boże, a. pańskie święte) (na)daremnie« [szyk zmienny] (7): Y yne haniebne przeklinania czinia [...] á ſnać ſię tego więcey naucza od ſwoych rodziczow [...] brac nadaremnie ymię Boże/albo czartowſkie. SeklKat F3, B2, E3v, F3v [2 r.]; A nád nim ieſzcże wiśi tężſzy bicż od niego/ Co brał w vſtá daremnie ſwięte Imię iego. PaprPan Ee3v; Iákoby ono prawo nie do Chrześćijánow nienależáło; Imieniá Bożego dáremnie niebierz/ áni fáłſzywie vżyway. ModrzBaz 140v.

»daremnie (u)czynić« [szyk zmienny] (4): Chwalą ćię to prawdą vſty/ y boią ſię ćiebie/ iáko ſą od ludźi wyucżeni/ ále to dáremnie cżynią/ chwały thy tákowey nie przyimuieſz. CzechEp 37, 297 [2 r.]; Wáżę ſie y tę prośbę vcżynić dáremnie PudłDydo A4v.

Szereg: »prożno i daremnie« (2): iż Bog oćiec náſz prawdźiwy ieſt/ y nie prożno y dáremnie nie mowi y nie cżyni CzechEp 297, 297.
Wyrażenie przyimkowe: »na daremnie« (6): nic nie lituiąc oney niewinney krwie iego/ która ieſt nádáremnie dla ciebie przelaná RejPos 30v. Cf »brać imię Pana Boga (na)daremnie«.
2. Za nic; z łaski; bez zasług; gratuitus Mącz; gratis Vulg (7): á ma wierzic że mu grzech ieſt daremnie odpuſczon żroſkazania á miłoſierdzia bożego SeklKat X3v, S4v; Ktorzy byli pomárli w grzechách/ Przez Chriſtuſá ſą ożywieni. Nie ſwymi vczynkámi/ ále dáremnie przez wiárę Chriſtuſową. WujNT 669.
Przysłowie: bibl. dáremnieśćie wźięli/ dárem dawayćie [gratis accepistis gratis date]. BibRadz Matth 10/8.
Szeregi: »z łaski, daremnie« (1): A ták choćby ich z łáſki ſwey dáremnie/ wybáwił z oney niewoley ćieleſney/ w ktorą ſie ſami dobrowolnie złośćiami ſwymi záprzedawali. CzechRozm 119.

»daremnie, bez (krom) zasług« (2): Gratuitus Ten który z ſwey chuci co czini/ Daremnie krom którich záslug. Mącz 149a; wſzeláki człowiek vſprawiedliwión ieſt od páná Bogá ſzczyrą łáſką iego [...] á to dáremnie/ bez żadnych zaſług náſzych BiałKat 28v.

3. Niesłusznie, bez powodu, bezpodstawnie; fałszywie; perperam Calep; gratis Vulg (3): Calep 787b; [jest napisane] Ze mię daremnie (marg) niesłuſznie. (–) mieli w nienawiśći [Quia odio habuerunt me gratis]. WujNT Ioann 15/25; Więc ći co cudze rzecży biorą potáiemnie, Ná vboſtwo przycżynę kłádą, choć dáremnie. Cżaſem też ná ſzátáná, gdy przycżyn nie ſtánie, Cżaſem ná Bogá: cżáſem ná złe wychowánie. KlonWor **v.

Cf DAREMNO, DARMIE, DARMO, NIEDAREMNIE

JW