[zaloguj się]
[pdf]

DUCHOWIEŃSTWO (120) sb n

Oba o oraz e jasne.

Fleksja
sg pl
N duchowieństwo
G duchowieństwa duchowieństw
D duchowieństwu
A duchowieństwo
I duchowieństwem
L duchowieństwie

sg N duchowieństwo (21). ◊ G duchowieństwa (47). ◊ D duchowieństwu (16). ◊ A duchowieństwo (12). ◊ I duchowieństwem (18); -em (3), -(e)m (15). ◊ L duchowieństwie (4). ◊ pl G duchowieństw (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w. (z Cn).

1. Ogół duchownych, kapłani, księża, mnisi; clerici, spirituales JanStat; clerus Cn (109):
a. W odniesieniu do duchownych chrześcijańskich (103): on vſznawayᾳcz yſz myal vmrzecz weſwal kſzobye: wſchyſztky Cardinali. Biſzkupi. y wſchyſtko duchowyenſtwo. PowUrb +; Panowie Swieczczy ze wſſitką sliachthą benda powinny woyenna wypravę każdy wedlya moznoſczy ſwey, nawięthſſy wedle Statutu. Naczo ſię theſſ dobrowolnie poddaly poſpołu Zduchowienſtwem wſſem thak swieczkich yako Zakonnich kaplanow, Xięza, Arczybiſkupy, Bykupy [!] Archimendritoriae wladykowie, aby y ony theſſ, themſſe obyczaięm, wedlug moznoſczy maiętnoſczy ſzwoich, na woinę wyprawialy ConPiotr 30v; KromRozm I I2v; KromRozm III 18; Diar 52, 78, 83; OrzRozm B3v, F3; przez wſzytkie Koncylia/ (to ieſt zebránim duchowieńſtwá) ktore kiedy przed tym bywáły/ [wiara Sasków] ieſt potępioná á ſkáżoná BielKron 208v, 151v, 196 [2 r.], 198v [2 r.], 199v, 201 (24); Mącz 312b; BiałKat 163v, 228v; KarnNap kt; ModrzBaz 120v, 138v; SkarJedn 85, 107, 109, 174, 263, 288; Zadnego wyſtępku ſrodzey niekarał/ iáko krzywdy kośćielne y duchowieńſtwá: gdy ſię kto śmiał ná kápłany y duchowne dobrá tárgáć. SkarŻyw 357, 57 164 [2 r.], 336, 403, 454 [4 r.]; Ian Hus w Prádze Stolicy Czeſkiey/ przećiw Odpuſtom y inſzym wyſtępkom Papieſkim iáwnie począł kázáć/ zá ktorym powodem przeſládowánie Mnichow y Duchowienſtwá w Czechach/ y wnętrzne woyny vroſły. StryjKron 457; ReszList 145; LatHar 408, 421, 487; WujNT 72, 615; Státutem Królá Alexándrá wſzyſtkié funduſze, nádánia Duchowienſtwu, ſą káſsowáné. A Ták wſzyſtki potym to Státućie Dániny [...] Tákże téż Funduſze y Nádánia wſzyſtkich Duchowieńſtw iákóżkolwiek zápiſáné máią bydź y ſą tym Státutem káſowáné SarnStat 92 [idem] 84 112, 178 [2 r.], 185, 924 (12); Ktoż to [wprowadzenie chrześcijaństwa] w Polſzcże ſpráwił? Kápłani. Ktoż [...] wnioſł náuki y obycżaie dobre [...]? Duchowieńſtwo z krześciáńſtwá tu przyzwáne. [...] Ktoż Pány ſumnieniem obćiążył [...]? Páſtyrze Duchowni. Przez kogo Polſká korony Krolewſkiey [...] nábyłá? Przez ſtan Duchowny [...] ſkąd przednie Fámilie w Polſzcże powſtáły [...]? Po wielkiey cżęśći z Duchowieńſtwá? PowodPr 20; Kroleſtwo Polſkie ieſt zdawná ná religiey kátolickiey Rzymſkiey záſádzone: y przedni ſtan iego z Duchowieńſtwá tákowego ieſt PowodPr 44; Confęderácie/ Compoſicie/ Trybunały/ wſzytko to były dołki/ Duchowieńſtwo wygłádźić. PowodPr 26; ieśli Rycerſtwo náſze [...] tákiego nieprzyiaćielá Kśiężą á Szołtyſámi ich woiowáć zechce/ mizernaſz y podobno opłákána będźie obroná náſzá. Turek nie Kśiężą woiuie/ á też wygrawa. (marg) Duchowienſtwá w Polſzce od świeckich vciśnienie. (–) PowodPr 59, 19, 20, 21, 22, 23 [3 r.] (21); SzarzRyt D.
Wyrażenia: »pospolite duchowieństwo« (3): (marg) Poſpolite duchowieńſtwo. (‒) Ano im wiſzą brzuchy z onymi podbrodki/ Co ie tám wytucżyli ſnadź wáſzemi ſnopki. Káżdy w roznym vbiorze/ á w dziwnym birecie/ W koſzkach/ w komżach/ w płaſzcżykach/ iáko ie thám wiecie. A v páſá im wiſzą iákieś wijátyki RejWiz 161, Ddv; BielKron 161v.

»rzymskie duchowieństwo« (3): Rzymſkie wſzytko duchowieńſtwo kápłany y Biſkupy z Bulgáryey/ ſromotnie iáko Heretyki wygnáli SkarJedn 229, 230, D3v.

»duchowieństwo wschodne« (1): [biskupi carogrodzcy] pierwſzy też być/ á wſzytkiemu duchowieńſtwu wſchodnemu roſkazowáć chćieli. SkarJedn 190.

b. W odniesieniu do kapłanów pogańskich i żydowskich; sacerdotes Mącz (6): Irreligiosum ratus sacerdotes publicos sacraque populi Romani pedibus ire Zdáło mi ſie być niepobożnie áby duchowieńſtwo Rzymskie miáło pyeſzo chodźić. Mącz 351c, 327d; krol [Herod] poſłał wnet po wſzytko duchowieńſtwo/ y po wſzytki naucżone w zakonie/ pytáiąc ich pilno/ coby rozumieli ábo wiedzieli o tym obyecánym krolu RejPos 36, 35v, 36.
Szereg: »duchowieństwo a kapłani« (1): Praesul, Prełat/ Biſkup miedzi duchowieńſtwem á kápłany Márteſowi Mącz 319b.
2. Urząd duchowny, stan kapłański, bycie kapłanem; status clericorum vel ecclesiasticorum, res clerica vel ecclesiastica Cn; ministerium eangelii Mącz (6): Iż ſie oſwyęci á ná kápłáńſtwo páſowáć będzye/ nye ták dla tego áby yuż oſobliwye á práwye kwoli Bogu był/ yego ſpraw á roſkazánya pátrzył/ ále ſnadź wyęcey áby z duchowyeńſtwá żywnosći á wychowánya ſobye zdobył. GliczKsiąż O5; Ministerium Evangelii, Słuſzbá kościelna/ Duchowieńſtwo/ vrząd służebników słowá Bożego. Mącz 222b; CzechEp 93.
Szereg: »kapłaństwo abo duchowieństwo« (1): gdyby ſam nie mogł [heretyki prześladować i mordować] dla kápłáńſtwá ſwego ábo duchowieńſtwá/ tego rękomá ſwymi wykonáć/ tedy to przez inſze cżynić [...] onych w tym rozgrzeſzáiąc CzechEp 15.
Wyrażenie przyimkowe: »po stopniach duchowieństwa« = przyjmując kolejne święcenia (2): zoſtał tedy bez omieſzkánia Mnichem/ wſzytko dla Páná Iezuſa opuſzcżáiąc/ á w vboſtwie y cżyſtośći/ y vmartwieniu ćiáłá y żądzey świeckiey/ wſzytki ſwe ſkárby y ćwicżenia pokłádáiąc. y zoſtał potym po ſtopniách duchowieńſtwá/ Kápłanem. SkarŻyw 508, 527.
3. Wartości, cnoty duchowe, religijne, życie religijne; res animi vel animorum Cn (5): Podroſłą náucżáli/ więcey duſznego rzemioſłá/ niſzli ćieleſnych tych y widomych y ſkázitelnych zabaw. [...] wielki y nád mniemánie/ pochop/ w duchowieńſtwie bráłá corká ich. SkarŻyw 13; Ieſli Dyabeł ma na mię ták wiele wſzetecżeńſtwá/ naydę ia teſz nań ztoſz duchowieńſtwá. SkarŻyw 118; CzechEp 6; Acz wiárę nam Pan Bog dáie do rzeczy duchownych ktora ieſt w duchowieńſtwie rozumem náſzym/ y bez niey bylibyſmy iáko ći co ſię głupimi z nátury rodzą SkarKaz 45b; SkarKazSej 679a.

Synonimy: 1. kapłaństwo, księża; 2. kapłaństwo.

Cf DUCHOWNOŚĆ

AK