Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: EZOPOW

Następne hasło: [EŻBY] »

EŻ (14) cn i pt

Teksty nie oznaczają é.

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w. s.v. iż.

Znaczenia

I. Spójnik; iż, że (14)
- 1. Wprowadza zdanie podrzędne dopełnieniowe (12)
- 2. Wprowadza zdanie podrzędne okolicznikowe (2)
  - a. [Przyczyny]
  - b. Skutku
  - c. Sposobu (2)
  - 3. [Wprowadza zdanie podrzędne podmiotowe]
  - 4. [Wprowadza zdanie podrzędne przydawkowe]
II. [Parykuła]
- 1. [W Połączeniu „jedno eż” wprowadza zastrzeżenie, ograniczenie; tylko że, z tym że]
- 2. [Gwarowy odpowiednik „aż”]

I. Spójnik; iż, że (14):

1. Wprowadza zdanie podrzędne dopełnieniowe (12): Iako my vyemy es slyacbathny Mykolay Czachowskj nyeprzyyesdzal. ZapWar 1525 nr 2344; zessnaly esz wssyaly racznye potbnyesly pyenyadze thy ZapWar 1548 nr 2667, 1519 nr 2214, 1549 nr 2677; [Ten gdy widźiał iederas [!]/ eſz krol był ſmęćien/ pytał ſie/ tzemu by to było: Dowiedźiał ſie/ eſz/ wſkárbie niedoſtáło pieniędzy ErazmJęzyk N7; Dźiwuiemy ſie/ eſz ſwięty Piotr/ trzy kroć ſie zaprzał pána Chriſtuſá ErazmJęzyk 06; A gdy mu rzekł/ [...] eſz to nieprawdá ErazmJęzyk Ccv; iż ſłyſſał od oycá/ Eſz podpiwſſy ſobie/ wſpominał vtzynki młode ſwe ErazmJęzyk Cc5; mnimáią/ eſz wſſytkim idźie kmyſli/ to co oni czynią ErazmJęzyk Ff4v.]

Z elipsą zdania nadrzędnego stanowiącego początek roty sądowej (1): esz tho yesth na lyewą strona pana Razynskyego a na prawa strona nasze gymyenye Rybyenskye ZapWar 1522 nr 2287.

Połączenia: [»nic innego ... jedno eż«: A ták gdy ie przedawano/ tedy nic innego nieuczynił/ iedno eſz rzekł ErazmJęzyk L (Linde s.v. iż).

»niskąd ... jedno eż« : która nieuſtáwitznoſć/ niſkąd nam niepochodźi/ Iedno eſz niemamy ſercá proſtego ErazmJęzyk Bb.]

»to ... eż« (7): Iako ia tho vyem esch francysek nyesbyl malgorzathey wawrzynczowy ZapWar 1520 nr 2258; Iako my othim dobrze wiemy ess vn nye nassedl rekam sbroinam imienya probosthwa ZapWar 1549 nr 2679, 1527 nr 2340, 2349, 2533, [1532] nr 2516, 1549 nr 2680; [O gęśiech/ ktore też więcey wrzeſſczą/ niż inni ptacy/ tedy iednák to o nich powiedáią/ eſz gdźie im tego bywa potrzebá/ że milczenie ſobie czynią ErazmJęzyk L7v; wielką przymowká byłá/ gdy kogo zwano/ álbo zá to miano/ eſz był ten co nowiny nośił/ Albo iż błazeńſkich krotoffil vżywał ErazmJęzyk Xv; Gdy to vezyniſz/ eſz niebędźie potáiemnego obmawiánia/ [...] tedy ią też to vczynię ErazmJęzyk Dd6v; á vkázáć ſie człowiekiem/ y roſtropnym ná tym/ eſz zna co dobrze/ y vmie to chwálić/ y vkázáć ſie teſz/ tym że nikomu niezayrzę/ kto dobrze rádźi ErazmJęzyk Ee3; obracáiąc ná to/ eſz oycá iego/ mogłá też Ceſárzowá znáć ErazmJęzyk Ee7; ony przywodźił/ ktemu rozum/ eſz nieſpieſſnie/ niekwapnie/ Ale rozmyſłnie/ mowili ErazmJęzyk Ee8v; áby ſie ſtym okazał eſz nieco vmiał ErazmJęzyk Ff5v; Miał ná tym doſyć/ eſz mu to oddał/ á ſkarał go zá to/ śmieſſnymi ſłowy ErazmJęzyk Gg8v.]

2. Wprowadza zdanie podrzędne okolicznikowe (2):

a. [Przyczyny: Pokuśił tego mietzá/ tego iádu ſwięty Iozeph/ ktory eſz wiárę pánu ſwemu cbował/ ktoremu ſłużył/ iż ſie niechćiał żony dotknąć páná ſwego [...] oſkarżyła go ErazmJęzyk T7v; máiąc zá to/ że tego był godźien karánia/ á tey ná ten czás lekkoſci/ eſz zły przykład dał/á vczynił to przed dźiewką ſwą. ErazmJęzyk Cc6.

Polączenie: »eż ... tedy«: ktory ſie był potzął vtzyć piſmá Greckiego/ eſz ſie wtym bárzo kochał/ tedy inż inák niemowił iedno po Greckn ErazmJęzyk Ff5.

b. Skutku: y zwyćiąża [!] vmyſł iego oná wodá [lege: wada] przyrodzona/ eſz milczeć/ a táić niemoże ErazmJęzyk Kv (Linde s.v. iż); Ięzyk onego żydá Nábál/ wzburzył był Dawidá/ gdy mu łáiał/ eſz cbćiał pomſtę wielką vczynić nád nimErazmJęzyk Aa7.]

c. Sposobu (2): Iakom sya ya sthanyslavem smamka skaviączino [!] vyednal podestem kop zakladv es myą myal vypisacz schewshistbkich dlngov zakthorem ya yemv dosicz vdzielal. ZapWar 1519 nr 2214, 1519 nr 2214.

3. [Wprowadza zdanie podrzędne podmiotowe: widźić ſie rzecz nieſłuſſna/ niegodna/ Eſz ſyn ia twoy będąc młodźieńcem / mam miłoſnicę ErazmJęzyk Cc5.

Polączenie: »eż ... to«: ludzieſmy/ eſz też miedzy námi niegdy ſſemránie/ albo iáka rzecz Przyidźie/ Nie ieſt to ták wielki grzech/ iáko drudzy mnimáią ErazmJęzyk Z8.

4. Wprowadza zdanie podrzędne przydawkowe: Są też niektore náuki/ álbo rzemioſłá/ Eſz ći co to dobrze vmieią/ á máią to przed innemi/ Tedy rádźi o tym mowią ErazmJęzyk Dd2; áczby go był miał wpodeyrzeniu krol/ eſz ſie ſpoſłem nieprzyiaćiela iego ſchodźił ErazmJęzyk Ee6.]

II. [Parykuła:

1. W Połączeniu „jedno eż” wprowadza zastrzeżenie, ograniczenie; tylko że, z tym że: Ale máią iuż tego męſſczyzny nápoły ſnimi [z niewiastami]/ Iedno/ eſz mniey to do ſiebie baczymy/ niſz do nich ErazmJęzyk Dd.

2. Gwarowy odpowiednik „aż”: Aż, quod inepti quidam dieuⁿt eż idioma sequunti Mazouiticu^m verbis ad locum et de loco significantibus inngitur StatorGramm K8.]

Cf AŻ, [EŻBY], EŻCI, IŻ