[zaloguj się]
[pdf]

KSIĘŻA (458) sb f i pl m

księża (452), książa (6); księża : książa SeklWyzn (2 : 6).

kſ-, kś-, ks- (303), kx- (111), x- (44).

Fleksja
sg
N księżå
G księżéj, księży, księżyj
D księżéj, księży, księż(a)m
A księżą
I księżą
L księż(e)j
V księżå

N księżå (223). ◊ G księżéj (68), księży (3), księżyj MurzHist (2); -y : -(e)j Diar (3 : 6); ~ -éj (2), -(e)j (66); skrót (2). ◊ D księżéj (52), księży (2), księż(a)m (1); -(e)j : -y : -(a)m Diar (3 : 2 : 1; 69); ~ -éj (3), -(e)j (49). ◊ A księżą (47). ◊ I księżą (36). ◊ L księż(e)j (9). ◊ V księżå (13) [w tym: kszå (1) ProtOdm Bv].

Składnia przydawki typu: tą księża (68) [w tym: przypadki zależne (63), V (4)], ci księża (67) [w tym: N (64), V (3)]; ta MetrKor, OrzList, OrzRozm, Prot, GórnDworz, GrzegŚm, ModrzBaz (4), SkarŻyw (2), ActReg (3), SarnStat (2); ci SeklWyzn (2), RejKup (2), KromRozm II, RejZwierz (3), OrzQuin, RejPos, BudNT (2), MWilkHist (3), StryjKron, LatHar, WujNT; ta : ci MurzHist (2 : 2), KromRozm III (1 : 3), Diar (1 : 1), KrowObr (25 : 23), Leop (1 : 1), BielKron (1 : 5), RejZwierc (1 : 1), WujJudConf (2 : 5), CzechEp (8 : 6), NiemObr (9 : 2).Składnia dopełnienia: księżej, jeśli dla złości ich słuchać nie mamy KromRozm I C3.

Składnia orzeczenia: zawsze w pl (176). Składnia zdania względnego typu: księża, którzy byli, są, będą (4) ZapWar, MurzHist, KrowObr, NiemObr.

Sł stp notuje, Cn brak, Linde bez cytatu oraz XVIII w. s.v. ksiądz.

Coll. od „ksiądz”:
1. Od znacz. ‘kapłan’ : kapłani (456):
a. Kapłani katoliccy; katolickie duchowieństwo diecezjalne i zakonne; tytuł członków stanu duchownego; sacerdotes Mącz (358): MetrKor 61/224; RejRozpr B4; A bych przyſięgał ſpokorą przijać pokvtę ſwiętą/ iaką mi xiąża vſtawią SeklWyzn a4v, a2, a3, a3v, a4; SeklKat A4, F2, K4v, V2v, X3 (11); RejKup g7v, 13, m4v, p3; KromRozm I A3v, B, Bv, C marg, C3 marg (9); MurzHist Dv, D2, T2v, T3; KromRozm II a3v; A ták [panowie] nye przvpuſſczáyąc duchowyeńſtwá ku wolnęmu obirányu/ ſnadź zá ſámeyże kſyężey podánim/ yęli ſye [...] biſkupſtwy ſſáfowáć KromRozm III I8, A4, I7v [2 r.], I8; Imprimis księżą swoję szlachta podawają pod jurysdycyją biskupią, aby biskupi swego święcenia kapłany instytuowali, ktore oni będą presentować Diar 54, 43, 44, 49, 55, 62 (11); BielKom F6; GliczKsiąż B5, G6; Innocencyus pierwſzy/ Pápieſz tzterdzieſty/ wſzyſtkiey kxiężey roſkazał/ áby żadny kxiądz wdowy/ álbo porzuconey niewiáſty niepoymował/ iedno tylko pánnę KrowObr 232, 17 [2 r.], 28v, 36 marg, 86, 119v (36); páśćie [...] trzodę Bożą [...] nie z przymuſſenia [...] áni ták iákobyſćie byli pány nád kxiężą [dominantes in cleris Leop 1.Petr 5/3; UstPraw H4v [2 r.]; RejFig Aa5v, Ddv [2 r.], Ee2v [3 r.], Ee3; RejZwierz 104, 106, aa4; OrzRozm G4v, H, H2 [2 r.], H2v [4 r.], H3v [2 r.] (11); BielKron 166v, 197v, 200, 234v [2 r.], 236v (13); Prot B3v; GórnDworz B3v; WujJud A4, A4v, 180v, 201v; Godźiny kośćielne álbo Paćierze Kśiężey/ ktore zową horas Canonicas WujJudConf 186v, 48v, 209, 242, 247v; Strum Iv; CzechRozm 68; PaprPan Ee; Bo ie zową praepoſitámi (po proſtu Proboſzcżámi) Szkoláſtykámi/ Kántormi/ Kánonikámi [...] niepodobna/ áby ći ktorzi te beneficia fundowáli/ mieli ták wiele dochodow ludźiom proznuiącym nádáwáć: abo te imioná Kſiężey [sacerdotibus] bez przycżyny zdźiać ModrzBaz 131v, 102v, 120v, 131v, 132 [2 r.]; SkarŻyw A5, 212, 290, 291, 310 (9); CzechEp 16, 23 marg, 28, 41 marg, 98 (10); NiemObr 62, 89, 148, 172; BielSjem 11; PudłFr 5; Xięża Skurwysynowie skarzycie się przed Kanclerzem na Stadnickie ActReg 70; GostGosp 140, 146; iż tu [1.Petr 5/3] Apoſtoł/ przez to ſłowo Clerus, nie rozumie kośćiołá wſzytkiego/ ále tylko kśiężą WujNT 807, 1.Petr 5/3, s. 718, 738 [2 r.], 807 [2 r.], Yyyyyv; ná przyſzłym Séymie okazáć to kśięża [spirituales JanStat 700] máią/ ieſli Szołtyśi ich álbo Woytowie od woiennéy ſłużby wolni ſą SarnStat 300, 97, 174 [2 r.], 210, 1269; PowodPr 24 [2 r.], 59, 82; KlonFlis G.

księża czyja [= podległa komu] [w tym: ai poss (25), pron poss (12), G pron (3)] (40): RejKup t8v; KrowObr 8, 72 marg, 189 marg, 232v, Rr4v, Tt3 [2 r.]; GrzegŚm 16; SkarJedn 231; SkarŻyw 545; NiemObr 42, 88, 172; rychleybys mię wm Vsłyszał rządząc swą Xięzą wBiskupstwie. ActReg 174. Cf »księża papieska«.

księża czyja [= poufale, z pewnym lekceważeniem] [z pron poss: nasza] (4): KromRozm II y3; Náſzy kſięża podnoſząc/ gdy gromnicę ſwięcą [...] Tęż iey pioſnkę co Bogu/ nadobnie ſpiewáią RejZwierz 106v; ActReg 125, 169.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej lub etnicznej [zawsze: księża + przymiotnik] (4): KrowObr 40; BielKron 327v; StryjKron 542; gdy Krol Iágiełło/ wźiąwſzy kilkánaśćie Kśiężey Polſkiey do Litwy iecháł NiemObr 16.

W połączeniach szeregowych (13): Naczo ſię theſſ dobrowolnie poddaly poſpolu Zduchowienſtwem wſſem thak swieczkich yako Zakonnich kaplanow, Xięza, Arczybiſkupy, Bykupy [!] Archimendritoriae [!] wladykowie. aby y ony theſſ [...] na woinę wyprawialy ConPiotr 30v; KromRozm I C, D, E, P; MurzHist T2v; Diar 29; GliczKsiąż G7; KrowObr 8v, 18; RejZwierc 195v; CzechEp 335; Zęby záſię lwie/ znáczą przekęſowánia/ ktorymi [heretycy] vſtáwicznie [...] tárgáią ſławę Papieżow/ Biſkupow/ kśiężey/ mnichow/ y ſámych świętych z Chriſtuſem w niebie kroluiących. WujNT 860.

W przeciwstawieniach: »księża ... (prości) ludzie (3), laikowie, lud pospolity, my wszyscy« (6): ieſly by to iedno kxiężey roſkazał [Chrystus] pożywać tedyby laykowie nic niemiely do tego ſacramentu SeklKat Y2v; bo pan Chriſtus nieiedno za kxięzą alę [!] zanas wſziſtki vmarł SeklKat Y2v; Kto roſkazał tzynić wielki opłátek kxiężey/ á ludziom máły. KrowObr Ss2, 184 [2 r.], 202.

W formułach grzecznościowych [w tym: ich miłość [w tym: skróty: M. (5), Mość (4)] (10), miła [w tym: V (3)] (4)] (44): MetrKor 31/620v; potrzebujemy od stanu duchownego [...] pokoiu samego. Ktory acz też nam był przez IKM [...] obiecan, jenakechmy go od księżej Ich M nie mieli Diar 40, 85; Bog was żegnay Kſza miła Prot Bv; RejZwierc 235; WujJudConf 82, 179v, 209; BudNT przedm c3v; CzechEp 165; iáko wiele prac/ y kłopotu Krolowie/ y Kśiążętá rozmáite/ z ich mośćią Kśiężą vżywáć muśieli NiemObr 171, 89 [2 r.], 90.

Frazy: »księża ofiarują« (2): SeklWyzn a2v; Mſza papieſka ieſt wktorey powiadaią że kxieża offiaruią ſyna bożego bogu oyczu SeklKat Y3.

»porzucili księża rewerendy« = księża wystąpili ze stanu duchownego (1): porzućili Mniſzy y Mniſzki kapice/ Kſięża Rewerendy/ wiárę/ wſtyd/ boiaźń wſzeiáką złamawſzy ReszPrz 73.

»księża uczą« (2): RejKup g5; mniemáiąc iż dobrze cżyni: iż ták Xięża vcżą. CzechEp 98.

Wyrażenia:»księża kapituła, kapituły, z kapituły« (1 : 1 : 1): SeklWyzn 3v; w Varssevie xyęzą s kapituly ktorzi na ten czas przi koscziele bęndą bendą povinny pana Viernossa [...] qwitovacz [...] rąk swych danym przyrzekly za nye do zapissu albo do xyąg za xyąza capithulą panowye zygmunthowye oborsczy ZapWar 1550 nr 2665, 1550 nr 2665.

»księża kościelni« (1): Ktorzy ſą preſbitery ſtárſzy/ y kxięża inni kośćielni KrowObr 234v.

»księża krolewska« = kapelani królewscy (1): Kśiężą Królewſką, Muzyki, y inné tym podobné w ſwoim regimenćie ma Kánclérz SarnStat 322.

»łacińska księża« = księża obrządku rzymskokatolickiego (1): Znáć pewnie iſz ná pocżątku v Ruśi Rzymſkie y Láćinſkie kośćioły były: ále [...] Láćinſką kśiężą wypędzili Grekowie SkarŻyw 576.

»księża świecka« (1): Zakonnikóm y Kśiężéy téż świetckiéy [monachis et clericis JanStat 229] [...] żadnégo vbliżenia niechcemy czynić SarnStat 186.

»zgromadzenie księżej« = collegium sacerdotum Mącz (3): Mącz 187a; co [ratunek ubogim] nalepiey ſpráwić mogą Krolowie/ Biſkupi/ wielcy Pánowie/ zgromádzenia Kśiężey/ Miáſtá/ y ći ktorzi w bogáctwách obfituią. ModrzBaz [38]v, 132v.

[Wyłącznie w pismach innowierców]: obelż. »cechowani księża« = księża noszący tonsurę (1): Papieſz y iego cechowáni Kxięża ták ná kożdą niedzielę tzáruią wodę. KrowObr Tt3.

»księża papieska (a. papiescy)« [szyk 20 : 5] (25): Czemu Papieſcy kxięża zoſtawaią kapłany. KrowObr 124v marg; ktorzy w páńſtwách/ w obżerſtwách [...] y w gámráctwách leżą/ iáko ieſt wſzyſthka ordá kxiężey Papieſkiey. KrowObr 186v, 77v marg, 118v marg, 129v marg, 159v, 161 (18); CzechEp 50, 52, 91 [2 r.], 100 marg, 172, 251.

obelż. »posmarowana księża« = księża namaszczeni przy święceniach kapłańskich (1): kośćioł Rzymſki [...] ſwoię tylko poſmárowáną Xiężą/ zá duchowniki wyſtáwiáiąc/ inne wſzytkie láiki/ y świeckimi názywa. NiemObr 88.

»księża rzymscy (a. rzymska), katoliki rzymskiej, rzymskiego kościoła, rzymskiego nabożeństwa« [szyk 8 : 3] (8 : 1 : 1 : 1): iáko Ceſárſtwo y pánowánie náſze ieſt doſtoieńſtwem [...] oehędożono/ ták theż Kxięża Rzymſkiego kośćiołá máią być ochędożeni KrowObr 27; BielKron 200v; Coż thedy ći Mſzarzowie Księża Rzymſcy tu rozumieią WujJudConf 244v, 82, 88v, 123; Iáko teraz poſpolićie nam mowią kśięża Katoliki Rzymſkiey CzechEp 28; A I. M. też X.K. y z inſzą wſzytką kśiężą Rzymſkiego nabożeńſtwá/ racz pánie Boże [...] dáć Antychriſtá poznánie CzechEp 427; NiemObr 39, 88, 155.

»zakamiała księża« = zatwardziali księża (1): ábyśćie ſie s thą zákámiáłą Kxiężą weſpołek/ nienáśmiewali ze krwie Páná Iezu Kryſtá KrowObr 72v.

Zestawienia: »księża biskupi« (20): zeszli się księża biskupi do KJM sami oprocz Rad inych. Diar 56, 31, 50, 56; UstPraw K2v; iż Kśięża Biſkupi [domini Episcopi JanStat 189] w mieśćiéch á w imionách náſzych Królewſkich [...] máią Inwentarze ſrébrá y ſkárbów Kośćielnych czynić. SarnStat 213, 201 [2 r.].

~ W połączeniu G sb z przymiotnikiem dzierżawczym występującym w składni zgody z rzeczownikiem nadrzędnym dla całego połączenia (całość funkcjonuie jako przymiotnik dzierżawczy) (1): oględaiąc się przecię naVrzędy ywładze tak osoby swey iako y Ichm X. Biskupiey ActReg 147.

W formule grzecznościowej i dyplomatycznej: ich miłość [zawsze skrót: M] (12): Diar 40, 52, 55 [2 r.], 69 [3 r.], 86; ActReg 147; máią bydź Ich M. Kśięża Biſkupi [domini Episcopi JanStat 222] vpomnieni vchwałą tego Synodu SarnStat 198, 175, 201. ~

»księża kanonicy« (2): RejZwierc 235; Kapitułá/ ſą kſiężá kánonicy BudBib C2.

»księża kolleijaci« (1): Lecż náſzy mili kśięża Kolleijaći wolą ledá co [...] ná papir mázáć BudNT przedm c3v.

»księża opaci« (1): Kśiężá Opáći [Domini vero Abbates JanStat 222]/ którzy ná ten Synód przyiecháli SarnStat 198.

Szeregi: »biskupi i księża; biskup (i) z księżą« (7; 2): KrowObr 84v marg, 106, 129v marg, Ss3v; Andrzeiá Frycżá Modrzewskiego do Krolá/ do pánow Rad/ do Biskupow/ y iney Kśiężey [ad ... pontifices, presbyteros]/ do Sláchty [...] Spiſow o popráwie Rzecżypoſpolitey Kśięgi pirwſze ModrzBaz 1, 123; SkarŻyw 517, 545; NiemObr 148. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»księża, (i) duchowni« (2): Diar 81; kſięża y duchowni opiekunowie moi ſą SkarŻyw A5.

»księża i kapłani; księża z kapłany« (1; 1): prze złą Kſyężą y prze złe Kápłany/ nieopuſzczaymy dobrych krzeſćiánow OrzList f2; SkarŻyw 309.

»kardynałowie i księża« (1): ten [papież Jan XIII], nie tylko był ſproſnym Epikurem [...] Ale też y z Kardynałami ſwoimi y z inſzą kśiężą dziwy stroił. CzechEp 419.

»księża, (a, i) mniszy« [szyk 13 : 3] (16): KromRozm I A3v, A4v, C3; KromRozm II b3v, y3; KromRozm III Q3v; GroicPorz t4; HistLan F; Luteranow wſzyſtká náuká Kſiężey a Mnichom łáiáć. WujJud 242 marg, 242, Mm5v; WujJudConf 242; CzechEp 235, 404 marg; WujNT 845; PowodPr 40. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.].

»papież i księża; papież z księżą; papieski i księżej« (5; 3; 1): Papieſz y kxięża ná kożdą niedzielę ták tzáruie Wodę. KrowObr 71v, 72 marg, 189 marg, 234v, Rr4v, Tt3 [2 r.]; NiemObr 62 [2 r.]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»presbitery i księża« (1): KrowObr 234v cf »księża kościelni«.

»księża albo słudzy i szafarze tajemnic bożych« (1): iż chćieli [biskupi] kxiężey/ albo sługom y ſſáfárzom taiemnic Bożych/ żony właſne odiąć KrowObr 230.

»zakonnicy i księża« (1): SarnStat 186 cf »księża świecka«.

»księża i żaki« (1): Po kſiężą y po żaki nátychmiaſt ſkocżyły/ Aby nád nim [zmarłym] Wiliye y Kondukt ſpiewano HistLan E4v.

W przen (2): Dokąd były kielichy drewniáne/ y ſſkláne/ dotąd byli kxięża ſrebrni y złoći. KrowObr 106, 106.
b. Biskupi katoliccy; tu jako członkowie Rady królewskiej w Polsce (45): Diar 24, 54 [2 r.]; A Kśięża co ná to? (–) Niemi byli (marg) Biſkupi w Polſzce zháńbieni. (‒) OrzRozm I2, C3v, I, I2 [2 r.], I2v [2 r.], 13 marg (11); OrzQuin D4v; Pánowie ſwar zácżęli [...] O Confederacią wprzod Ewányelicy/ S Kſiężą/ y s Kátholiki StryjWjaz C2v; Siedli też w ſwych Infułách Kśięża po práwicy/ Ziemſká rádá śiedziáłá Krolá po lewicy. BielSen 8, 9; BielRozm 6; GórnRozm D2v.

księża czyi [= poufale, z pewnym lekceważeniem] (1): Cóż wżdy náſzy mili Kśięża czynią? (‒) Spią (marg) Biſkupi ſpią. (–) OrzQuin D2v.

W formule grzecznościowej: ich miłość [zawsze skrót: M.] (19): Księża IchM o potciwość ani o gardło nikogoj od tego czasu sądzić nie mają ani chcą. Diar 50, 30, 49 [2 r.], 50, 52 [2 r.], 54 (18); DiarDop 98.

Szereg: »księża i stan duchowny« (1): iedni ſą ktorzy ná kśiężą y ſtan duchowny waśń głęboką w ſercu noſzą [...] heretycy/ ktorzy ſię rádźi ná ten poſelſki vrząd ćiſną SkarKazSej 694a.
α. Dostojnicy kościelni dokonujący wyboru papieża; od r. 1059 kardynałowie (4): KrowObr 37v; Sylweryus Papież [...] Tego to muſieli kſięża wybráć Papieżem z roſkazánia Theodatá krolá Gotſkiego BielKron 163.

W formule grzecznościowej (1): onym dwiemá Kárdinałom w Rzimie/ Rápháel ſławny málarz powiedział [...] Niedziwuycie ſie w. m. Miłośćiwa kſiężá [!]. GórnDworz R6.

W przeciwstawieniu: »księża ... Pan Chrystus« (1): Nie Kśiężać Papieżá głową Kośćiołá Powſzechnego vcżynili. Ale ſam Pan Chriſtus WujJud 123.

c. Duchowni protestanccy (2): Wiemy że v was ná niektorych mieyſcách Burmiſtrz z Ráycámi Kśiężą áwięcą WujJud 146.

W połączeniu szeregowym (1): wſzytkim Miniſtrom/ y kśiężey y mnichom żony poiąć [dzisiejszy ewanjelikowie] każą. WujNT 201.

d. Kapłani i arcykapłani żydowscy w czasach biblijnych (36): SeklWyzn 3; RejWiz 182; BibRadz Matth 28 arg; Coż przeto kſięża [scribae; Doktorowie zakonni WujNT] mowią/ iż Heliaſz muśi przyść pierwey? BudNT Matth 17/10, Mar 2/6, Luc 20/39; Toż też Zydowie zeználi [...] Choć ie Kśięża przenaymáli [...] Wſzák ſię to ták rozsłáwiło [...] á Biſkupy omyliło ArtKanc F3.

W połączeniach szeregowych (11): oni wołowie tłuśći/ oni kſięża/ oni popi/ oni bogacże/ oni Licemiernicy/ oni Fárizeuſzowie/ y ſámi to wzgárdzili/ y inych wiele odwodzili od thego ſwiętego powołánia iego RejPos 159; rádę vcżyniwſzy árcyoffiárnicy z ſtárſzymi y z kśiężą [summi sacerdotes cum senioribus et scribis]/ y wſzytek ſeym/ odwiedli związawſzy Iezuſa BudNT Mar 15/1, Matth 26/3, Mar 8/31, Luc 9/22, 22/66; A Piotr ś. y z inſzą bráćią ſwą/ gdy im ono Biſkup z Kśiężą y z Mnichámi onymi obłudnyini Fáryzeuſzámi y Sádukieuſzámi/ przepowiedáć zákázował [...] vſtąpił [...] dla folgi? CzechEp 208, 51, 58, 72; Wiedli tedy P. Iezuſá do árcykápłaná: y zeſzli ſię wſzyścy kśięża/ y náucżeni w piſmie/ y ſtárſzy [omnes sacerdotes et scribae et seniores Mar 14/53] LatHar 708.

W formule grzecznościowej, anachronicznej: miłościwi [zawsze V] (3): (did) Tu ſtroże prziydą do Biſkupow/ y rzecze Proklus. (‒) Służbá Kśięża miłośćiwi Biſkupi zacni vććiwi. MWilkHist Dv, D2, D3.

W tłumaczeniach wyrazów hebrajskich i łacińskich (3): Doktorowie záſię/ po Láćinie Scribae, po Zydowſku Sopharim, iákoby kśięża/ od ſłowá Sepher, to ieſt kśięgi WujNT 8, przedm 8, 22.

Fraza: »książa uczą« (1): Iż kyięża [!] vtzyli zá naymy [sacerdotes ... inprecio docebant Mich 3/11] KrowObr 194.
Wyrażenia: »księża kościoła« = kapłani z synagogi (1): Tedy kſięża koſciołá onego poſtánowili byli w nim przedawce ze wſzytkimi rzecżámi RejPos 198.

»księża nabożnicy« (1): byli mu [Chrystusowi] ná odpor/ nie tylko przełożeni żydowſcy/ á oſobliwie kśięża nabożnicy/ ále też y iego właſni krewni NiemObr 9.

»księża żydowscy (a. żydowska)« (7): Izali ſie też nie ták ſkárżyli kxięża żydowſcy przed Felixem/ ná Páwłá ſwiętego tymi ſlowy? KrowObr B2v, B2v, B3, 9, 49v; CzechEp 51; WujNT 97.

Szeregi: »arcyofiarnicy i księża« (2): ſyn cżłowiecży będzie wydan árcyoffiárnikom/ y księzey [principibus sacerdotum et scribis] BudNT Mar 10/33, Luc 22/2. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»kapłani abo księża« (1): Ci Doktorowie bylić kapłani ábo kśięża Zydowſcy/ w zakonie Moyzeſzowym dobrze biegli y vczeni WujNT 97.

»księża i starszy« (1): A oni poimawſzy Iezuſa/ odwiedli do Káiáfy Arcyoffiárniká/ gdzie ſię byli Kśięża y ſtárſzy [scribae et seniores] zeſzli. BudNT Matth 26/57. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

e. Kapłani w starożytnych religiach pogańskich (14): Zydem ſie ſtał náſz Krol: Belá nam ſkáźił [...] kxiężą [sacerdotes;miniſtry WujBib] pobił. Leop Dan 14/27, Dan 14/14, 20; RejZwierz 7v; BielKron 111v [3 r.]; RejZwierc 202v.

księża czyi (2): Phocion Atheniyſki. TEn gdy z bitwy przyiechał/ wyſzli kſięża iego RejZwierz 36v; GórnDworz L6v.

Zwrot: »księżą święcić« (1): weſzło v Pogánow w obycżay/ iż obrázy y kſiężą ſwięcono ſwoim obycżáiem. BielKron 9.
Wyrażenia: »księża bałwańscy« (1): Offiáry offiárowáli kxięża Bałwáńſcy/ y Eliaſz teſz. [...] Eliaſz pobił kxiędze báłwáńſkie Leop 3.Reg 17 arg [cf Rzekł tedy Eliaſz prorokom Báál Leop 3.Reg 18/25].

»księża fałszywi (a. fałeczni)« [szyk 1 : 1] (2): Rzekł Dániel/ iż to nie Beel iada ále kſięża fáłſzywi. BielKron 111v; RejZwierc 202v.

Szereg: »księża, pogańscy wieszczkowie« (1): ſzáblę ſwoię Perſiáńſką dał [Daryjus] opráwić po Mácedońſku: kſięża iego/ pogáńſcy wieſzcżkowie/ ták to wykłádáli GórnDworz L6v.
f. Duchowni mahometańscy (1): Turek nie Kśiężą woiuie/ á też wygrawa. PowodPr 59.
[Wyrażenie: »księża turecka«: A niektórym santonom, to jest księżej tureckiej, suknie też wolno mieć z tej [zielonej] barwy RadzPodróż 37.]
2. Od znacz. ‘książę’ (1): przycżyniáli ſie [u cesarza] o to/ Arcybiſkup Mogutyńſki/ Woiewoda Ryńſki z drugimi/ áby pokoy álbo do cżáſu vgodę poſtánowili miedzy kſiężą Niemiecką [...] á thák z dozwoleniem Ceſárſkim/ obeſłáli Kſiążętá áby ſie ziecháli do Szwynfurtu BielKron 210v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): KSIEZA. pátrz Biſkupi y Kápłani. WujNT Zzzzz4.

Synonimy: 1.a. duchowieństwo, kapłani, »stan duchowny«; b. biskupi, »panowie duchowni«; α. kardynałowie; c. ministrowie; d. biskupi, »doktorowie zakonni«, kapłani; e. ministrowie, prorocy, wieszczkowie; f. santonowie.

Cf KSIĄDZ, KSIĄŻĘ

MK