[zaloguj się]
[pdf]

DOMOWNIK (68) sb m

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N domownik domownicy
G domownika domowników
D domownik(o)m
A domowniki
I domowniki(e)m domowniki, domownikami
L domownikåch

sg N domownik (2). ◊ G domownika (3). ◊ I domowniki(e)m (2). ◊ pl N domownicy (19). ◊ G domowników (16); -ów (1), -(o)w (15). ◊ D domownik(o)m (7). ◊ A domowniki (11). ◊ I domowniki (4) KromRozm III, SkarŻyw, NiemObr, Phil, domownikami (3) PowodPr (2), SkarKaz. ◊ L domownikåch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Członek rodziny, służący mieszkający w jednym domu, gospodarstwie razem z właścicielem [najczęściej w pl]; contubernalis, domesticus, familiaris, proximus Cn (68): BibRadz Matth 10/25; Gdy dáwáć nie maſz woley/ nic po obietnicy/ Ale wżdy niech nie płáczą twoi Domownicy. Prot D3v; BudBib I 144c marg; CzechRozm 99v, 131v; drudzy ſą ktorzi w cháłupkách ſwoich mieſzkáiąc/ ſwoie/ y domownikow ſwych [suas et suorum] potrzeby/ iáko mogą opatrzáią. ModrzBaz 37v, 15, [38], 82v; SkarJedn 7 [2 r.], 12, 304; Zywot S. Anzelmá Arcybiskupá Kántuáreńskiego/ piſany od Edynnera Angliká domowniká iego. SkarŻyw 331, A5v, 211, 347, 498, 597; CzechEp 22, 72; NiemObr 8; Calep 486b; LatHar 461; y był okrzczony ſam/ y wſzyſcy domownicy iego [et omnis domus eius] nátychmiaſt. WujNT Act 16/33, Matth 10/25, Act 10/7, 1.Cor 1/11, s. 576, 666, 734; Cudzoźiemców zſobą nie przywodźić, y odpráwić okrom niektórych domowników. SarnStat 108; Drudzy czeládźi heretyctwá dopuſzczáią/ y śmieią ná chlebie ſwoim chowáć iad domownikow wſzytkich: iſkrę ktorą dom wſzytek zgorzeć może. SkarKaz 422b, 158b, 422a [2 r.], 519a, 610b, 639b; GosłCast 61; SkarKazSej 671b.

W połączeniach szeregowych (6): Maſz piękną zábáwę wdomu [...] á zwłaſzcżá gdy co ku náuce y nápráwie domownikow twoich/ dziatek/ y cżeladki vcżynić chceſz. SkarŻyw A4v; NiemObr 9; RAcż miłośćiwy Boże/ rządźić y ſpráwowáć dom moy/ ſyny/ cżeladkę/ y domowniki moie LatHar 629, 629, Aaa5v; PowodPr 63.

Przysłowie: z domownikow náſzych/ nawiętſzy nieprzyiaćiele náſzy SkarŻyw 200; y będą nieprzyiaćioły człowiekowi domownicy iego [et inimici hominis domestici eius]. WujNT Matth 10/36.
Szeregi: »czeladź i domownicy« (1): á do tego należy/ áby oná cżeladz y wſzytcy domownicy [familia ac omnes domestici] weſpołek żyli ModrzBaz 2v.

»gospodarz abo domownik« (1): Skoro ſię gdźie dom záżże/ Goſpodarz ábo ktory domownik [paterfamilias aut domesticorum aliquis]/ niech wnet z domu wybieży: á ogień obwoływa. ModrzBaz 83v.

»domownik a(l)bo (i) przyjaciel« [szyk 2 : 1] (3): poſpolićie to bywa/ iż nierádźi ſię dawáią [krolowie] domownikom ábo przyiaćiołom [familiaribus] ſwym/ ábo y wſzytkim ktorzi około nich vſtáwicżnie bywáią. ModrzBaz 130; Phil L4; Maſzże ty przyiacielá álbo domowniká Báczenia ſtátecznego? CiekPotr A4.

»domownicy i sąsiedzi« (1): Zbieżeli śię w tem cżáśie domownicy y ſąśiedźi wſzytcy [a domesticis et vicinis omnibus]/ oględowáli onego ránnego/ á on iuż leżąc kona. ModrzBaz 31.

»słudzy abo domownicy« (1): Y cżego ſromotá mowić/ żeby przed ſługámi ábo domownikámi/ tego co wypili niemieli zwróćić PowodPr 73.

Przen: Mieszkaniec królestwa bożego; wierny, sługa boży (12): [ktorzyście] ochotnie męki podięli/ y przeto teras iáko domownicy iego [Boga]/ złącżeni znim ieſteśćie SkarŻyw 120; PowodPr 17.
Wyrażenia: »domownik boży« = domesticus Dei Vulg, PolAnt (7): Páweł S. powyeda/ iż Ephezowye ſą zbudowáni myeſſczány ſwyętych á domowniki bożymi. KromRozm III G5v; BiałKaz C2; BudNT Eph 2/19; NiemObr 36; A przeto iuż więcey nie ieſteśćie gośćie y przychodnie: áleśćie ſpołmieſzczánie z świętymi y domownicy Boży WujNT Eph 2/19 [przekład tego samego tekstu BiałKaz C2, BudNT, NiemObr 36]; SkarKaz 517b, 634b.

»domownik wiary« = współwyznawca; domesticus fidei Vulg, PolAnt (3): A przeto poki czás mamy dobrze dziáłaymy ku wſzem/ á nawięcey ku domownikom wiáry. BudNT Gal 6/12 [10] [przekład tego samego tekstu WujNT]; CzechRozm 230v; WujNT Gal 6/10.

Synonimy: krewny, przyjaciel, sługa.

Cf DOMAK, DOMOWIEC, DOMOWIT

SB