[zaloguj się]

DWORNY (11) ai

o jasne.

comp dworni(e)jszy (2).

Fleksja
sg
mNdworny, dworni(e)jszy fNdwornå nNdworné
Gdworn(e)go Gdworn(e)j Gdworn(e)go
D Ddworn(e)j Ddworn(e)mu
A Adworną Adworn(e)
Idwornym Idworną Idwornym
L Ldworn(e)j L
pl
N m pers dworni
subst dworn(e)
G dwornych
D dwornym, dworni(e)jszym
A subst dworn(e)

sg m N dworny, dworni(e)jszy (20).G dworn(e)go (1).I dwornym (3).f N dwornå (22).G dworn(e)j (10).D dworn(e)j (10).A dworną (11).I dworną (1).L dworn(e)j (3).n N dworné (2); -é (1), -(e) (1).G dworn(e)go (2).D dworn(e)mu (1).A dworn(e) (2).I dwornym (1).pl N m pers dworni (3). subst dworn(e) (4).G dwornych (4).D dwornym, dworni(e)jszym (2).A subst dworn(e) (9).

stp, Cn notuje, Linde XVIXVIII w.

Przymiotnik od,,dwor (111):
1. Należący do dworu, związany z dworem, tj. urzędnikami i świtą dworską, dworski (71): Maniscallus, dworny koval. BartBydg 86b; GórnDworz X4; ModrzBaz 12v; Głodni pochlebce czći mi vwłaczáli/ Mną ſobie gęby dworni wymywáli Dármoiadowie. KochPs 49.
Wyrażenia: »dworna czeladź« [szyk 1 : 1] (2): że té przerzeczoné Woiewództwá o tákowé ſługi/ poddáné/ zbiegi/ y dworną czeladź/ bez przyporęczenia/ y záſtáwánia tákowych/ v ktorychby té zbiegi bydź mieli/ [...] ſądzoné bydź máią SarnStat 1181, 1180.

»dworny uf« = oddział żołnierzy najlepiej uzbrojonych i wyćwiczonych, stanowiących straż przyboczną wodza (1): A dworne vffy rządzić kazał Mońwidowi StryjKron 517.

Zestawienia: »dworna pani« [szyk 43 : 4] (47): (did) Pleban ſię fraſuie ze ſnmnienie zartuie s ſtarych vſtaw. (—) A ieſczez ta pani dworna Tak zuphale ieſt vporna. Niedba Czo koſczyol vſtawył RejKup 12; Iuż w. m. tę dworną pánią wyſtaẃ/ iáko naylepiey vmieſz GórnDworz V2v; Są theż ieſzcże/ y ine cnoty/ kthore ták w dworzáninie/ iáko y w dworney pániey náydowáć ſie máią GórnDworz V8; Iuż thá páni Dworna/ ieſt thák dobrze ozdobiona/ iż iey iedwabiu/ pereł/ kámieni drogich/ kęs ieden nie trzebá. GórnDworz Ccv, V8, X3v, Bb8, Ii8v, Kk2(46).
W zestawieniach będących nazwami urzędników nadwornych (17):»chorąży dworny« (3): Eráſmus Dębieńſki Chorąży Dworny SarnStat 1065 [idem (2)] 1044, 1195.

»marszałek dworny« [szyk 6 : 2] (8): Potym Rádźiwił dworny Márſzałek nádobnie/ Iechał w ſwym Włoſkim ſtroiu StryjWjaz B3, B3; Márſza. Dwor. kor. SarnStat 38, 38, 1016, 1043, 1065, 1194.

»podskarbi dworny« (2): WyprKr 2; Podſkárbi Dworny [Viecthesaurarius Curiae JanStat 309] nic tych rzeczy ſpráwowáć nie będźie SarnStat 335.

»referendarz dworny« (3): Stániſław Oſowſki Kántor Gniéźniéńſki Refferendarz Dworny SarnStat 1043 [idem (2)] 1065, 1194.

W przen (1): A ztądże też żywą [dworzanie] w leniſtwie y w nicżemnośći/ zá ktorą idą ſzáchy/ koſtki/ trunecżne bieſiády/ gámrácye/ y inſże dworne zarázy [aularum pestes.]. ModrzBaz 13.
2. Wytworny, obyty, grzeczny, układny, uprzejmy, elegancki, piękny; wykształcony, doskonały (19): Tedy będzie ſwiécitz odzienijé grubé/ a zatzmi ſie odzienijé dworné. OpecŻyw [192]; ForCnR A4; GlabGad N3v; Rodzi ſie ieden proſtak/ drugi záſię dworny. RejWiz 117; BibRadz I *4; BielKron 4v; KlonŻal Bv; Eutrapelia ‒ Nie obrazliwi zart, dworny zart. Calep 379b; GosłCast 46.
Wyrażenia: [»dworny krok«: I rzekł Pan: Przeto że ſie wynioſly wzgorę corki Syońſkie/ y chadzáły wyćiągnąwſſy ſſyie/ y mrugániem ocżu/ ſſly y pląſáły chadzáły y nogámi ſwemi dwornym krokiem [composito gradu] poſtępowáły Leop Is 3/16 (Linde).]

»dworni ludzie« [szyk 2 : 2] (4): Ale nie dwornym anij téż wyſoce mądrym/ ty rzeeży ſą piſané/ ale ludziom miloſciwym ij proſtym OpecŻyw 30, 30; V ludzić to dwornych/ ábo rádſzey głupich/ zda ſie rzecż być nie przytoyna/ ále v Bogá namniey CzechRozm 18; KochFr 104.

»dworna polszczyzna« (1): Bo moie przedſięwzięćie nie to było áni ieſt/ żebychſię zgłádką/ álbo dworną Polſzcżyzną miał wták zacnych á Boſkich kśięgach popiſowáć BudNT dv.

»rzeczy dworne« [szyk 2 : 1] (3): Ale chcemyli ſie nie bátz wypędzeniá/ wiaruymy ſie wielkiégo ſwietſkiégo broienią/ ij dwornych rzecży ſprawianiá/ ktoré cżas tratzą ij ſlużbę bożą ij chwálę zamieſſkáwaią. OpecŻyw 58, 30; Bo ieſlibyś thák v ſiebie rozumieć chciał/ iż tho ſą rytmy ábo iákie rzecży dworne/ cżego kościoł ſwięty nie potrzebuie LubPs A5v.

Szeregi: »dworny a krotochwilny« (1): A chociaż te wyſokie cnoty/ mądrość/ wſpaniáłe ſercze/ powſcięgliwość/ y ine/ widzą ſie być máło vżytecżne ku dworney/ á krotochwilney zabáwie/ iednák ia chczę/ iżby ſie dworna páni iemi ozdobiłá GórnDworz x4v.

»dworny a głęboki« (1): Przeto mądrze vczynił ten vcżony á dobry cżłowiek M. Valenty ktory bacżąc ſpoſob płći panieńskiey y też iey rozumu/ opuſciwſzy inſze dworne á głębokie wykłady telko tego ſie iął w ktorym zależy bogomyſlnoſc y pobudzenie ku nabożeńſtwu. WróbŻołtGlab A4.

3. Przewrotny, przebiegły, zuchwały, zlośliwy; ciekawy, wścibski; niepotrzebny, zbyteczny; curiosulus, curiosus, percuriosus, sollicurius Cn (20): Pani więc ták ſie gniewáiąc/ Poſzłá ná łoże ſtękájąc: Dworne rzecży tám myśliłá/ Iákby śie tego pomśćiłá. BierEz C3v; Nigdy niechćiey ták dwornym być Iżby komu chćiał záſzkodzić BierEz Lv, D2 [2 r.], D4v; Plinius o nim piſze iże ieſt riba [timus] dworna barzo/ gdy vyzrzy żagle v okrętow od wiatru roſſzerzone/ tedy ſie wſpina na okręty FalZioł IV 40c; RejKup o8v; BielKron 155; nic to nigdy v twego Páná płatno nie będźie/ ánić nigdy nie pomoże tobie dworne o Máyeſtacie iego gadánie RejPos 194; CzechRozm 175; ohydził im nieprzyiaćiel poſłuſzeńſtwá wiáry proſtotę/ [...] áby ſie na ſwarách y gadkách dwornego wtáiemnicách Boſkich ſzperánia/ zábáwili: á dobre vcżynki y pokutę y ſkutki wiáry opuśćili. SkarŻyw A2; NiemObr 100; [Dworny ptak Sikorá/ w leśie y w domu Przemieſzkiwa CygMyśl H2.]
Szeregi: »dworny a niepotrzebny; dworny więcej aniż potrzebny« (3 : 1): BibRadz I 3v marg; Gániąc I. M. X. Arcybiſkup w przedmowie ſwey/ dworne więcey á niż potrzebne o rzecżách tákowych [tajemnicach boskich] bádánie CzechEp 71, 227, 228.

»dworny a niepożyteczny« (1): ktorych [świętych ojców] X. K. w tym piſániu náſláduie/ co X. A. dwornym/ á niepożytecżnym piſániem oſądźił. NiemObr 142.

»dworny i nieużyteczny« (1): y bábiego bádánia/ y zbytniego/ y dwornego/ y nieużytecżnego/ [...] żebyś ſie wyſtrzegał. CzechRozm 2v.

»płonny i dworny« (1): mam od niego [od ciała] błotne y roſkoſzne myśli: od świátá płonne y dworne LatHar 587.

»dworny i subtylny« (1): Lecż przy końcu tey rzecży zdáło mi ſię zá potrzebną ſłowá niektore X. K. o wćieleniu ſyná BOżego/ dworne y ſubtylne przywieść. NiemObr 143.

4. Przymiotnik oddwor” ‘dziedziniec, podwórze’; podwórzowy; chortalis Mącz (1): Choros Podworze/ Ganek/ ná którym ſie kury páſą Chortalis Co k temu mieyſcu należy, Vt Chortalis gallina, Dworna kokoſz. Mącz 52b.

Cf DWORACKI, DWOROWY, DWORSKI, NIEDWORNY

KN