[zaloguj się]
[pdf]

AŻ (6654) pt i cn

pt (4029), cn (2610).

aż (6365), aże (251), aż a. aże (38); aż LibLeg (22); ListRzeź (2), PowUrb (2), ZapWar (21), OpecŻywList, ForCnR (11), PatKaz I, PatKaz III (13), Murm (6), HistJóz (6), BartBydg, BierRozm (2), KlerWes (2), March3, RejPs (67), ComCrac (4), LibMal (31), RejRozpr (13), SeklWyzn (6), ConPiotr, SeklKat (10), RejKupSekl, HistAl (50), KromRozm I (7), MurzHist (4), MurzNT (18), KromRozm II (9), KromRozm III (14), Diar (22), DiarDop (2), BielKom (7), GliczKsiąż (35), LubPs (57), SeklPieś, KrowObr (56), RejWiz (115), OrzList (4), UstPraw (18), Goski (3), LeszczRzecz, BibRadz (388), OrzRozm (6), GrzegRóżn (5), KochZg, KwiatKsiąż (4), Mącz (205), Prot (7), SienLekAndr (2), LeovPrzep (12), RejAp (114), BielSat (3), GórnDworz (57), GrzepGeom (11), RejPos (267), RejPosWiecz2, RejPosWiecz3 (5), BiałKat (11); KwiatOpis, GrzegŚm (17), HistLand (9), KuczbKat (7), RejZwierc (162), BielSpr (29), KochMon (2), WujJud (31), WujJudConf (13), RejPosRozpr (4), RejPosWstaw (7), BudBibKaw, HistHel (8), MycPrz (4), WierKróc (2), BiałKaz (8), BudNT (42), CzechRozm (107), PaprPan (15), KarnNap (6), ModrzBaz (48), ModrzBazBud (2), ModrzBazStryj, SkarJedn (60), KochOdpr (6), Calag, KochPs (23), SkarŻyw (241), KochTr (5), ZapKościer (20), StryjKron (118), CzechEp (113), CzechEpPOrz, KochJez (4), NiemObr (45), KochFr (14), GórnRozm (37), KlonŻal (4), KochBr, KochMuza (2), KochSz (4), KochWz (3), ReszPrz (9), ReszHoz (5), ReszList (5), WerKaz (8), BielSjem (2), KochPam (2), KochPieś (14), KochSob (2), PudłFr (21), BielRozm, KochProp (3), KochWr (3), PaprUp (6), ZawJeft (5), ActReg (39), Calep (15), GostGosp (20), GrochKal (3), Phil (6), GórnTroas (9), KochCz, KochCzJan, KochPij, GrabowSet (8), KochAp, KochFrag (5), OrzJan (16), OstrEpit (2), WyprPl (3), LatHar (88), KołakCath (6), KołakSzczęśl, RybGęśli (4), WysKaz (10), JanNKar (10), JanNKarGórn (2), ZapMaz, GrabPospR, KlonKr (6), PowodPr (25), SkarKaz (35), CiekPotr (6), CzahTr (14), GosłCast (19), SkarKazSej (25), KlonFlis (9), SapEpit (2), PudłDydo (4), ZbylPrzyg (2), SzarzRytm (5); aże GroicPorzRej; aż : aże MetrKor (13 : 1), BierEz (61 : 22), OpecŻyw (66 : 38), PatKaz II (2 : 4), TarDuch (3 : 2), FalZioł (160 : 53), BielŻyw (26 : 2), GlabGad (15 : 12), MiechGlab (33 : 11), KłosAlg (2 : 2), WróbŻołt (28 : 9), LudWieś (5 : 2), RejJóz (31 : 1), RejKup (35 : 1), GroicPorz (24 : 1), Leop (239 : 3), RejFig (20 : 1), RejZwierz (40 : 1), BielKron (987 : 3), OrzQuin (12 : 2), SarnUzn (2 : 4), SienLek (194 : 12), HistRzym (53 : 4), MWilkHist (5 : 1), BudBib (241 : 1), Strum (15 : 17), StryjWjaz (1 : 4), Oczko (20 : 1), WerGośc (17 : 1), WisznTr (6 : 3), BielSen (1 : 1), ArtKanc (31 : 3), WujNT (312 : 1), SarnStat (155 : 19), SiebRozmyśl (18 : 2), KmitaSpit (3 : 1), PaxLiz (4 : 2), KlonWor (22 : 2).

aż : asz druki (5774 : 483), rękopisy (66 : 108).

Obie samogłoski jasne.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
I. Partykuła (4029):
1. Uwydatniająca względnie duży stopień rozciągłości w czasie lub przestrzeni, intensywności albo ilości; usque Murm, Mącz, Cn; tenus Mącz (3670):
a. Odnosi się do innych niż orzeczenie lub orzecznik części wypowiedzenia, zwlaszcza do okoliczników miejsca, czasu lub miary (3556): y bil miedzi namy nyepokoy przes czas niemali asch do thich czaſſow poky bil przicziognąl hethman wasch LibLeg 10/61v (15); then ktory goni ſlad [...] powynyen ſąm gnacz ze wſſyamy odewſſi dowſſy, aſz do oſthateczny wſſy MetrKor 40/813 (9); PowUrb +3 (2); BierEz N2v (8); bok tweé náſwiętſſé miloſci wlocżnią (aże ku rozkroieniu ſertza) nielutoſciwie ieſt otworzon OpecŻyw 154 (55); [włosy] gladkié niemál aż do vſſu/ a od vſſu nadol promienie kędzierzawé OpecŻywList C; ktorzy iego nauki aż do ſmierći naſladuią. ForCnR A3v; y był wspokoyney possessiyey wedluk prawa swego [...] as dothego czaschv ZapWar1525 nr 2345; hy zadny pozew [...] zamogey dzierzavy nyekladzion na hymyenye phalantha oth vyązanya mego aszdo vybycza mego ZapWar1528 nr 2456 (19); PatKaz II 33 (3); PatKaz III 128v (6); Murm 104 (6); HistJóz E4v (4); BartBydg 106; TarDuch E4 (5); ty wſzitki rzecży warz w wodzie aże do wywarzenia thrzeciey cżęſci FalZioł I 31a; Y dać krwi idz barzo wiele: aż do omdlenia FalZioł V 67v; ma być vcżyniono mazanie, pocżąwſzy od pępka: aż precż na doł FalZioł V 86v (60); BielŻyw 9 (17); tam wſzitkie cżłonki rzędem wypiſuiąc aż do nog GlabGad M2 (19); á pamiątkę ich na przyſzłe cżaſi aże ku potomkom rozſławili. MiechGlab nlb 2; Na ktorych koſcioł zbudowany ſtoi aż do dziſieyſzych cżaſow MiechGlab 13 (33); BierRozm 11; KłosAlg A2v; Ze sie ſnámi obchodzi/ áż ná zbyt łáskáwie. KlerWes A; ſuknia iego krotka aż do lędzwi March3 T7; Bądz imię boże bogoſlawione z tąd ninie aże na wieki WróbŻołt 112/2 (30); á roſkocha ſie w możnoſći ſwoiey ktorá mu ſnadz będzie roſſerzona áż od morzá do morzá. RejPs 105; ktoriś ieſt ſwięty ſpoczątku az tak bez końca nawieki. RejPs 195; raczyłes [...] przyiąc na ſię dziwną pracą ktoreyes aſz ſmiercią ſwą dokonczic racził RejPs 213 (54); RejRozpr C (2); ComCrac 17v (2); LibMal 1543/72 (17); Oſtatek zimy pocżąwſzy około Gromnic aż blisko ku Wielkiey noci ſtale zima poſtoi LudWieś B (7); SeklWyzn Gv (4); Ia ieſzcze doma będącz niewinnym w ſwey młodoſći Vżyłem na wſzem dzywnie az y od ſwych ſrogoſći RejJóz I6; A niechay tam poſiedzy aż do tego cżaſu Aż ći doſyć vcżynią to czom im roskazał RejJóz N2 (8); SeklKat Z2 (7); A ſąm as do ſamey ſije Za pokutę ſię vpije. RejKup d2v; Vrząd moy trapyć czlowieka A wynić go as do wieka.RejKup m4v (7); bárzo ráno zápráwdę pocżęło ſie boiowánie wielkie ták áż do zachodu ſlońcá HistAl C8v; ich przybytki przikazáliſmy áż z gruntu rozrzućić HistAl D5v; iám záprawdę áż do niebá przez chwałę był powyſzſzon/ á teraz áż do ziemie ieſtem mizernie ſlożon. HistAl F4v (43); Iż ſnámi yeſt [..,] vſtáwicznye bez przeſtánku/ áż do ſkończenya śwyátá KromRozm I F; Ktora zgodá y yednoſć od początku áż do tych myaſt náyduye ſye w koſćyele KromRozm I K2 (4); MurzHist Lv (3); A Piotr ſzedł za nim zdaleka aſz wſamy pałác Biſkupi MurzNT Mar 14/54; a oto będźieſz milczáł i niebędźieſz mógł mowić/ aſz do tego dnia ktoreo śię ty rzeczy s ſtaną MurzNT Luc 1/20; Gdźie téſz Ián był na puſtyniach aſz do dnia okázaniá ſwego przed ludem Iſraelſkięm. MurzNT Luc 1/80 (12); KromRozm II g2v (5); KromRozm III C7v (9); Diar 78 (10); DiarDop 118; BielKom F7v; Krezus máyąc wſſego doſić/ pocżąwſſy od złotá/ ſrebra/ pereł/ kamyeni drogich/ áż do inſſych ſkárbow GliczKsiąż Fv; á miłosć nye tylko ná cżás ále záwſſe áż do końcá ma ſie okázowáć. GliczKsiąż Q3v (13); Pámyątká twa od narodu áż w narody wſſędzye LubPs dd5 (36); áby zapowiedne rzeczy/ ták długo były wpokoiu/ áż do rozſtrzygnienia práwem z Areſtátorem żáłuiącym. GroicPorz dd3v (16); Poruſzył wſzyſthek lud/ potząwſzy od Galilei/ aż tu. KrowObr B2v; A tę wiárę aż do iednego ſpieniá nienaruſzoną chowáć będę KrowObr 41 (33); A práwie ſwą zacnoſcią áż niebo przebija. RejWiz 7; y przydzye pod gorę/ Ktorey wyſokość przyſzłá áż práwie pod chmurę. RejWiz 177 (33); Poczekayćie tu z oslem/ á ia y dziećię aż do támtąd ſpieſſnie poydziemy Leop Gen 22/5; Y ſtáło ſie to od tegoſz dniá zá wielkierz y vchwalę y iákoby zá práwo ná pothym weſſlo w Iſráelu áż po dziś dzień. Leop 1.Reg 30/25; y podbili ie w niewolą ſobie áż do dniá dziſieyſſego Leop 1.Mach 8/10; ták iż ſie ogień roświecał y vkázował áż w Ieruzálem/ przez dwieśćie ſtáiánia y cżterdzieśći. Leop 2.Mach 12/9; A ſlucháli go áż do tego ſlowá Leop Act 22/22 (202); OrzList f2: UstPraw I2v (8); pożądał tego od wſzego narodu ludzkiego/ pocżąwſzy od nawyſzſzych krolow/ áż do nanizſzych y nauboſzſzych ogrodnikow LeszczRzecz A2; RejFig Bb (5); Vźrzyſz doſyć nierządu/ práwie áż ná oko. RejZwierz 111 (10); y namnieyſze ſłowo z vſt wáſzych niechay nie wychodźi áż do one° dniá gdy wam roſkażę/ vczyńćie okrzik/ tedy vczynićie okrzyk. BibRadzIos 6/10; Ktora powſtawſzy vkłoniłá ſie niźiuchno aż do ſámey źiemie BibRadz 1.Sam [1.Reg] 26/41; Przetoż przyſzedł áż ku mieyſcu gdźie Saul leżał z woyſkiem BibRadz 1.Sam [1.Reg] 26/5 (305); Goski x (3); OrzRozm Gv; iż ſyná ſwego Kárłá wielkiego poſłał przećiw iemu áż do ſethnego kámieniá/ á ſam v trzeciego ſtánął. BielKron 168; ſtolec álbo Máieſtat Ceſárſki [...] ktory trwał od Kárłá wielkiego áż do cżáſu Othoná pirwſzego przez ſto lat BielKron 174; cáły dzień ſzthurmowáli áż do nocy BielKron 251; przypominał im przyſzłe y przeſzłe rzecży/ pocżąwſzy áż od Cżechá BielKron 320v; záchodźiły zagony ich [Tatarów] drugie ná dwádzyeśćiá mil ná wſzytki ſtrony/ drugie áż ſie od Rzeſzowá wrácáły. BielKron 419; Zá tego Witułtá/ rozſzerzyłá byłá Litwá ſwoie Páńſthwo dáleko/ áż zá Smoleńſk y zá wielki Nowogrod/ á ná południe áż do przekopu Thátárſkiego. BielKron 437; ktory mie przyiął ták wdźięcżnie/ áż nád nádźieię moię BielKron 449 (428); GrzegRóżn Hv (2); KwiatKsiąż D3 (3); Pluma ac folio facilius moveri, Ládá rzeczką być poruſzón áż y piorkiem álbo liſtkiem. Mącz 233d; Aqua superans genua, Wodá áż trochę zá koláná Mącz 434b (152); OrzQuin K2 (6); Miałbych ſnadź tu co czynić aż do dniá ſądnego Prot D; SarnUzn D8 (4); Z ſercá w żyły krew idźie/ áż y po wſzyſtkim ćiele. SienLek 16v; y dáwáć to z białym winem pić/ áż trzydźieśći dni. SienLek 59v (57); SienLekAndr a3 (2); LeovPrzep I4v (11); bo ſzáráńcża nie bywa żywá dáley ná ziemi iedno przez pięć mieſięcy/ od Kwietniá áż do Wrzeſniá RejAp 78v (75); áby naypirwſzy/ mocney ſie gálęźi viął y trzymał/ á drugi iego nog/ á záſię trzeći wtorego nog/ áż ták do ziemie GórnDworz P5v; mąż żenie niewierzy/ á ſurowie áż do bicia ſnią ſie obcbodzi GórnDworz Aa3 (22); GrzepGeom P4v (6); á powiedał mi że mie náłasł w iednym ſądzie w kolebce/ á od tego cżáſu áż do tąd gdym przyſzedł w ty ſtrony chował mie. HistRzym 37; á ia tu áż do twe° przyiáchánia będę ćie cżekáć HistRzym 77 (21); Gdy wedle zwycżáiu poſtáwił Izai pirworodnego ſyná ſwoiego/ powiedział duch Páńſki Prorokowi/ iż nie to ieſt: poſtáwił drugiego y trzeciego/ áż do wſzytkich. RejPos 56v (162); RejPosWiecz2 92v; RejPosWiecz3 97 (3); BiałKat 83v (9); BielSat C4 (2); KwiatOpis A4; GrzegŚm 10 (8); Abych iuż tám zoſtawał áż do mego chcenia HistLan D3v (3); ktorzy inſze odwodźili od grzechow tákowych/ w kthorych ſámi áż do vſzu tkwieli. KuczbKat 325 (6); y będzie długo ſypiáł áż do południá RejZwierc 32; ſzedł do onego ogniá/ y rękę weń áż po rámię włożył. RejZwierc 86v; Zgodá nigdy nie będzie áż do dniá ſądnego. RejZwierc 195 marg (66); nád ktoremi wſzyſtkę moc ma/ áż do gárdłá ich BielSpr 50 (6); WujJud 168 (23); WujJudConf 77 (12); RejPosRozpr cv (4); RejPosWstaw [213] (4); W onych cżáſiech rozniemogł ſie Ezechiaſz áż ná śmierć BudBib 2.Par 32/24; bo lud krzycżał trwożeniem wielkim/ że (on) głos było áż dáleko słyſzeć BudBib 1.Esdr 4/13, Ztąd áż do oſmego rozdziału Dániel po Aramſku abo po Syrſku piſze. BudBib I 437 marg (181); BudBibKaw A2v; HistHel B2 (4); MycPrz I C4; Strum I2v (12); WierKróc A3; BiałKaz C2v (3); Bo ten ięzyk ná on cżás máło nie po wſzey ziemi pánował/ pocżąwſzy zá Alekſándrá Mácedońſkicgo áż minąwſzy cżáſy Konſtántyna Ceſárzá BudNT c2v; Ode dni lepak Ioháná ponurzyćielá aż poty/ kroleſtwo niebieſkie gwałt ćierpi BudNTMatth 11/12 (22); StryjWjaz B; iáko ſie to cżęſto/ áſz do obrzydzenia powtárzáć muśi CzechRozm 58 (54); PaprPan Ff (8); KarnNap A4 (5); áby karánie złocżyńcow áż przez trzydźieśći dni odwłocżono? ModrzBaz 80; y słuſznemi kaźniámi áż do vćięćia głowy ma być ſkaran. ModrzBaz 88v (17); ModrzBazBud VIv (2); ModrzBazStryj IIv; Gdzie ſię za morzem dáleko áż práwie/ iáko mowią/ ná innym świećie/ Rzymſki kośćioł rożſzeſzył [!] SkarJedn 166 (49); KochOdpr C3v; Oczko 19v (6); Ráczże mię w łáſce/ y w ſwéy záchowáć obronie/ Aż do poznégo wieku/ y do białéy ſkronie. KochPs 104 (10); Drugi raz cżárt ią aſz z trzećiego piętrá ná doł zrzućił. SkarŻyw 226; ćiągnąc y męcżąc go cáły dzień aſz długo w noc. SkarŻyw 328 (105); Nie zoſtánę/ poydę dáley Aż do ſamey Gálileiey MWilkHist K2 (4); á łzy gorzkié twoie Przeſzły áż y vmárłych táiemné pokoie. KochTr 20 (2); ZapKościer 39 (14); Tátarowie bez odporu Polſkie zięmie aż po ſame Tatry Węgierſkie ſwowolnie burzyli StryjKron 370 (65); Nas ták okrutnie nienawidząc y áż na krew nas náſzę prześláduiąc CzechEp 93; iż on ſam áż y potrzykroć (iż ták rzeknę) ieſt Bogiem ś. CzechEp 286 (63); POsługi z młodych lat, áż y przez wſzyſtek czas przeſzłéy woyny z Moskiewskim, [...] czynioné KochJez kt (3); NiemObr 172 (24); Iáko ty: który od Tybrowéy wody Szedłeś/ Fránczyſzku przez rózné narody/ Aż tám/ gdźie nigdy látá nieuználi KochFr 88 (4); kiedyś tu w Polſcze ták było ſkąpo ludźi/ iż Krolowie áż do Niemiec po ludźie ſłáli GórnRozm L4 (4); KlonŻal C (3); KochMuza 27 (2); Ze ná nim przednia pláchá ſie przepádłá/ A ſtrzałá práwie áż do pierza wpádłá. KochSz B3 (2); KochWz 136; ReszPrz 102 (6); ReszHoz 127; ReszList 174 (3); WerGośc 203 (7); WerKaz 280 (6); WisznTr 14; BielSen 7; BielSjem 38; KochPieś 15; KochPam 81; KochSob 59; Pátrząc/ áno godnośći ſczęśćié vſługuie/ Bá mogę rzéc/ do ſáméy źiemie áż dudkuie. PudłFr 63 (4); ArtKanc D9 (22); BielRozm 21; KochProp 8 (2); ſktorego ſie po yego Smierci piſali Sinowci yego Ritwianſkyemi az y poten tzas ſie piſzą PaprUp E4 (3); ActReg 170 (16); Exanimo ‒ Straſzę az do ſmierczy, ſrodze ſtraſze. Calep 381b (6); GostGosp 14 (5); GrochKal 6; Phil I3 (3); á ia/ vdźiéláłám rádá Máćierzyńſkiéy miłośći: áż z vmordowániém GórnTroas 63 (5); KochPij C3v; GrabowSet O4v; KochFrag 44; OrzJan 6 (10); Oddam mu wdźięczné Rymy/ któré áż z zacnégo Wynikły Helikonu OstrEpit A3v (2); WyprPl B2; LatHar 740 (72); KołakCath B3v (4); KołakSzczęśl B4; RybGęśli B2; Y roznioſłá ſię tá powieść miedzy Zydy/ áż do dniá tego. WujNTMatth 28/15 (239); WysKaz 11 (4); JanNKar C4 (2); JanNKarGórn G4v; Maiores Consiliarii znáczą ſie do Sierádzkiégo áże podobno Káſztelaná SarnStat 42; y ma bydź przeſzćié przez puſczą/ [...] wſzędźie od lewéy ſtrony ná trzy mile: á ták precz áż do brzegu Morzá ſłonégo. SarnStat 1110; Któré dobrá [...] Arendarz będźie dźierżał/ [...] od tego czáſu áż do wyſzćia trzech lat/ á nie dáléy SarnStat 1257 (108); SiebRozmyśl Av (7); łając, zadawając słowa nieutciwe aż od matki ZapMaz II G 97/90; KlonKr B3 (3); KmitaSpit C2v; nayćiężey karze/ áż ſámym źiem y narodow vpadkiem. PowodPr 29 (14); SkarKaz 6a (11); tákowa wyſługá Y ſławná ieſt y trwáła, y do potomſtwá ſię Podawa z ręku do rąk, áż ná wieczne czáſy. CiekPotr 51 (4); CzahTr Hv (5); od ludźi wielkich vmiłowány vgłaſkány był y ieſt áż dotąd. GosłCast 3; A ná tóż mi to wyſzły mé wierné poſługi? Od mléká podawánia/ áż przez ten wiek długi? GosłCast 63 (7); PaxLiz Ev; SkarKazSej 680a (9); KlonFlis F3v (3); Bowiem też vrząd kupił drogo áż bez miáry. KlonWor 15 (3); PudłDydo B2; SzarzRyt A3v (2).

Szczególnie często „aż” uwydatnia następujące wyrażenia: aż do dzisiejszego czasu, dzisiejszych czasów, naszych czasów (11); aż do dnia dzisiejszego, aż po dzisiejszy dzień (35); aż do tego czasu, tych (naszych) czasów (108); aż do dnia tego (36); aż do dnia sądnego (24); aż do końca, (skonania, skończenia) świata (123); aż do (samej) śmierci (209); aż do wieku, wieka (13); aż na wieki (107); aż dotąd (36), aż dotychmiast (17); aż do końca (156); aż (i) nazbyt (26).

Połączenie: »aż gdzie« (3): od Maraphi rzeczky ktora wpadla wnyeſtr y na dol nyeſtrv po po[lo]wyczi nyeſtra ymo Thehynyą az gdzie Nyeſtr wpadl wmorze LibLeg 10/71v; záiechawſzy vltra equatorem/ tho ieſth/ gdźie rowno dźień z nocą áż gdźie gwiazdá Polus Antártykus ná południe ſwieći BielKron 445v, 447.

b. Odnosi się do orzeczenia lub orzecznika, względnie dotyczy treści całego wypowiedzenia (114): Przyſzedſzy Xánt pánią vźrzał/ Iż ták nága áż ſie zumiał BierEz E2; Oni gdy to vſłyſzeli/ Od boiáźni áż wezdrzeli BierEz F; Zá ogon ſie vwięźiłá: Ale by żywá oſtáłá/ Aż ogon gwałtem vrwáłá. BierEz H4 (5); OpecŻyw 112; łátwiey go niekto mogł vſłyſzećz niż oględáć/ aż dźiw w tak ſuchym ciele takowe wołanié ForCnR D4; FalZioł I 88a; GlabGad N2v; WróbŻołt 118/157 (2); RejPs 187; RejRozpr D3v; A nie lada z przycżyny ten zmieni poſtawę Aż mi ſie ſercze lękło cżuię iakąs ſprawę RejJóz G4v (5); LibLeg 11/184; RejKup v8v (3); KromRozm III Cv; Słucháiąc cie áż mie boli głowá BielKom F6v (2); Do vſzu gdy też przydą iákie piękne głoſy/ Ráduią ſie/ á s ſzpetnych áż więc wſtáią włoſy. RejWiz 21; Iuż w tym ſwoim ſzaleńſtwie podobno áż ſkonaſz. RejWiz 27v; Krzyk/ hnk/ płácż/ nárzekánie/ áż żáłoſno ſłucháć RejWiz 167v (25); Drugi rzecże áż mię wſtyd iż Książąt nie znacie. RejFig Bbv (2); RejZwierz 3 (3); á nápełnili obie łodźi/ ták iż ſię áż zánarzáły. BibRadzLuc 5/7; pálmową gáłąś y z iágody odcięli/ ktorą dla wielkośći áż ná drągu nieſli dwá mężowie BielKron 40 (8); Prot B2; GórnDworz Gg6v (2); RejPos 233v; Iáko dziſia nędznicy ſą w ſrogiey niewoli Wſzák ktą [!] o tym pomyſli áż ſerce záboli. RejZwierc 253 (9); BielSpr 43v; BudBibIer 20/9; HistHel C; WierKróc B; StryjWjaz Cv; CzechRozm 158; Wſzák o iego cney ſpráwie áż y ſłucháć mile. PaprPan Cc2; ModrzBaz 128; KochOdpr A3v; KochPs 85; SkarŻyw 29; StryjKron 255 (3); CzechEp 172; KochFr 10 (2); ReszPrz 90; WisznTr 14 (2); Aż ſye zá ćię wſtydzę Gdy ćię w tancu widzę KochPieś 22 (2); KochSob 65; PudłFr 70 (5); bo im namiotano wiele rzetzi ad opressionē az ſtrach tzitaiatz. PaprUp Lv; ActReg 54; WyprPl C; Táć [nadzieja] y złocżyńce trzyma gdy aż mdleią w męce RybGęśli B; PowodPr 72; CzahTr L2v; Nieſłychána nowiná vſzy áż przeniká. GosłCast 50 (2); KlonFlis H3v.
2. Ograniczająca, wyłączająca (352):
a. W wypowiedzeniu zaprzeczonym; dopiero, chyba, jak tylko (183): Bo thakie purgowanie nie ma być aże dla potrzeby FalZioł V 30 (3); ſama tilko żona ſie nieokaże czo ieſt az przi poięciu aby ſnadz nie omierznęła niżliby poięta była. BielŻyw 109; á drzewiey ſniegi nie puſzcżaią ſie aż od pirwſzego dnia Maia MiechGlab nlb 7 (2); WróbŻołt S6 (2); LibLeg 10/151v; A nikt niemądr áſz po ſkodzie RejRozpr Kv; ConPiotr 33; Ktorzy niewierzą od puſczenie grzechow tu natim ſwiecie/ ale aż poſmierczy SeklKat Q4v; KromRozm I N4; KromRozm III B3v; Diar 62 (2); GliczKsiąż N2; GroicPorz q4; KrowObr 20; Leop 4.Reg 7/9; Dobr Krolewſkich niezáſtáwuiem/ [...] tylko áż z dozwoleniem Rad náſzych UstPraw A; RejZwierz 128; BibRadz 2.Esdr 13/19; nie przywiodę nań winſzowánia złego zá iego żywotá/ áż ná ſyná iego. BielKron [842]; pełne okręty [...] ktorych ſie nie godźiło puśćić od ſiebie do Hiſzpaniey áż w pokoiu. BielKron 460v (21); SienLek 60v (2); RejAp C8v (4); Więc cżaſem zaidą w tákie rzecży/ s ktorych ſie wypleść nie mogą/ áż ſmiechem GórnDworz N2 (4); nie miáłoby być inácżey ſpráwowano [...] iedno áż s práwego przywiedzienia Ducha s. RejPos 70 (8); gdyż nie wſzyſcy być mogą pod tym zacnym kleynotem/ áż óni: którym to od páná Bogá dano ieſt. BiałKat 373v; GrzegŚm 35 (2); Iż thu nie ma to ciáło sſtępić/ áż ſądzić żywych y umárłych. RejZwierc 197v (8); RejPosWstaw [1432]v; á nie vſtáli nieprzyiaćiele Korony Polſkiey/ aż zá Iágieła/ toż dopiero ſiły ſwe vtráćili. MycPrz II C2v; Strum E4v (3); Co ſie nigdy przedtym w żadnym potomku Abráhámowym niepokazáło/ áż dopiero w Pánie náſzym Iezuſie Chriſtuſie CzechRozm 168 (21); ModrzBaz 98 (3); SkarJedn 56 (2); Ale on bacżąc co ſię działo nikomu tego (aſz przed śmierćią ſwoią brátu Regináldowi) nie oznáymił. SkarŻyw 201 (8); StryjKron 150; CzechEp 61 (16); Acżći ku niemu nie ládá iáko W. M. przyidzieſz. Lecż áż zá pilnym y cżęſtym [...] w rzecż tę wglądániem CzechEpPOrz **2; NiemObr 133; że nas Krol nie pożywa/ áni do więźienia wźiąć może/ áż prżekonáne práwem. GórnRozm C4; á Niemcy prżyść tu niechćieli áż z ſwoim Máydeburſkiem prawem GórnRozm L4 (16); Niechay fortunnie/ y zdrów nam pánuie: A zwierzónégo nie wzdawa opieku Aż pełen wieku. KochPieś 13; Nie opárł ſye áż o lody/ Niepłáwnéy północnéy wody. KochPieś 45; KochProp 13; ActReg 10 (5); GostGosp 30 (3); LatHar 121; WujNT 342 (4); JanNKar D2v; tedy Roku mieć nie mogą piérwéy/ áż ná Séymie przyſzłym Koronnym SarnStat 85 (7); SkarKaz 206a (5); SkarKazSej 678b (6); KlonWor 22.
b. W wypowiedzeniu twierdzącym; dopiero, jedynie, tylko (169): BierEz P3v; ForCnR D2; Ariſtoteles piſze/ aże po roku Cielcze kleſnić/ bo ieſtli rychley/ tedy będą zaliſzałe á nie wielkie. FalZioł IV 13b (5); RejJóz K3; RejKup E (2); LibMal 1551/158v (2); MurzNT 96; KromRozm II n4v (2); KromRozm III D; Diar 19 (3); GliczKsiąż B2 (2); KrowObr 117v; RejWiz 88 (4); odiął był z pośrzodká ich zakon ſwoy/ ktory potym áż zá Iozyaſza onego dobrego Krolá okazał ná iáśnią BibRadz I *2v; Idź ná gorę á nie ogląday ſie ná zad/ bo áż ná gorze záchowacie zdrowie ſwoie. BielKron 12; trżebá fortelow ná Turki tákich iákie oni drugim cżynią/ to ieſt áż ná pewną kázáć/ ná niepewną vchodzić fortelmi BielKron 311 (20); KwiatKsiąż C2v; SarnUzn G5; Koń áże we trzydźieśći mieśięcy/ dopiro zęby średnié puśći SienLek 188; á koniá ſnim ledwe vłápiono/ y to/ áż w ten cżás/ kiedy mu/ iedno iedlcá w ręku zoſtáły. GórnDworz O7v; RejPos 22v (3); GrzegŚm 63 (2); RejZwierc 106v (4); lecż dáli pokoy wſzytkę noc rzekąc áż po świátłu ráno zábijemy go. BudBib Iudic 16/2; HistHel C2v; Bo to wſzytkim wiádomo/ że przedtem druku nie było/ ktory áż około Roku 1443. náſtał. BudNT b4 (5); CzechRozm 132v (10); PaprPan C4v; áza ten nátychmiáſt słowá ſwe odwołał/ kto áż w rok odwołał? ModrzBaz 98v (4); SkarJedn 192; á do Oppium áż wćięſzkiéy przygodźie póydźiemy Oczko 32; SkarŻyw 252 (9); ZapKościer 16 (2); W Kośćiele przez cáły dzień ná modlitwách trwáiąc/ A wieczor áż pokármu trochę pożywáiąc. StryjKron 522 (9); A ieſlim też w ktorych inſzych piśmiech kogo miánował: tedy áż zá ſłuſzną przycżyną/ y to bez gniewu CzechEp 94 (11); áni Dámáſus: áni Atánázyus w ſwoich ſymbolách/ tego ſłowká nie vżywáią. Aż dopiero/ więcey niż we cżtery ſtá lat/ po pánu Chriſtuśie/ [...] to ſię ſlowko wylęgło NiemObr 137 (5); GórnRozm G (3); ActReg 138 (3); ReszPrz 98; WerGośc 235; WisznTr 30; Przed témi ſie to bućiſz/ których dźieśiątégo Látá áż Pyrrhus wyrwał z iárzmá okrutnégo? GórnTroas 27; KochFrag 53; LatHar 151 (2); JanNKar D3v; SarnStat 799 (3); CzahTr I3v.

Połączenie: »aż potym« (31): OpecŻyw 113v; ForCnR Bv; RejRozpr E2; KromRozm II cv; LibMal 1552/167v; Diar 58; LubPs S4v; GroicPorz 1; KrowObr 21v (4); RejWiz 144v (3); BielKron 320v (3); RejAp 144; GórnDworz F7v; RejPos 116; Támże onę cáłą noc dziádowſko nie ſpáło/ A onemi licżmany po ſtołu brząkáło. [...] Aż potym kęs nádedniem dziad ſie vſpokoił HistLan C3; RejZwierc 137; bo go/ nie záraz dał wywiodwſzy ich z Egiptu/ y źiemię im obiecáną oddáwſzy: ále áż potym nie rychło. CzechRozm 251; ModrzBaz 102; StryjKron 145; NiemObr 75 (3); ActReg 20; SarnStat 1220 marg.

3. Służy do urabiania form 1. lub 3. os. trybu rozkazującego (niektóre zdania z tymi formami można interpretować jako zdania celowe lub dopełnieniowe); niech (7): podzmy przeciw Iudáſſowi zráydcy ij żydom/ aż nás nieſſukaią ofiarowatz ſie ijm dobrowolnie OpecŻyw 105; Odſtęṕcie od nich áż ie pobiję nagle [Superamini de medio congregationis huius, ut eos repente disperdam Num 16/21] BielKron 41, 42 [2 r.]; Sine ut primum ad me redeam, Day mi pokóy áż pirwey ſam k ſobie przidę. Mącz 395b; Ponieważ inák być nie może/ ále proſzę ćiebie day mi áż popłácżę a pożáłuię ſmierći moiey mátki HistRzym 20; Miły bá ſłuchayćie/ Iuż tám drudzy wśiádáią: Ey iużże wśiádayćie Aż was diabli pobiorą. KochFr 133.
II. Spójnik (2625):
1. Wprowadza wypowiedzenie podrzędne (2177):
a. Okolicznikowe czasowe; dopóki nie; donec Mącz, Cn; dum, quoad Mącz, quoadusque, usque donec, usque dum, usque quod Cn (858): MetrKor 26/62; Y przynieiem do tychmiaſt był: Aże wſzyſtek kołacż śniádłá. BierEz C3v (5); ale Iozeff cialo podiąl w poly ij oblapil/ aż Nikodē z nog gwozdz wybil. OpecŻyw [155] (6); ForCnR E; PatKaz I 12v; PatKaz II 61; PatKaz III 151v (2); HistJóz C2v; przyſtaw że go do ognia aże wezwre/ toż dopiero z niego gąſzcż cżyń FalZioł IV 45d; Naprzod wezmi robaki Cantalides/ włoż gi wmoczny oczet aż pomrą, potym ie zaſię wyſuſz FalZioł V 102v; niech ſie ſmaży weſpołek aż ſie żywicza rozpuſci/ á ſkoro ſie żywicza rozpuſci: przeczedz przez chuſtę FalZioł V 113v (77); BielŻyw 2 (3); GlabGad K8v (2); WróbŻołt 109/1 (3); LibLeg 6/117v; RejPs 84; LibMal 1545/103 (3); RejJóz P5 (4); SeklKat VV; RejKup b2 (2); RejKupSekl a3v; theda ony maią tho Imienye dzierzecz [...] az ym się zaplatha stanye ZapWar1549 nr 2658; MurzNT A4 (2); KromRozm III G8 (2); Diar 26; GliczKsiąż C8v (4); LubPs A4v (4); SeklPieś 19v; on muſi krolować/ aſz nieprzyiaćioły podłoży pod nogi ſwoie/ á w ten tzás odda kroleſtwo Bogu y Oycu KrowObr 243 (5); RejWiz 176v (6); Hándluyćie áż ia przyidę LeopLuc 19/13 (18); OrzList f2; UstPraw A3v (2); RejFig Aav; RejZwierz 104v (6); á od onego dniá iákoſćie z Egiptſkiey źiemie wyſzli/ áżeſćie tu ná to mieyſce przyſzli/ byliſćie Pánu odpornemi. BibRadz Deut 9/7 (41); chodzili tám trzy dni bez wody/ áż przyſzli do Máráth/ tám náleźli wodę BielKron 31; Pothym było zaklęto kośćioły w Krákowie/ áż ſie Krolowi ſyn Włádźiſław vrodźił/ toż rozgrzeſzono cżáſu poſtnego. BielKron 394 (76); KochZg A4; pascunt quo ad contenebravit, Páſą áż ſie zmierzknie/ áż do mroku. Mącz 446a (20); Prot B (3); Weźmi gárść piołynu á warz go w ocćie áże zmięknie SienLek 140 (100); RejAp 32 (7); BielSat H2; GórnDworz M7 (2); GrzepGeom B3v; Zoſtańćie tu tho máło/ áż ſie ia poydę ſkąpię. HistRzym 41v (18); RejPos 357v (16); RejPosWiecz3 96; wſzytki ſą zátrzymáne w iedney y poſpolitey ſtraży/ áż cżás przydźie gdy Naywyżſzy Sędźia vcżyni Sąd GrzegŚm 15 (2); HistLan F3v; RejZwierc 159 (9); á ono cżoło przednich ludźi ma zádzierżeć nieprzyiaćielá ná ſobie áż noc zaydzie BielSpr 26v (4); KochMon 29 (2); WujJud 221; RejPosWstaw [213]v (2); BudBibDeut 22/2 (30); pátrzayże ieſli po onéy Linijéy wodá równo ſtoi/ vźrzyſzli/ ieſli nie równo/ każ podnośić kóńcá áże wodá ſtánie w miárę. Strum C2v (6); BudNTGal 4/19 (4); Acżći bym tu miał co zádáć/ wſzákże zátrzymam ſie od teo/ áż wprzod porządnie rzecż ſwą wypráwiſz CzechRozm 263v (3); ModrzBaz 135 marg (3); SkarJedn 76; KochOdpr C2v; Oczko 13 (2); Niechay vlęgę w pewnéy twych ſkrzydeł zaſłonie/ Aż byſtra zápálczywość/ y niechęć opłonie. KochPs 83 (2); SkarŻyw 29 (16); MWilkHist F2v; Bili ſię záś godzinę/ áż Fricz był rániony/ Zá czym vciekáć vph był Niemiecki skłoniony StryjKron 642 (6); CzechEp 354 (3); NiemObr 158; GórnRozm C4v; KlonŻal D; KochSz B2; ReszHoz 121 (2); ReszList 152; WerKaz 291; WisznTr 21; To tego/ [...] Cáłą Bożą noc będźie/ áż kury odpieią. KochPieś 30; Każ ty nam záśieść przy ćiepłym kominie Aż zły czás minie. KochPieś 33; PudłFr 48 (4); ArtKanc G16v (4); KochWr 30; PaprUp B4; ZawJeft 14; ActReg 85; GrochKal 20; Phil C; GrabowSet G4v (2); LatHar 191 (6); Siedźćie tu/ áż ia ſzedſzy będę ſię tám modlił [Sedete hic donec vadam illuc et orem] WujNT Matth 26/36 (29); Bo iáko zegárek gdy go przewroćiſz/ ćiecże bez przeſtánku/ áż do końcá wyćiecże. Ták żywot náſz vſtáwicżnie we dnie y w nocy do śmierći bieży/ áż przybieży WysKaz 45 (2); JanNKarGórn Hv; ma bydź iman y do wieże wſádzón/ y śiedźieć áż doſyć vczyni ſtronie SarnStat 526 (8); KlonKr 3; PowodPr 79; SkarKaz 488b (3); GosłCast 68 (4); SkarKazSej 680a (2); KlonFlis Hv; Nie cżeka áż mu Dzwonik poránu odemknie: W nocy ſię on ſam oknem ábo dziurą wemknie. KlonWor 9; PudłDydo B2v; SzarzRyt Cv.

Połączenia: »aż gdy« (10): OpecŻyw 35v; FalZioł II 21a (4); Zámykáią też w ſobie ſpráwy Dawidowe/ od tego czáſu iáko wſtąpił ná doſtoieńſtwo Krolewſkie po śmierći Saulowey/ áż gdy począł Sálomon Krolowáć BibRadz 1.Par arg; BielKron 39 (3); KołakCath C5.

»aż poki«: á imioná nie każdemu z oſobná dawáli/ ále tey gromádzye Piotr/ drugiey Ian thrzećiey Stániſław/ cżwartey Iákub/ áż do końcá: tákież y niewiáſtam kazano ſtánąć/ iedney gromádzye Anná/ drugiey Kátárzyná/ trzećiey Edwigá/ áż poki ich s ſtáwáło. BielKron 382.

»dotąd ... aż« (49): OpecŻyw 172v; Diar 30; Cżłowiek ſam dothąd roſcye áż vroſcyc y wyęcey yuż rosć nye będzye/ inſſe rodzáye theż wteyże myerze ſą gdy kwitną álbo źrzenyeyą/ dotąd kwitnyeyą álbo źrzenyeyą/ áż ſie vſtawáyą. A práwye káżda rzecż do ſwego zámyerzonego cżáſu á kreſu byerze ſie. GliczKsiąż O2v (10); LubPs O2v (6); GroicPorz 113v; GroicPorzRej C4; BielKron 330; OrzQuin V3; HistRzym 31v; HistHel B2v; A ták wſzytkie rády y ſpráwy/ máią być odłożone do tąd/ áż ono zápalenie krwie opłonie ModrzBaz 7v; Oczko 17 (7); Niechayże mię tám cżekáią Dotąd áż mię oglądáią. MWilkHist I; StryjKron 6; Phil M2; KochCzJan A3; SarnStat 1115 (6); SiebRozmyśl B; KlonKr Av; PowodPr 14; Záśię kto páznogietek zechce mieć rumiány/ [...] Z ráná tákże y ná noc/ cegłą práwie świeżą/ Trzeć mocno/ do tąd: áż weń cżerwonośći wbieżą PaxLiz D3 (2); SapEpit B4v (2).

»do tego (onego) czasu ... aż« (15): OpecŻyw 171; LibLeg 10/62v; ComCrac 17v; RejJóz N2; ZapWar1550 nr 2666; GroicPorz mm2v; RejWiz 178; iż mowę ſtráćiſz/ á będzyeſz milcżący/ áż do tego cżáſu/ áż ſie tho wypełni RejPos 295v; NiemObr 128; WerGośc 269; KochCz A4; w czym folgá záchowána iest do onégo czáſu, áże przydźie ku poſſesſiiéy SarnStat 109 (3); ZapKościer 85v.

»tak długo ... aż« (139): PatKaz II 62; MetrKor 40/818 (2); á będzie ſpał thak długo aż mu ſie daſz ocztu napić: toſz przeſtanie. FalZioł V 94v (30); MiechGlab 24; KłosAlg F2; ComCrac 12v; LibMal 1545/102v; GliczKsiąż H7v; GroicPorz q4v; KrowObr 235; LeopNum 32/17; UstPraw E (6); BielKron 258 (22); Nunc domi certum est obsidere usque donec redierit, Ták ſie długo domá rozſiedzę/ áż przidźie. Mącz 380a (8); OrzQuin C2v; SienLek 47 (20); báwił ſie rozmową w drodze ták dłuo/ áż do vźrzenia ná oko nieprzyiacielá przyſzło GórnDworz Bb7; GrzepGeom Pv (3); HistRzym 46v; RejPos 14v (3); RejZwierc 90 (2); BielSpr 19v (2); Strum P; ModrzBaz 84v (2); KochPs 158; SkarŻyw 532 (3); StryjKron 161 (3); ZapKościer 43v (2); GórnRozm Dv; ReszHoz 130 (2); PudłFr 59; ZawJeft 13; LatHar 299; WujNT 393; SarnStat 500 (7); CzahTr K3v (2); KlonWor 73.

b. Okolicznikowe czasowo-warunkowe; dopóki nie, jeśli nie, dopiero gdy, chyba że; donec, nisi, priusquam, quoadusque, usque dumVulg; quin Mącz (749): ListRzeź (2); Inácżey z tąd niewynidzieſz/ Aże záſie ćienka będzieſz. BierEz I2 (6); PatKaz II 62v; PatKaz III 151 (4); HistJóz C2v; ſamicza aże iey trzi lata będą toż rodzi FalZioł IV 4b (6); BielŻyw 105; GlabGad P7; KłosAlg E3v; KlerWes A2; MetrKor 59/282; WróbŻołt 70/18; LibLeg 11/13 (2); bo mi ſie zda iż trudno wto tráfić áż oglądawſſy ſpráwiedliwoſć máieſtatu twego RejPs 107 (5); Y kołaczáć nie oſwięcą Aż daſz łopátkę ćielęcą RejRozpr E2v; LibMal1544/89v; SeklWyzn G; RejJóz M6v (2); SeklKat Pv; RejKup aa5 (8); żadnym obycżáiem Macedoniey nie vyrzycie/ áſz wſzytki pogány vskromiemy/ thedy zá prawdę z zwycięſtwem ſie wroćimy. HistAl E4 (2); KromRozmI Lv; MurzNT Matth 5/27; Diar 92; Nie rychło ſie przypátrzy/ ſwiátu cżłowiek młody Aż vżywie trudnośći/ bolu troſki ſzkody BielKom B2; GliczKsiąż M6v; LubPs V3v (4); GroicPorz p4v (2); KrowObr 35v (2); Bo Pan s ſwoiey dobroći nikogo nie ſądzi/ Aż ſam kto dobrowolnie od niego zábłądzi. RejWiz 169v (8); LeopIos 7/13 (12); OrzList iv (2); UstPraw Fv; Aż mu potym gdzieś chłopá z dudámi nábyli/ Ledwe páná náſzego w tanek wypráwili. RejFig Dd4; Bo gdy ſie złe pocżyna/ przez pálce patrzamy/ Aż niewolá przypádnie/ toż więc nárzekamy. RejZwierz 39v (2); á iáko on ſam ieſt czyſtym y świętym/ ták ſie theż przed nim nikt oſtac nie może/ iedno áż będzie czystym á ſwiętym BibRadz I 113v marg (16); OrzRozm Lv; Oſádzili ſtraż około tey ſkory [...] iákoby żadny tey ſkory z wełną złotą nie doſtał/ áż ktoby tymi Woły orał á Smokowe zęby rosſiał BielKron 54; iż nie wolno s kupiámi iecháć/ áż od Krolá będźie miał dozwolenie. BielKron 453v (73); GrzegRóżn N3v; Non fert quin vapulet, Nie zwiedzie mu ſie to áż będzie bit. Mącz 121c; OrzQuin H2 (2); SienLek 52v (10); RejAp 114 (11); przeiednywáć miał ſtronę/ ná ocży krolewſkie áż przeiednawſzy nie przychodząc GórnDworz S7v (5); HistRzym 76v (7); cżego zyemſki krol/ ledwe áż mu prokurator ábo pomocnik iáki rozwiedzie/ zrozumieć nie może. RejPos 135 (33); BiałKat 18v; GrzegŚm 14 (2); HistLan C3; Bo tego co ieſt nam ſprzećiwno nigdy z dobrą wolą nie pożądamy áż muśimy. RejZwierc 152 (21); BielSpr 49 (2); WujJud 81v (3); BudBib Gen 29/8 (11); Strum C2 (2); A poniewaſz wſzyſtkich rzecżv wnim żywot był. Tedyć okrom iego żadne żywe ſtworzenie żywotá mieć nie mogło/ áſz go on iemu dał ktory go wſobie miał. BiałKaz E2; BudNT Matth 17/9 (3); CzechRozm 127v (5); iáko wodá mętna/ ktorey poſpolićie niepijáią áż śię vſtoi ModrzBaz 8 (6); KochOdpr C2 (2); Oczko 19v; KochPs 108 (2); kołátáć nie przeſtánę/ aſz mię puśćiſz. SkarŻyw 51 (30); MWilkHist Iv; CzechEp 230 (3); NiemObr 146 (6); SLáchetné zdrowie Nikt ſie niedowie/ Iáko ſmákuieſz/ Aż ſię zepſuieſz. KochFr 118 (3); GórnRozm Av (2); ReszList 172; WerGośc 242 (2); PudłFr 48; KochPieś 4; Bo trudno kto ma vść ſrogich rąk twoich: Aż kogo Duch twoy z łáſki ſwey wſpomoże/ ten ich vść może. ArtKanc L12 (5); PaprUp K4; ZawJeft 28; niedoszła mię wiesć asz iuż dźień był. ActReg 56 (7); Calep 685a; Nowych powrozow nie kupowáć/ áż ſtáre oddádzą goſpodarze GostGosp 90 (9); Phil H2; Mnie zwykły láment doſyć nie vczyni/ Aż co nád zwykły płácz która przyczyni GórnTroas 13; GrabowSet D2v (4); LatHar 146 (6); WujNT Luc 12/58 (26); WysKaz 18 (2); A káżdy z tych [języków] ieden od drugiégo ták rózny, y ták ieden drugim nákáżony, że téż trudno, áż ſie dobrze przyſłuchaſz, poznáć, áby z Niemieckiégo poſzedł. JanNKar D; W ſpráwách criminalia, áni Król, áni Stároſtá nie ma vznáwáć, áni żadnégo ſkázowáć, áż któryby ſie o iáki vczynek wyznał SarnStat 150 (15); SiebRozmyśl K2 (3); KlonKr B2v; Y niechcą ledáiáko przyſtáć do pokoiu. Aż álbo my do ſzcżędu wſzyſcy wyginiemy/ Albo was tu z tych kráin indźiey wyżeniemy. KmitaSpit B3v; PowodPr 74 (2); SkarKaz 314a (11); CiekPotr 76; GosłCast 73 (4); PaxLiz D4; Służyć drudzy Rzeczypoſp: to ieſt ſobie/ niechcą áż im zápłácą, SkarKazSej 670a marg (5); KlonFlis Bv; KlonWor 69 (7); PudłDydo A2; Ktoremu [Bogu] śpiewáć/ iáko on ſzczęśliwy Aniołow zaſtęp/ niemogę/ choć żądam/ Aż go oglądam SzarzRyt B4 (2).

Połączenia: »aż (dopiero) gdy(by)« (123): GlabGad O4v (4); Potim Atila vdał ſie do Niemieckiey ziemie y wiele zamkow z miaſty y zewſiami ſpuſtoſzył. Aż gdy poſlyſzał iż ſie nań Etius z Gothami zbierał/ zaſię do Pannoniey vſtąpił. MiechGlab 56; RejPs 129; RejJóz G8; RejKup dd7v (2); HistAl M4; LubPs R2 (2); RejWiz 37v (2); żadna [niewiasta] zaś niemogłá wniść do Krolá/ áż gdyby Krol chćiał LeopEsth 2/14; RejZwierz 110 (2); BibRadz Luc 13/35 (2); ále tego inácżey niebędzyem moc 1epiey przewyeść áż gdy wſzyſcy prziymiemy ſłowo páńſkie BielKron 200v; niechćieli Fráncuzowie wydáć go/ áż gdy dziáłá zátocżono dobywáć go/ tedy go wydáli BielKron 217v (15); LeovPrzep E4v; RejAp 87v (7); iż chociay był ſwięty á boiący ſie Bogá/ á wżdy w tym żadney nádzieie nie pokłádał/ iedno áż gdj ocżimá oglądał á ſercem vznał ſtworzycielá ſwego. RejPos 58 (11); HistLan B2v; Bo Iáſtrząb dármo nikogo nie śćiśnie/ Aż gdy potrzebá toż więc Wronká piśnie. RejZwierc 210v (7); BudNT Luc 13/35; gdy ieſzcże ſkutecżnie y iſtotnie/ iáko ty powiedaſz/ Syná Bożego nie było/ aż dopiero gdy ſie z Máryey Pánny narodził? CzechRozm 23 (7); PaprPan Ffv; ModrzBaz 116v (2); Nie dopiero mowmy trudno/ nie ſpráwiem nie: Aſz gdy nádtym poſiedziem/ porobiem/ y potu náſzego y nakłádu przyſadziem SkarJedn 382 (4); Aſz gdy im niewola y nędzá wielka doięłá: dopiero ocży ná grzech ſwoy otworzyli SkarŻyw 558 (21); Wſzákżem przedśię y ták nie záraz/ [...] piſáć tym porządkiem pocżął/ áż gdy mię Pan Bog moy zá moim do niego wzdychániem/ do tego ſpoſobił CzechEp x3 (9); KochFr 63; iżby Krol do zbrodniow nic nie miał/ áż gdy prże deń ſtroná pozowie. GórnRozm C3v (2); BielSjem 8; KochPieś 2; ActReg 3v (2); Bo niewie cżłowiek kiedy co ma iáko to ſmákuie/ áż dopiero gdy to ſtráći/ toż to cukruie. GostGosp 5; Bá wiele nas/ cochmy ich przedtym niewidáli/ Aż dopiéro gdy náſzé ſnopki wytrząſáli WyprPl A2; RybGęśli Dv; WujNT Luc 22/16 (3); SkarKaz 3b (3); SkarKazSej 690a.

»aż gdzieby« (2): NA przyſyęgę żaden ſye niema bráć/ áż gdźieby innych dowodow nie sſtawáło. GroicPorz aa; SarnStat 417.

»aż (dopiero) kiedy(by)« (34): BierEz Kv (2); Dzieci ſwogich barzo broni/ á nigdy nieopuſzcża/ aże kiedy ſamy ſie bronić mogą FalZioł IV 17b; KromRozmII v; BielKom D8v; RejWiz 73; RejZwierz 118v (2); Sobolá nie vkaże áż kiedy chmurny dzień BielKron 430 (4); SienLek 147v; thák zli á ſkáżeni ludzie/ rzadko ſie cżym nieprzyſtoinym popiſzą/ áż dopiero kiedi ná vrząd wnidą GórnDworz Gg6 (2); GrzepGeom I4; RejZwierc 80 (4); Strum I3 (3); BiałKaz C2 (2); Oczko 30; KochPs 129; Ale ćię proſzę/ byś ich nieotwiérał/ Aż kiedy tákże ſam będźieſz vmiérał. KochFr 63; KochBr 153; ZawJeft 5; KochWr 36; GostGosp 62; roſkazał im áby nikomu nie powiedáli co widźieli: áż kiedyby ſyn człowieczy zmartwychwſtał. WujNTMar 9/9; CiekPotr 74.

»nie ... aż drzewiej«: á nigdy go nie zowie z gołá Bogiem [...] áż drzewiey pewny znák położy że to mowi o Kryſtuſie GrzegRóżn Lv.

»nie ... aż pierwej« (66): MetrKor 40/814; OpecŻyw 20v; FalZioł IV 27d (3); BielŻyw 43; KłosAlg A4; SeklWyzn e4v; Gdyż y zyele y drzewo nie roście ná gorę/ Aż korzeń zácżnie pirwey w zyemi ſwą náturę. RejWiz 128; ia tu dziś chlebá ieść nie będę/ áż pirwey prośbie moiey ſłowem iednym doſyć vcżyniſz BielKron 97v (9) GrzegRóżn A2; SarnUzn Gv; Bo ſzkorpion nie kąſa áż pirwey przeliże RejAp 78; HistRzym 18v (2); Abowiem żaden grzech áni żaden vpadek cżłowiecży nigdj żadnemu przypáść nie może/ áż ſie pirwey muśi zácżąć w záplugáwionym ſercu iego. RejPos 266 (6); RejZwierc 85 (7); BielSpr 4v; WujJud 176v (3); WujJudConf 223v; CzechRozm 247; ták iż ledwie ſię co może poſtánowić ná wiecżność/ áż vſtáwiwſzy pirwey podatek ModrzBaz 121v (3); KochTr 12 (2); StryjKron 215; Nie pij aż ći ſię piérwéy będźie chćiáło/ Tedyć ſię káżdé dobrym będźie zdáło. KochFr 10; GórnRozm K2; GostGosp 102; OrzJan 57; áżeby téż nie śmiał żaden z Krákowá wyieźdźić/ áż piérwéy przedawſzy towáry. SarnStat 959 (11); PowodPr kt; CzahTr K4 (2).

»nie drzewiej (drzewiej nie) ... aż« (15): Y drzewiey nie odpocżynął/ Aże więc ná kreśie ſtánął. BierEz L4; LubPs E2; Nie drzewiey będę iadł aż pierwey odpráwię rzecz ſwoię BibRadz Gen 24/33; BielKron 333v; GrzegŚm A2; KuczbKat 60; CzechRozm 209v; KarnNap B3v; ModrzBaz 117 (2); CzechEp [406]; KochPam 81; GrochKal 7; WujNT 537; KlonWor 1v.

»nie pierwej (pierwej nie) ... aż« (27): Vcho iey zęby vłápił: A y pierwey go nie puśćił/ Aże iey wſzyſtko vkąśił. BierEz L4; OpecŻyw 163v (2); LibMal1546/113v; Leop 1.Reg 16/11 (2); OrzRozm F3 (3); Mącz 349b; OrzQuin K (4); A tey gry co ieſt zá pożythek/ powiem hnet/ ále nie pirwey/ áż ſie káżdy s powieſcią ſwoią odpráwi GórnDworz C6v; ModrzBaz 105 (3); SkarŻyw 173; KochWz 140; PudłFr 67 (3); ArtKanc F6v; WujNT 712 (2); SarnStat 795.

c. Okolicznikowe skutku, stopnia lub miary; tak że, tyle że; usque, ut Mącz (558): Bieżał náprzod pędem śilnym: Aż go więc niepoznawáli/ Ci co názád zoſtawali. BierEz B; Małpież ſie zlękł áż wezdrgnął. BierEz Qv (12); OpecŻyw 107 (29); FalZioł V 107 (18); wiele ludzi moich ieſt, aż im lidżby niemaſz. BielŻyw 151 (2); MiechGlab 68; BierRozm 22; WróbŻołt aa3 (3); RejPs 99 (3); RejRozpr G2v (4); RejJóz K3 (3); RejKup f5 (7); HistAl A7v (4); KromRozm I Nv; á drugi záſkocżywſſy onego pchnye/ áż wznák przepadł. GliczKsiąż H8; Mało wám było ná iednym Oleiu/ máło y ná dwu Oleiách/ aſz muſiał być ieſztze trzeći KrowObr 84 (5); RejWiz 67 (22); LeopNum 11/20; RejFig Aa2v (2); Ano wſzytkiego pełno/ áż ſie vſypuie RejZwierz 58v; Boki mu wybodzyono/ áże z nich kreẃ kápie. RejZwierz 120 (8); á ná pogrożkę piąći vćieczećie áż práwie nie zoſtániećie BibRadzIs 30/17 (14); tám náleźli wodę ále bárzo gorzką áż iey nie mogli pić BielKron 31; iż tám wody s trudnośćią doſtáć/ áż kopáć muśi głęboko/ y to ſie nie wſzędźie vkaże. BielKron 456 (139); Mącz 320c (8); maſz kreẃ áż do omdlenia puśćić/ áż ſye pocznie w głowie mąćić SienLek 124v (9); RejAp 126; gdyż one [białegłowy] wſzelákiego pożytku ná ſwiecie/ ſą pocżątkiem. Aż y te miłe/ á krotochwilne zabáwy zginąć by muſiáły/ by nie białegłowy. GórnDworz Bb7v; HistRzym 25v (3); vłowili wielkość ryb áż ich przebráć nie mogli. RejPos 176 (4); RejPosWiecz3 98; HistLan B3; RejZwierc 84 (15); gdy obacżył gęſtą ſtrzelbę z łukow áż Słońce záćmiły BielSpr 42v (8); BudBib Num 33/48 (8); HistHel B2v; MycPrz II B4v; á ónym mieyſcem kędyś náznaczył day przebić Grundfeſt áż ſye dobierzeſz Opoki albo Kámieńcá. Strum O2; BudNT Luc 5/24 (5); Wnet też Mieſccy puſzkarze dziáłá wyprożniáli/ Gromy áże ziemiá drży ſrogo powtarzáli StryjWjaz B4v (3); CzechRozm 170 (3); Oczko 19 (2); Serce mi w gniewie pałáło/ Aż ſye ſłowo rzéc muśiáło. KochPs 57 (2); SkarŻyw 107 (3); Gdzie ſto ośḿdzieſiąt tyſiąc mężow poginęło/ Z obu ſtron áſz Iezioro krwią w polách płynęło. StryjKron 51 (13); NiemObr 141; Trwáłá tám chwilę tá miła bieśiádá/ Aż Xiądz zámieſzkał y mſzéy/ y obiádá. KochFr 23; KochWz 140; WerGośc 242 (4); WerKaz 300; WisznTr 12; Poydą w ſwar o Chryſtuſá/ áż ſie imą záłby. BielSen 10; KochPieś 13 (2); PudłFr 9 (2); ArtKanc E4v (2); ZawJeft 13; ActReg 101 (2); GórnTroas 19; GrabowSet Lv; KochAp 8; RybGęśli D; WujNT Luc 5/6 (3); SiebRozmyśl B4 (5); PowodPr 48 (2); SkarKaz 45a; Długom ſie z nim táiłá/ trapiąc ſwe wnętrznośći/ Aże iuż pocżął ſuſzyć/ me mizerne kośći. PaxLiz B2v (2); SkarKazSej 701b; KlonFlis B4; Pędźi/ áż ſię od biegu podiezdkowie pocą. KlonWor 21.

Połączenia: »dotyla ... aż«: Dotylam was rozwadzał áż mi ſye doſtáło KochPieś 21.

»poty ... aż« (3): á końcá rzece oney [ryb i chleba] ćiekącey nie było/ poty aſz ſię wſzyſcy doſtátecżnie náſyćili. SkarŻyw 384; StryjKron 205; Próznoć: niemáſz co táić. póty tego było/ Aż ſye iuż z gárdłá trochę było vtoczyło. PudłFr 9.

»tak (tako, także) ... aż; aż ... tak« (82 : 1): ijz go tako w ten cżas byli vbili/ ijże wſſytka ſkora byla ſie s niego zlupila/ aż ij mięſo od ſkory bylo odewſtalo. OpecŻyw 126v (3); FalZioł V 34; BielŻyw 41; Y będą też odemnie ták vdręczeni áż muſſą vpáſć przed nogi moie RejPs 26; RejRozpr B2v; RejJóz H2; LibMal1547/129v; RejKup q7v; LubPs cc6 (3); Więc ſpálery ná ściánach ze ſrebrá ze złotá/ Aż ſie w ocżoch coś mieni/ ták cudna robotá. RejWiz 24v (2); RejFig Bb5; RejZwierz 109; BibRadz Deut 28/22 (2); ſámi ták pomokli y znędzeni byli ode dzdzow/ áż y ogniá nie mogli wzniećić BielKron 191v; z żałośćią tego vżywał/ ták bárzo áż w padł w niemoc BielKron 204 (36); Ták bárzo álbo ták długo przi ogniu miey, áż ſie zgęſtnie yáko miód. Mącz 509b (6); GórnDworz Dd2; y przyſzli á nápełnili dwie łodzi ták áż ſie wodą pogrążáli. RejPos 173v; RejZwierc 34; BielSpr 3v; MycPrz II C2v; idźże podle Góry z wagą thák dáleko/ áżeć wagá ſpadku vkaże łokći cztérzy Strum Dv; PaprPan R2 (3); SkarŻyw 527 (2); A w bębny vderzyli ták aż niebo grzmiáło. StryjKron 702 (2); NiemObr 128; WerGośc 236; Tákżeć mię ſmutną to złé pániéy obycżáie/ To tego płácz fráſuie/ áż mię ledwie ſtáie. KochPieś 30; OrzJan 70; KochFrag 26; SarnStat 703; SiebRozmyśl H2v; CzahTr E4 (2).

»tak długo ... aż« (55): FalZioł IV 3c; RejPs 112v; Tak ſie go dlugo dotrzęſli Aż duſze ſniego wytrzeſli. RejKup c3v (2); Cirpiał Senat Rzymſki tákież Plebei okrućieńſtwo Tárquiniuſowo/ ták długo áż dáley wytrwáć nie mogli BielKron 104 (18); SienLek 47; ták długo przećiwko Chijom walcżyli/ áż nákoniec nielza było inácżej Chijom/ iedno zá pewną vgodą miáſto Leukonią podáć GórnDworz Z4v; RejPos 75v (3); cochmy ſie ná to ſprzyſięgli/ y gárdłá odważyli/ thák długo ná cię cżyháć/ áż muśiſz gárdło dáć. RejZwierc 86v (3); BielSpr 49v; WujJud 211; SkarŻyw 509 (12); StryjKron 135 (2); Bom ćię ták długo ſzukał/ áżem vſtał práwie. KochFr 68; ZapKościer 50; GórnRozm Dv; WujNT 392; PowodPr 11; KlonWor 39 (3); To ták długo gębuie/ będźie przepiorowáć/ Aż ią onym ſtem złotycb mąż muśi dárowáć. ZbylPrzyg A4.

»taki (takowy) ... aż« (4): A takowy ſtrach ziąl go/ s ktoréo káżdy cżlonek w nijm drżál/ aż obfity pot wyſſedl s niego OpecŻyw 102v; sſtáły ſie ciemnoſći tákie iż ſie ich mógł dotknąć/ áż ieden drugiego nie widzyał po wſzytkim kroleſtwie BielKron 29v (2); StryjKron 702.

d. Okolicznikowe przyzwolenia; chociaż (7): O ſlodki goſciu duſſny/ aż teráz odchodziſz/ wżdy mi powiedz iakorychlo ſie ſemną za ſię zlącżyſs OpecŻyw 20v; panyenſtwo ktore ſama marya uyernye począla ſama y myſzlą y czyalem ye naczyſzczyey [acz] {aſz} boga porodzyla zachouala PatKaz III 129v; Poydę tam w dom a ſnadz ſie wżdy dowiem od kogo Aż wiem czozkolwiek to ieſth pewnie mnię nie błogo RejJóz G7; obácż ſie iżći to nie dármo/ áż z łáſki/ ále wżdy muśi być nád tobą łáſkáwy ſąd RejAp 45v; JanNKar C2 (2); Wnet go ów wykrętniczek przekinie przez nogę Aż y nieſpráwiedliwie záda mu ták trwogę GosłCast 710.
e. Dopełnieniowe; że (5): na to hardzie każę Aż ty będącz prawie kwiatkiem Mogła by trząſcz dzywnie ſwiatkiem RejJóz D5v; Iuż widzę że to ſzcżęſcie ma na wielkiey pieczy Aż zadnego nie miną obiecżane rzecży. RejJóz K2; Dziękuięć miły panie zes mi dał docżekać Aż dzys me oczy maią radoſcz ſwą oględać RejJóz P7v (4); wy mówićie (marg) Aſz (‒) Bluźniſz/ iżemto powiedźiáł [Vos dicitis: quia blasphemas] MurzNT Ioann 10/36.
2. Nawiązuje wypowiedzenia (składniki) współrzędne albo przyłącza zdanie nadrzędne do poprzedzającego go zdania podrzędnego (w apodozie) (433):
a. W szeregu wypowiedzeń (składników) wprowadza wypowiedzenie (składnik) oznaczający kres szeregu czynności, sytuacji albo ich rezultat; a nakoniec, a wreszcie, a tak (317): BierEz I3 (16) OpecŻyw C4; pirwey vrąganijm/ potȳ łaianim/ aż na konietz śiłą a gwałtē powſtáł przećiw P. Przigodźie ForCnR E (4); FalZioł IV 23c (3); BielŻyw 2 (2); MiechGlab nlb 8 (6); LibMal 1543/76v (4); RejJóz M5; RejKup h5v (2); MurzHist C; MurzNT Ioann 9/18; Diar 31 (2); DiarDop 108; GliczKsiąż M8v; KrowObr 7 (4); Teraz tym teraz owym myſl ſobie zákręći. Aż cżáſem rázem wſzytko wynidzye s pámięći. RejWiz 7 (2); Leop Iudic 14/17 (4); RejFig Bb2; RejZwierz A2v; BibRadzMatth 13/33 (6); OrzRozm V3; żáłował ſie tego Lántgráw/ [...] takież Brunſzwicki ná Lántgráffá/ y ná inne Luteryany/ áż ktemu przyſzło/ yż oſobie piſáli ſromotne kſiążki. BielKron 217; wieśći ſzły iedny zá drugiemy o Thureckim ćiągnieniu/ áż ná oſtátek wieść przyſzłá że Ceſarz Turecki zburzywſzy kilká miáſtecżek Wárádyń obległ. BielKron 306 (93); Mącz 431d; Prot C; Ale ieſli zła ieſth ſpráwá ćieleſna/ tedy naprzod nic nie ieść áni pić/ potym żywot przepuśćić/ áż więc z nienagłá karmie podáwáć po troſze SienLek 92v (5); RejAp 31 (6); Wyidzie dzień/ y drugi/ y trzeći/ wyidzie thydzień/ y drugi/ mieſiącz/ kilká/ áż rok GórnDworz R2; y ięli wrzecży iákoby przedſię gráiąc/ wielkim głoſein mowić s ſobą/ áż ſie y wádzić GórnDworz T2 (12); Vsłyſzawſzy to matká ſzedſzy wnetki inym żonam Rzymſkim powiedziáłá/ á ták iedná drugiey powiádáiąc/ áż wſzytki tegoż dniá wiedziáły. HistRzym 72v (3); RejPos 237 (10); HistLan F5v; RejZwierc 242 (5); Kázał też lichemu páchołku wyrwáć wielkiemu koniowi ogon/ ktory ſie domyſlił po troſzkę wyrywáć/ áż wſzyſtek wyrwał. BielSpr 49v (2); BudBib Ier 36/25 (7); Strum G2 (3); BiałKaz H4v; BudNT Kk8 (2); PaprPan Y3; SkarJedn 141 (2); KochOdpr Cv; Oczko 5v; Ale biédnemu człowieku Co dźiéń záwżdy lat vćiéraſz/ Aż go ná wet w źiemię wpiéraſz. KochPs 136 (5); Chodził pokornie od iednego do drugiego/ aſz ná tego trzećiego tráfił/ cżłeká Duchem Bożym opátrzonego SkarŻyw 165 (25); StryjKron 697 (7); rozmáitymi go názywáiąc ſpoſoby/ áż go też náwet názwał kámieniem CzechEp 285 (4); KochJez A2; NiemObr 133 (2); KochFr 6; Po wielkiey Wolnośći przychodźi wſzeteczeńſtwo/ za wſzeteczeńſtwem/ náſtáie wzgárdá práwá/ á zá tą idą wnętrzne zwády/ áż oſtátnie przytnie przychodźi niewola. GórnRozm Bv (6); ReszPrz 30; WerGośc 246 (2); WisznTr 15 (2); potroſze ſpadáło Wielkiégo morzá: áż zá czáſem ſkáły Z wody wyźrzáły. KochPieś 32; ArtKanc G17; KochWr 28; Gdy z lekká źiemie będźie nam vbywáć/ Morzá co dáléy to więcéy przybywáć: Aż iedną ráżą źiemie nie vyzrzémy/ A ſzérokośći morzá nie przeźrzémy. GórnTroas 68; OrzJan 6 (5); Tym czáſem chodząc po tárgu kupuie: Tu ſol/ tu gárnce/ tu koćieł miedźiány/ Tu króy/ tu lęmieſz/ tu wóz okowány: Aż nic nákoniec niémáſz w páchárzynie KochFrag 28 (2); WujNT Matth 12/20 (3); WysKaz 14 (2); JanNKar Cv (2); SarnStat 84; SiebRozmyśl A3v (2); Boże vchoway nagłego potężnego nieprzyiaćielá/ ia com gotow wyiádę/ co nie gotow niemoże mi pomoc/ áż y on w łyká y ia z nim/ zá iego winą nie zá moią GrabPospR K3; KmitaSpit B4 (2); PowodPr 27 (2); SkarKaz 419b; CzahTr L2v; GosłCast 4; SkarKazSej 706b; KlonFlis C3v (2); Naprzod biorą nożyki/ oſadzáią puſtki: Biorą cżapki/ ſzábelki/ wyſzywáne chuſtki. [...] Stąd do doſkonáłośći złodźieyſkiey przychodzą: Aż potym y koniki Tureckie wywodzą. KlonWor 41 (6).
b. Wprowadza wypowiedzenie ukazujące zmianę w dotychczasowym układzie sytuacji, zazwyczaj zmianę nagłą, nieoczekiwaną; a tu, a tymczasem, a oto, ale (98): Owa ſie łowiec przygodził/ A ná gołębicę godził: Y cżyśćieby iętá byłá/ Bowiem śidłá nie bacżyłá. Aż ſie mrowká przycżyniłá Lowcá w nogę vkąśiłá: On ſie rzućił by ſie pomśćił Tym gołębicę vpłoſzył. BierEz L (28); RejRozpr C4 (2); Ktory ſwey zwierznoſczy [!] duphal Tych przeſtrachow nić ſię niebal. As ſię potim okazalo Is wtych ſprawach zartu malo. RejKup b3 (4); Diar 87; BielKom C8 (2); GliczKsiąż H8; LubPs V6v; RejWiz 16 (5); Poſzcżupáiuż ia bráte/ áno ſcoś miękoho/ Mowlu dowiedáiuż ſie pewnie ſzcżo ieſt toho. Poniucháiu áż śmierdzić iák lichoie rowno/ Pokuſzáiu áż pánie miłoſtiwſzy gowno. RejFig Cc5; W niedzielę pan s koſciołá przydzie áż ſpi ſługá RejFig Dd8 (8); RejZwierz 117v (2); BibRadz Dan 4/5 (2); bili ſie dobrze fortuná y nátę y ná owę ſthronę ſie ſkłániáłá. Turcy wielkośćią/ náſzy męſtwem przechodzili/ áż przyſkocżyły vffy poſilecżne z láſá ktore wielkim pędem vderzyły ná nieprzyiaćielſkie woyſko BielKron 245 (11); Prot Bv; HistRzym 40; RejPos 101 (5); RejZwierc 244; a(bo) gdy ſię ſni prágnącemu że pije/ tedy, ocućiwſzy ſię áż ieſt prágnący BudBib Is 29/8 (6); BiałKaz I4; Długo Ruś cżekáłá Grekow/ do tego ziednocżenia/ aż ſię niedocżekáłá SkarJedn 383; SkarŻyw 184 (4); Pátrzę/ co dáléy będźie/ áż mátká ták rzecze KochTr 20; StryjKron 220 (2); CzechEp 105; Potym ſie ćicho z obu ſtron ſkradáli/ To ſtąd/ to z owąd ná ſię przymierzáli. Aż iednym rázem cżarny ſie powádził KochSz B; WisznTr 30; JanNKar B3; SarnStat 1286; SiebRozmyśl K4; PudłDydo A4; ZbylPrzyg B2v.
c. Wprowadza wypowiedzenie uwydatniając jego bezpośrednie następstwo w czasie; a już, a zaraz (18): Ale Nieſzćżęſcie vprzedźiwſzy poliċek mu dá/ aż inij powſtaną a k niemu ſie rzutzą ForCnR Dv (2); SArgus rybá ieſt w morzu/ co Kozę rad widzi/ Chłop gdy ią chce vłápić/ tedy ią ták ſzydzi. Włoży ná głowę ſkorę Kozią y z rogámi/ Idzye ná brzeg/ áż Sárgus/ płynie s poſtáwámi. RejZwierz 116v; ktory dotknął żyły iego ná práwey ſtronie krzyżá áż vſchłá BielKron 15v; Michał Sánior/ ten nie był roku [cesarzem] áż go wypędzono. BielKron 169v; nie doiechał ná zamek áż vmárł. BielKron 377v (7); Paucis interpositis diebus iterum rediit Nie wyſzło kilká dni áż ſie záś wroćił. Mącz 284c; In vestigio occubuit, Pręciuſienieczko/ zlieby ſtopą przewrócił áż poſzedł do Abráhámá. Mącz 490b; ieſzcże ſie nie dobrze ſpráwili [Węgrzy]/ áż przypádło Turkow 20 000. BielSpr 56; Ieſzcże on mowił znimi/ áſz Racbol ſzłá z drobem BudBib Gen 29/9.

Połączenia: »gdy ... aż«: Gdy vćichnie/ áſz obłok iáſny z pádnie z Niebá KołakCath B3v.

»ledwie (ledwo) ... aż« (2): bo ledwo bym ich kilká wymienił áż bych zá ſkroceniem cżáſu/ ku krzywdzie drugim przeſtáć muſiał. GórnDworz Z6v; Ledwie wlas ze drzwi az psi (iako mowią) wkrupy ActReg 130.

»jako skoro ... aż«: iż iáko ſkoro duchá wypuśćił/ ábo ſkoro chćiał/ áż ſię wnet ſtáć muśiáło. CzechEp 278.

** Bez wystarczającego kontekstu (15): Donec, adverbium, Aż záś Mącz 94c; Donec ad haec tempora perventum est Aż. Mącz 94c; Quoad idem quod donec. Yáko/ poki/ aż. Mącz 343d; Hactenus Aż poty/ áż do tąd. Mącz 449b; Usque praepositio, Aż. Mącz 509b; Aż Donec, Dum, Quo ad Calag 92b; Adhuc ‒ Ieſzcze, Az dotąd. Calep 23b; Donec ‒ Pokąd, azdotąd. Calep 340b; Dum ‒ Pokąd, az Calep 344b; Eatenus ‒ Az potąd. Calep 346a; Hactenus ‒ Az potąd. Calep 469b; Quoad ‒ Iako długo, iz, az. Calep 890b; Tenus ‒ Az, do Calep 1055a; Usque ‒ Az. Calep 1144a.

Cf AŻBY, AŻCI, EŻ

MB