[zaloguj się]
[pdf]

DYBAĆ (57) vb impf

Fleksja
inf dybać
indicativus
praes
sg pl
2 dybiesz
3 dybie dybiecie, dybią
praet
sg
3 m dybåł

inf dybać (3). ◊ praes 2 sg dybiesz (1). ◊ 3 sg dybie (39). ◊ 2 pl dybiecie (1). ◊ 3 pl dybią (4). ◊ praet 3 sg m dybåł (2). ◊ part praes act dybiąc (7).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (pięć z tych samych przykładów) – XVIII w.

1. Skradać się, iść, przybliżać się ostrożnie, niepostrzeżenie; in summis ambulare digitis, suspenso gradu ire, taciturna vestigia suspenso digitis gradu ferre, suspensurn ponere vestigium Cn (37): RejKup t2, v8; Pan tu dybie w letniku/ á piſarz go kijem RejFig Cc5v, Aa3v, Dd7v; CHociay ten [Mikołaj Sienicki] ćicho dybiąc/ Gołębiego grucha/ A z dáleká gdzye młocą/ rzkomo niechcąc ſłucha. RejZwierz 81; Dybieſzli tędy pijány/ Dzierz ſie żerdzi mácay ſciány. RejZwierc 237; KlonŻal C4.

dybać do czego (3): LOtrzy cżyrwony złoty w drewnie poſtáwili/ Ktoby gi wziął zębámi/ [...] Ten dybie do złotego RejFig Aa7; BielSat Gv; A kiedy ſię náucży [człowiek] náwiedzáć obory/ Y że pſy ſię iuż ozna: dybie do komory. KlonWor 35.

dybać pod kogo (1): KRuk vłápił Chomieká/ na drzewie gi ſkubye/ Alić Lis podeń dybye/ w oney ſwoiey ſzubie. RejZwierz 116.

dybać za kim, za czym (3): RejFig Aa8; Nie tylko thám pátrz Czo ſtoi przed thobą/ Rozmyſlay s cżáſem Czo dybye zá tobą. RejZwierc [213]v, 95v.

W charakterystycznych połączeniach: dybać cicho (3), po cichu, po mału, ustawicznie (2), wszędzie, z kąta, kątem, za pasem, za piętami, z tyłu.

Przysłowie: RejWiz 26v, 38; Gorſzy ow s kozyem śmiechem/ co ſie vmizgáiąc/ Dybie ćicho nacż złego/ iáko z láſá Záiąc. RejZwierz 59v.
Zwrot: »dybać pawim sposobem« (1): Dybie [złodziej] Pawim ſpoſobem/ na pálcách ſię wieſza KlonWor 2.
W przen (18):
Frazy: bibl. »dzień (Pański), czas, śmierć dybie jako złodziej« [w tym: na kogo (3), za kim (1)] (3 : 2 : 3): RejKup d2; Toć ieſt rzecż nieomylna/ iż dźień Páńſki ná nas dybie iáko złodziey RejAp 40v, 137v; Iż dźień Páńſki dybie iáko złodziey [dies Domini, sicut fur in nocte, ita veniet Vulg 1.Thess 5/2] RejPos 6v, 6v, 190v; cżás wálz dybie na was iáko złodziey RejZwierc 171, 178v.

»śmierć dybie« [w tym: za kim (5), za czym (1)] (10): śmierć zá nim chodząc ſtopki licży/ Dybiąc ćicho z zegárkiem/ á wiernie mu życzy RejWiz 189, 14, 144; A ſroga Smierć tuż dybie/ zá piętámi s koſą. RejZwierz 14lv, 127v; RejZwierc Bbb2v, 159v, 170v; A ták cudzey śmierći płácżąc/ ná właſną [...] Pámiętaymy/ ktora tudźieſz dybie nam zá páſem. KlonŻal A2v; ArtKanc R20.

2. Czatować, czyhać (w ukryciu, potajemnie) mając w stosunku do kogoś lub czegoś złe zamiary, nastawać na kogoś, na coś (19): Wſzytko to piękne piorká ná śmierdzącym dudku/ [...] Ano drugi [łotrzyk] zá wiechą dybiąc zá nim [bogaczem] chodzi/ A ná ony pſtroćiny iego pilnie godzi. RejWiz 15v, 42v.

dybać na kogo, na co (13): GroicPorz ev; RejWiz 59, 67; RejFig Bb; Ale iż ták nie myſli [Prokop Rasko pisarz kalicki] dybać ni ná kogo/ Iáwnie komu by krzywdá ſtárguie nie drogo. PaprPan G3v; Zła náturá; ták ich [przyrodzonych złodziei] do kradźieży záiuſzy/ Iż ná ſwą właſną ſuknią/ iák nie na ſwą dybią KlonWor 5, 5, 42. Cf dybać na kogo, na co z czym, »dybać na kradzież«, »dybać na źwirz«.dybać na kogo, na co z czym (2): A chłop z oną ſiekierą/ dybye ná nie [drzewko] kmiecą. RejZwierz 127v, 133v.

Ze zdaniem celowym [aby] (2): Drudzy też dybią s kątá áby go [bogacza] okrádli RejWiz 48v; RYm ieden nápiſawſzy/ námálował Sowę/ Drugi Liſá on dybie/ by iey vrwał głowę. RejFig Bb 7.

W charakterystycznych połączeniach: dybać cicho (2), kradzieżą, nocą, wieczorem, z kąta (2).

Przysłowie: GroicPorz ev; Więc kreglow náſtáwiáią w koło podle ściány/ Dybie iáko kot ná myſz z gałką chłop pijány RejWiz 67.
Zwroty: »cicho dybać jako wilk« (4): Iáko ſie drugi trefi/ y w Owcżey poſtáwie/ Cicho dybiąc iáko Wilk RejZwierz 53v.

»dybać na kradzież« [szyk zmienny] (2): CiekPotr 67; Włamał ſię do cháłupy Bábinki vbogi/ Złodźiey dybiąc ná kradźież/ y głodny y ſrogi. KlonWor 43.

»dybać na źwirz« (1): Kaim też w chrośćiku dybał ná źwirz BielKron 3v.

W przen [na kogo] (1): Y to też nie mniey mam zá burdę wierę/ Krádźieżą dybáć ná Venerę RybGęśli C2.
3. Part praes act w funkcji przysłówka »dybiąc« = po cichu, skrycie, potajemnie; clanculum Calep (1): Clanculum ‒ Poczichu, dybiąc. Calep 203a.

Synonimy: 1. skradać się; 2. godzić.

Formacje współrdzenne: przydybać, zdybać; zdybać się.

Cf DYBANIE, DYBIDZBAN, DYBIWIECZOREK

WK, BC