[zaloguj się]
[pdf]

DATEK (49) sb m

-å- (42), -a- (4); -a- BierEz (2), MurzNT; -å- : -a- Leop (5 : 1); e jasne.

Fleksja
sg pl
N dåtek dåtki
G dåtku dåtków
D dåtkóm
A dåtek dåtki
I dåtkiem dåtki
L dåtku dåtkach

sg N dåtek (6). ◊ G dåtku (9). ◊ A dåtek (11). ◊ I dåtkiem (8): -em (3), -(e)m (5). ◊ L dåtku (2). ◊ pl N dåtki (1). ◊ G dåtków (1). ◊ D dåtkóm (1). ◊ A dåtki (6). ◊ I dåtki (2). ◊ L dåtkach (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z tych samych przyładów) – XVIII w.

To, co się daje; dar, opłata, zapłata, nagroda; datum Vulg, Cn; donarium Vulg; merces PolAnt; niceterium Mącz; donatio, praemium JanStat; datus Cn (47): Nie żądamći dátku twego/ Iedno miły ćiebie ſámego BierEz R, R; RejRozpr A4v; Gdy mu to nye poſzło/ datki á luboſćyámi ćyeleſnymi yął ſye ich zwodźić KromRozm I M4; MurzNT 26 marg; W káżdym datku ochotną vkáż twarz twoię. Leop Eccli 35/11; niebaczę komuby miał być táki Dworzánin rowny/ iedno piękney vbráney á dworſkiey Pánnie/ która z pewnego datku Krolowey ſłuży. OrzRozm R, O, R4v; Ten [Wojen] vſtáwił w ſwey źiemi cżterzech ſędziow/ kthore datkiem y żywnośćią z ſkárbu poſpolitego opátrzył áby od ſądow nic nie bráli dla lepſzey ſpráwiedliwośći BielKron 321v, 334; OrzQuin C3v, G3 marg; To (záś ieſt) datek [oblatio] ktory dáwáć będziećie/ ſzoſtą część Efy z chomerá pſzenice BudBib Ez 45/13; NIe weſel ſię Izráelu cżáſu rádośći/ [...] bo zbłazniłeś ſię od Bogá ſwego/ rozmiłowałeś ſię datku nád wſzytkie boiowiſká żytá. BudBib Os 9/1; A Duchá świętego zaś niechcą [trynitarze] nicżym inſzym mieć/ iedno dárem Bożym/ pobudką do ſpraw ludźi ś. y oſobliwym datkiem Bogá wſzechmogącego. ReszPrz 88; przebił bramy twárdé Zacnych miaſt Mácedonczyk y podkopał hárdé Tyránny datkiem KochPieś 36 [2 r.]; Tributio - Dątek. Calep 1083b; Wſzákoż dobrego Vrzędniká powinien [pan] ták datkiem iáko wychowániem/ według zaſługi iego/ opátrzyć. GostGosp 154; OrzJan 44; KochCn B3v; Ták wybráne ono Páńſkie nacżynie o żywnośći kápłáńſkiey. á obácż to tu/ że y fáłſzem robiącym vcżyćielom/ ná obrokách y datkách nie ſchodźiło LatHar 128; Nie iżbym ſzukał datku: ále ſzukam owocu ktoryby obfitował ná liczbie wáſzey. WujNT Phil 4/17, s. 281; áni będę dbał ná łáſkę ábo niełáſkę czyię/ áni ná datek ábo przegzożki y karánie iákie SarnStat 554, 199.

W charakterystycznych połączeniach: czekać, szukać datku; opatrzyć datkiem (2), uraczyć.

'Przysłowie: Wedle datku służbá. KochAp 7.
Zwroty: »(od)da(wa)ć datek« [szyk zmienny] (6): Ianowemv sinowy dalem ſlaſkj ſwey [...] Herdelſką zyemię A on tesz nam ma dawacz ſtego niektorj datek do ſkarbu naſzego niewielky LibLeg 10/147v; oddał im on wſſyſtek datek ſynow Iſráelſkich. Leop Ex 36/3, Luc 11/13; GostGosp 155 [2 r.]; WujNT Luc 11/13.

»wziąć datek« (1): Choćia Miſtrz/ máca/ ſzuka/ gdzieby wyrznąć płátek/ A wżdy od ſzáty weźmie/ iáki on chce datek. BielSat C2.

Wyrażenia: »dobry datek« = bonum datum Vulg [szyk 3 : 2] (5): Ieſliſz thedy wy będąc złemi/ vmiećie dobre dathki dawáć ſynom/ wáſſym: iáko dáleko więcey oćiec wáſz niebieſki/ da duchá dobrego/ tym kthorzy go proſſą. Leop Luc 11/13 [przekład tego samego tekstu WujNT]; BielKron 363: nic inſzego nie biorą [Turcy] przedſie ieno iákoby ſię w męſtwie ſtárſzemu okazał/ bo tákie dobrym datkiem y vrzędem opatruią. BielSpr 52v; WujNT Luc 11/13, Iac 1/17.

»datek mały, niewielki« [szyk 2 : 2] (3 : 1): LibLeg 10/147v; iáko Pan zły/ Datek od niego máły mam Strum R2v; Viaticulum ‒ Małi datek na drogę. Calep 1120b; GostGosp 155.

»wielki datek« (1): Bo dobremu/ pilnemu/ ſpráwnemu/ wielkie wychowánie y wielki datek dáć/ mnieyſza ſzkodá/ niż máłe wychowánie y mnieyſzy datek niepilnemu á nierządnemu. GostGosp 155.

Szeregi: »datek, (i) dar« [szyk 1 : 1] (2): Niceterium vel Niceteria, Dar/ datek á vpominek/ który dayą temu który bitwę wygrał. Mącz 246c; Wſzelki datek dobry/ y wſzelki dar doſkonáły [omne datum optimum et omne donum perfectum] z wyſocza ieſt/ sſtępuiący od Oycá świátłości WujNT Iac 1/17.

»datek a (i) upominek« (3): Castrensis corona, Datek á vpominek tego który ſie naprzód pokuśił w obós nieprziyacielski. Mącz 40b, 246c; Niechże tedy datki y vpominki Biſkupié ná ſtronie będą OrzQuin G3.

Wyrażenia przyimkowe: »według (a. wedle) datku« (2) : Daway Nawyſzſſemu według dátku iego [secundum datum eius] Leop Eccli 35/12; KochAp 7.

»za datkiem« (3): Theſz czinila thakowe guſla dzyewkam rzadnym za dathkiem LibMal 1544/86; BielKron 363; [abyśmy] Ruſkiéy y Krákowſkiéy ſoli zá datkiem pewnym woźić y vżywáć dopuſczáli. SarnStat 389.

a. praw. Suma pieniężna zapisywana żonie na majątku męża jako odwzajemnienie za posag; wiano (1):
Szereg: »datek i posag« = donatio et dos JanStat (1): VStáwiamy/ iż gdy mąż vmrze/ żoná przy datku y przy poſagu/ y przy káżdych innych rzeczách z wypráwą wnieśionych/ [...] ma zoſtáć SarnStat [630].
b. Wydatek (2):
Szereg: »datek i wziątek (a. wzięcie)« = datum et acceptum Vulg (2): á co kolwie wydaſz zlicż á zwaſz: á datek káżdy y wźiątek nápiſz. Leop Eccli 42/7, 41/24.

Synonimy: dar, podarek, upominek.

KCh