[zaloguj się]
[pdf]

DZIEŻA (29) sb f

e oraz a jasne (Cn e pochylone).

Fleksja
sg pl
N dzieża dzieże
G dzieże
A dzieże
I dzieżą
L dzieży

sg N dzieża (14). ◊ G dzieże (5). ◊ I dzieżą (2). ◊ L dzieży (5). ◊ pl N dzieże (1). ◊ A dzieże (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Naczynie drewniane do rozczyniania ciasta na chleb; mactra Mącz, Cn; magis Mącz, Calep; panistrum BartBydg; artopta, vas conficiendo pani et coquendo aptum Mącz; vas lintris instar oblongum: alveus Cn (29): [Anna de Milewo relieta olim Nicolai Roszak] que receperat moię alias zarna, pisterinum alias dzyeza cum suis attimenciis alias skopysczya et nyeczkamy ZapMaz III T 284; HistJóz A4v [3 r.]; BartBydg 106b; FalZioł V 63v; Koſz twoy y dźieżá twoiá [residuum tuum (marg) reliquiae tuae (–)] przeklęte będą. BibRadz Deut 28/17; Artropta, Piekárká chlebowa. Item, Vas conficiendo pani et coquendo aptum. Dziéżá. Mącz 17a; Mactra, Chlebna skrziniá/ leśicá/ albo policá/ też dzieżá. Mącz 203b; Magis, Dzieżá/ też okrągły ſtół/ też wielkie okrągłe dno yákoby tálierz/ ná którym piekárze ciáſto zágniatáyą. Mącz 204a; Calep 627b; chleb ma táki ſmák iákim dźieżá zápráwiona ieſt SkarKaz 85a.
Przysłowie: Choćbyś mu ćiáſto z dźieżą dał y z workiem groſze/ Przećię łże po ſtáremu/ choć mowi choroſze. KlonWor 28.
Wyrażenie: »kwas z dzieże« (2): wezmi też kwaſu z dzieże/ zmieſzay to wſzytko ſpołem, vcżyń plaſtr á przykładay. FalZioł V 108, 108v.
W przen (11): ty Páni [= Kościół]/ co w dźieży trzy miáry Kwáśiſz: [...] Gdyż mnie w dźieży maſz/ ktorą znam być świáśiſz: [...] Gdyż mnie w dźieży maſz/ ktorą znam być świátem/ A wiárę świętą/ kwáſem mienię zá tem GrabowSet O2; Abyſmy ſię inſzym nowym kwáſem náczynili y opuſzyli/ áby dźieżá nátury náſzey/ iuż nie woniáłá Iádámem y iego zákáżenim/ y ſtárego człowieká żądzámi: ále Chryſtuſem SkarKaz 84b; trzy częśći náſzey nátury y náſzey dźieże záczynić ſię máią/ opuſzyć y zápiżmowáć Chryſtuſem y chwałą świętą/ y żywotem y przykłády iego. SkarKaz 85a, 84b, 85b [2 r.].
Wyrażenie: »dzieża zakwaszona« (3): Zákwáſzona dzieżá ich [ludu]/ przaśnicę dobrey wiáry y świętych obycżáiow/ kwáſem ſwoim záraża SkarŻyw 59; Ciáſto z dzieże zakwáſzoney [...] cudownie przáſne y ſłodkie/ z młodośći ieſzcże záſtawáło. [O św. Piotrze z Werony urodzonym z rodziców kacerskich] SkarŻyw 371; SkarKaz 84b.
Zwrot: »w dzieży rozmiesić« (1): A niebedzyli rady twei Ią zlie tuſfę duſzy ſwoiei, Ale ieſly mię rozgrzeſſys Prawie mię wdzieży roſmieſys. RejKup i3v.
Przen: Ciasto (3):
Fraza: »dzieża nadchodzi« = ciasto rośnie (1): Farina fermentescit, Dźieżá nádchodźi Mnożiſie [!]. Mącz 121c.
Zwroty: »dzieże mieszać« (1): á żony ich dźieże mieſzáią ku pieczeniu pláckow [et mulieres subigentes conspersionern (marg) impastant pastam (–)] BibRadz Ier 7/18.

»nadchodzić jako dzieża« (1): Fermentare terram nágnoyć rolią/ Nadchodzę yáko Dzieża/ Mnożęſie [!] Mącz 121c.

Synonimy: »chlebna skrzynia«, lesica, polica.

WK, BC