Słownik polszczyzny XVI wieku - doświadczyć się

« Poprzednie hasło: DOŚWIADCZYĆ

Następne hasło: (DOŚWIADOMY) »

DOŚWIADCZYĆ SIĘ (30) vb pf

doświadczyć się (22), doświadszyć się (5), doświaczczyć się (2); doświadczyć się OpecŻyw, SeklKat (2), RejKup, MurzHist, UstawPraw, KwiatKsiąż, Mącz (3), RejPosWiecz², CzechRozm (3), ModrzBaz, GostGosp (2); doświadszyć się GliczKsiąż, RejZwierc (2); doświaczczyć się LibLeg, Calep; doświadczyć się : doświadszyć się RejPos (3 : 2), RejPosWiecz³ (3 : 1).

się (6), sie (24).

-dcz- (18), -dsz- (6), -tcz- (4), -cz- (2).

o jasne; -a- (16), -å- (8); -a- OpecŻyw, UstPraw, Mącz (3), RejPosWiecz², RejZwierc (2), ModrzBaz; -å- MurzHist, GliczKsiąż, GostGosp (2); -a- : -å- RejPos (3 : 1), RejPosWiecz³ (2 : 2), CzechRozm (2 : 1).

Fleksja

inf	doświadcżyć

praet
	sg		pl
1	m	doświadczyłem się, -m się doświadczył	m pers	-chmy się doświadczyli
3	m	doświadczył się	m pers

imperativus
	sg
2	doświådcz się, doświadczy się
3	niechaj się doświadcży

conditionalis
	sg		pl
1	m		m pers	by(s)my się doświadczyli
2	m	byś się doświadczył	m pers
3	m	by się doświadczył, by się doświadczeł	m pers
3	f	by się doświadczyła	m an

impersonalis
praet		doświadczono się, doświadczyło się
fut		doświadczy się
con		by się doświadczono
participia
part praet act		doświadczywszy się

inf doświadcżyć (6). ◊ fut 2 sg doświadczysz się (1). ◊ 1 pl doświadczymy się (1). ◊ praet 1 sg m doświadczyłem się, -m się doświadczył (2). ◊ 3 sg m doświadczył się (2). ◊ 1 pl m pers -chmy się doświadczyli (1). ◊ imp 2 sg doświådcz się (2) RejPos, CzechRozm, doświadczy się (1) OpecŻyw; -å- (1) RejPos, -a- (1) CzechRozm. ◊ 3 sg niechaj się doświadcży (1). ◊ con 2 sg m byś się doświadczył (1). ◊ 3 sg m by się doświadczył (3), by się doświadczeł (1); -ył RejKup, RejPos (2), -(e)ł LibLeg. f by się doświadczyła (1). ◊ 1 pl m pers by(s)my się doświadczyli (1). ◊ impers fut doświadczy się (1). ◊ praet doświadczono się (1), doświadczyło się (1). ◊ con by się doświadczono (1). ◊ part praet act doświadczywszy się (2).

Sł stp notuje s.v. doświadczyć, Cn brak, Linde XVII – XIX w.

Znaczenia

1. Poddać siebie probie, zbadać skontrolować siebie; roztrząsnąć swoje sumienie (w funkcji strony zwrotnej) (14)
2. Przekonać się, upewnić się o czymś; stwierdzić, zaobserwować jakiś stan rzeczy; zorientować się w czym, uświadomić sobie coś; przez doświadczenie nabyć wiedzy, znajomości czegoś (13)
3. Być a. zostać udowodnionym (w funkcji strony biernej) (3)

1. Poddać siebie probie, zbadać skontrolować siebie; roztrząsnąć swoje sumienie (w funkcji strony zwrotnej) (14): SeklKat X4v; RejKup m6v; Iáko ſie ma cżłowiek doſwiadſzyć. RejPos 90 marg, 90, 159; RejPosWiecz² 95.

doświadczyć się w czym (5): też Páweł s. dołożył/ áby ſie pewnie káżdy doſwiádſzył w mocney wierze ſwoiey RejPos 235; RejPosWiecz³ 96; Tákże też Potym y w miłośći ſie doświádcż: ktorąś też powinien Chriſtuſowi CzechRozm 209v, 209v, 268v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: w tym (1); jeśli (2), co (1)] (3): Tu pirwéy ſie doſwiatcży tzo będzieſs mogł na potym cirpietz. OpecŻyw [192]v; maſz ſie też w tym doſwiádcżyć/ ieſli chceſz [...] tego ſwego złego żywotá/ y tych okrutnych grzechow/ przeſtác RejPosWiecz³ 98v, 98.

2. Przekonać się, upewnić się o czymś; stwierdzić, zaobserwować jakiś stan rzeczy; zorientować się w czym, uświadomić sobie coś; przez doświadczenie nabyć wiedzy, znajomości czegoś; expertiri, explorare Mącz (13): Mącz 169c; Nie wierz temu brácie miły/ Wſzákechmy ſie doſwiádſzyli RejZwierc 233v; GostGosp 162; Calep 393a.

doświadczyć się czego (4): SeklKat X3; MurzHist L; GliczKsiąż C8v; yżebyſmy ſię każdey broni doświatcżyli KwiatKsiąż O2.

Ze zdaniem dopełnieniowym [jeśli (1), żeby (1)] (3): LibLeg 9/54; Ná kogoby śię pewnemi znáki doświádcżono [Qui [...] certis argumentis compertus fuerit]/ żeby kogo ze złośći/ ábo vmysłem záſzkodzenia oſkárżył/ niechayby był karan. ModrzBaz 21; GostGosp 62.

Zwrot: »doświadczyć się sam przez się« (1): Re ipsa expertus sum, Skoſztowałem tego vczinkiem/ álbo doświádcziłem ſie ſam przes ſię álbo rzeczą ſámą. Mącz 353b.

Szereg: »obaczyć abo doświadczyć się« (1): Druga tedy rzecż w ktorey ſie obacżyc ábo doſwiádcżyć mamy/ ieſt Miłoſierdzye Páńſkie. RejPosWiecz³ 98.

3. Być a. zostać udowodnionym (w funkcji strony biernej) (3): Vrzędniki/ ktorzy ieſliby byli Práwem zwyćiężeni/ iżby ſię rzecz doświadczyłá/ tedy też 14 grzywien máią być káráni UstPraw A2v; Neque certum inveniri poterat, Niemogło ſie nic pewnego naleść/ doświádczyć. Mącz 482d; RejZwierc 186.

Synonimy: 1. doznać się; 2. wybadać, wyszperować, wywiedzieć się.

Formacje pochodne cf ŚWIADCZYĆ SIĘ.

Cf DOŚWIADCZENIE SIĘ