Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [GLIPKOŚĆ]

Następne hasło: [GLISTNIK] »

GLISTA (105) sb f

Fleksja

	sg	pl
N	glista	glisty
G	glisty	glist
D		glist(a)m, glist(o)m
A	glistę	glisty
I		glist(a)mi, glisty
L		glist(a)ch

sg N glista (6). ◊ G glisty (1). ◊ A glistę (1). ◊ pl N glisty (16). ◊ G glist (19). ◊ D glist(a)m FalZioł (5), glist(o)m (1) SienLek. ◊ A glisty (52). ◊ I glist(a)mi (1), glisty (1) FalZioł (1 : 1). ◊ L glist(a)ch (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. Lumbrieus terrestris L. (Rost); dżdżownica (25)
2. Ascaris lumbricoides L. (Rost); robak pasożytujący w ludzkich jelitach (80)

1. Lumbrieus terrestris L. (Rost); dżdżownica; lumbricus Murm, Mymer¹, Mącz, Calep, Cn; tinea terrestris, vermis terrenus Murm (25): Murm 102; Mymer¹ 28; Naprzod wezmi gliſt ktore po dżdżu na drodze nayduią/ włoż ie do ſklenicze [...]/ á tak ſie ſtanie woda z onych gliſt FalZioł V 117, III 40c, V 117; Calep 617a; Nie żal wędy y gliſty/ nie żal złotey śieći/ Gdy ſię w mátniey ná brzegu złoty Loſoś świeći. KlonWor 13, 27.

W charakterystycznym połączeniu: (z) glist proch (4).

Wyrażenia: »deszczowa, dżdżowa glista« (1 : 1): Lumbricus. [...] Deſczowe gliſty. Tinea terrestris idem. Murm 102; Mącz 199b.

»glista ziemna« [szyk 9 : 6] (15): Też proch gliſt ziemnych dany ku piciu s ſokiem thego ziela/ zatkanie wątroby wycżyſcia. FalZioł I 79b, I 2a, V 36v, 92v, 100v, 115; Albo źiemne gliſty zwierćiawſzy/ głowę máſz. SienLek 50v; Albo náſmaż źiemnych gliſt w oliwie/ á w vcho náley po ktorey ćie ſtronie ząb boli/ tedyć vćichnie SienLek 77v, 76v, 77v, 81v, 103v, 146v, 165v, 179v.

Szereg: »dżdżowa glista albo dżdżewnica« (1): Lumbricus, Gliſtá robak [...]/ dżdzowe gliſty álbo dzdzewnice yáko niektorzy zową. Mącz 199b.

2. Ascaris lumbricoides L. (Rost); robak pasożytujący w ludzkich jelitach; lumbricus BartBydg, Mącz, Cn; tinea rotunda Murm; ascaris lumbricitis BartBydg; tinea Mącz; animale intestinorum a. ventris, colubra caeca, taenia, vermis innatus Cn (80): Vermina dicuntur torsiones ventris [...] Mrzenye od gliſt. Murm 80; Tinea rotunda, vermis in corpore hominis. [...] Gliſtá wczłowyeczym brzuchu. Murm 102, 80; Lumbrici, vermes sunt in ventre seu in lumbis aut in intestinis cito labentes, glysty BartBydg 84, 15, 84, 168 [2 r.]; będzieſz miał lekarſtwo na wypądzanie gliſt z żiwota. FalZioł I 15b; Też naſienie Kapuſtne ſtarte á z wodką piołinkową ku piciu dane, gliſty w żiwocie v dzieci zabija FalZioł I 34b; Też proch vcżyniony z liſcia Miętcżanego z mlekiem pity/ ieſt dobry na gliſty FalZioł I 82b; Też ruta [...] na pępek przyłożona/ gliſty w dziecinnych żywociech morzy FalZioł I 118c; Też naprzeciw gliſtam owocz Kaparowy iedzony: wypądza ie z żywota FalZioł III 14a; Gnoy gdi z gliſti vchore^go wychadza, [...] dobre znamię ieſt. FalZioł V 14; y dać on proch z cżymkolwiek wypić temu kto gliſty ma FalZioł V 91v, ‡ 7c, [*7]v, I 12a, 31b, 36b (41); Lumbricus, Gliſtá robak który ſie w żołądku luckim záląga Mącz 199b, 456b; Ná schodźie Niemocy/ gdy z kogo gliſty wynidą/ niewádźi. SienLek 21v; Dźieći poſpolićie nozdrze trą/ gdy gliſty máią SienLek 103, 99v, 103 [4 r.], 103v [4 r.], 247, S2, Xv.

W charakterystycznych połączeniach: glisty wychodzą (wynidą) (z człowieka) (2); glist wypądzanie; od glist m(o)rzenie (2); glistom naprzeciw (lekarstwo) (6); na glisty lekarstwo; dobry na glisty (2); glisty (w sobie, w żywocie, z żywota itp.) mieć (8), (u)morzyć (umarzać) (7), wyganiać (4), wymiatać, wypądzać (wypędzić) (12), wyrzucać, zabi(ja)ć (16).

Wyrażenia: »glista jelitna« (1): SienLek 103 cf »glista trzewna«.

»glista trzewna« (1): Ale iż y gliſty trzewny á ielitny też niedoſtátek ieſt SienLek 103.

Szereg: »glista, (i, albo) (ch)r(z)obak« [szyk 7 : 6] (13): Też ſok tey miętki [...] robaki y gliſti wypądza j zabija FalZioł I 24b; O Chrobakoch y o gliſtach w ielitach. FalZioł V 37v, ‡7b, I 1c, 2a, 49d, 60b (11); Vermino, Gliſty/ robaki/ rzezánie w żywocie mam. Mącz 485a; Kto ma gliſty álbo robaki w brzuchu SienLek 103v, 103v marg.

Synonimy: 1. »dżdżowa glista«, dżdżownica, robak; 2. robak.