Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: EPIKURSTWO

Następne hasło: EPIKURUSZ »

EPIKURUS (42) sb m

epikurus (22), epikur (5), epikurusz (1), epikurus a. epikur (14); epikurus BielŻyw (5), RejWiz (14), Mącz (2), StryjKron; epikur KrowObr (2), SkarKaz (3); epiLeop,

-k- (33) -c- (9)

e prawdopodobnie jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	Epikurus, epikur	epikurowie, epikuruszowie, epikury
G		epikur(o)w
D	Epikurusowi
A	Epikurusa, epikura
I	epikur(e)m	epikury, epikurami

sg N Epikurus (20), epikur (3). ◊ D Epikurusowi (1). ◊ A Epikurusa (1), epikura (1). ◊ I epikur(e)m (2). ◊ pl N epikurowie (7), epikuruszowie (1) Leop, epikury (1) BielKron. ◊ G epikur(o)w (3). ◊ I epikury (1) SeklKat, epikurami (1) GrzegŚm.

Sł stp, Cn, Linde brak.

Znaczenia

1. n-pers Eilozof grecki (341 – 270 p.n.e.) przedstawiciel filozofii materialistycznej w epoce hellenizmu; za najwyższy cel życia uważał szezęście indywidualne człowieka, polegające na braku cierpień i trosk (23)
2. Zwolennik szkoly filozoficznej Epikura istniejącej w Grecji i w Rzymie do IV w. n.e. (4)
3. Epikurejczyk, wyznawca etyki epikurejskiej, w później jej nadawanym wypaczonym sensie, tzn. uznający użycie zmysłowe i rozkosz za jedyny cel życia ludzkiego i zaprzeczający nieśmiertelnośći duszy (45)
- a. obelż. Rozpustnik, bezbożnik (7)

1. n-pers Eilozof grecki (341 – 270 p.n.e.) przedstawiciel filozofii materialistycznej w epoce hellenizmu; za najwyższy cel życia uważał szezęście indywidualne człowieka, polegające na braku cierpień i trosk [Epicurus ‒ filozof atenieński qui felicitatem hominis in corporis voluptate statuebat Mącz 106c] (23): Tento Epicurus w tim więcey błądził niż inni philozophowie domnimawaiąc ſio że Bog tych rzecży nie ſprawuie, ktore ſą na ziemi. BielŻyw 103, nlb 7, 102 żp; młodzyeniec [...] potkał [...] Epikuruſá ſtárego/ kthory nic nie dzyerżał o żadney powinnośći/ iedno w roſkoſzach ſwiátá tego pokłádał wſzytko dobre cżłowiecże RejWiz A5v; onto Epikurus/ Słychałem ia też o nim iż był latro purus. Máło dzyerżał o cnocie y o tym żywocie/ Ktory nam po tym márnym ma przypáść kłopocie. Iedno rádził káżdemu by w roſkoſzy ſwiátá/ Ták vżywał by bydlę/ po ſwe wſzytki látá. RejWiz 67v, 20, 33v, 46, 67v, 68 (11);.Mącz 330b, 494b; StryjKron 1; ty ich kácerſtwá nie tylo z pogány/ ále y z beſtyámi nas zrownáć chcą/ y gorſzemi niżli Epikur ludźie czynić myślą/ do átheizmu y beſtyálſtwá prowádząc/ áby ludźie ná przyſzły ſię żywot nieoglądáiąc/ czynili co chćieli. SkarKaz 384a.

Tytuł (4): BielŻyw 101; Ten trzeći Rozdział zową Epikurus/ Abowiem then Philozoph nie dzyerżał nicz o nieśmiertelnośći/ iedno w docżeśnych roſkoſzach wſzytko błogoſłáwieńſtwo pokłádał A tu ieſt roſpráwá/ iáko o tym rozumieć mamy. RejWiz 19v, A6, 19v.

Zestawienie: »Epikurus ateński« (1): EPicurus Athenſki. Ten acż ſie (Iakoż Hyeronimus powiada) litterom nieucżył, á wżdy w nauce barzo biegły był y mądri BielŻyw 101.

2. Zwolennik szkoly filozoficznej Epikura istniejącej w Grecji i w Rzymie do IV w. n.e.; epicurus Vulg (4): BielKron 118v marg; Tedy niektorzy Epikuruſſowie y Stoikowie Filozophowie gadáli ſie z nim [Pawłem] Leop Act 17/18; Tę náukę [o zmartwychstaniu ludzi] mędrcy Atenſcy gdy od Páwłá S. ſłyſzeli/ nowym Dyabelſtwem ią názwáli. Stey náuki śmiali śię nietylo Epy[c]urowie/ bezbożny ále teſz y Sáduceuſzowie BiałKaz D4; WujNT Act 17/18.

3. Epikurejczyk, wyznawca etyki epikurejskiej, w później jej nadawanym wypaczonym sensie, tzn. uznający użycie zmysłowe i rozkosz za jedyny cel życia ludzkiego i zaprzeczający nieśmiertelnośći duszy (45) : [zły uczynek jest] Trzimać z Epicury y zynimy cieleſnimy ludzmy/Ktorzi wtim żywocie wſziſtki roſkoſzy pokładaią/ mowiąc iedzmy/ pygimy/ ſpymy/ roſkoſzuimy/ á vżiwaymy/ poſmierczy miemazczi [!] zadney roſkoſzy/ toć ieſt naſzego Czo tu zażywiemy SeklKat R2v; BibRadz II 98b marg; Cić ſą Epikurowie/ ktorzy o on żywoth wiecżny nic niedbáią/ á świátu/ Diabłu y ćiáłu ſłużą/ nápełnięni obżerſtwem/ Opilſtwem/ Cudzołoſtwem/ Nierządnośćiámi/ Roſkoſzámi. GrzegŚm A2v; Antykryſt [...] zowie nas Nowokrcżeńcámi/ Epikurámi/ ludźmi zápámiętáłymi iákobyſmy Bogá/ Niebo/ Zywoth borzyli GrzegŚm 28, A2v; CzechRozm 171; SkarKaz 118b, 384a.

a. obelż. Rozpustnik, bezbożnik [Epicurus pro voluptuario, miasto tego świata człowiek. Item impius ‒ bezduszny, a ktory się na rozkosz tego świata udal Mącz 106c] (7) : IEſli małżeńſtwo ieſth rzetz niedobra/ álbo nietzyſta/ álbo iáko thy powiedaſz krześćijáńſkie Epikurſtwo/ tedyć pan Bog v ćiebie ieſth niedobry/ nietzyſty/ y Epikur/ ktory małżeńſtwo ſam poſtánowić ratzył? KrowObr 220v, 221v, 222; ktorzy w tym [w nauce o Trójcy św.] pismo potwarzáią/ ſą ábo Zydowie/ abo Máchometowie/ ábo Epikurowie/ z trzody wieprzow/ wzgárdźićiele Bogá y prawdźiwey pobożnośći GrzegRóżn F2v; RejZwierc 122v; RejPosRozpr cv; [papież Jan XIII] był ſproſnym Epikurem, cudzołożnikiem, [...] kosterą, myśliwcem, drapieſcą CzechEp [408].

Cf EPIKUREUS