1. Powodować, wzbudzać czyjś gniew, prowokować kogoś do gniewu, drażnić; wobec Boga: grzeszyć; adducere aliquem ad indignationem, conciere iram, concitare aliquem in iram, facere a. movere stomachum alicui, movere indignationem Cn [kogo, co] (73): BierEz 04; tedibiſmi radzily to abi yey m. tam zostala Turka niegniewayacz. poki azbi sye tego latha sprawi waleczne przetoczili. LibLeg 11/42v; RejRozpr C2; RejKup Aav; To około vſtáw kośćielnych krotko powiedaiąc/ trzymac i czynic mamy ieſli że próżno pana chfalić abo go okrutnie gniewać niechcęmy MurzNT 76; Y yákoż yeſt przenaſłodſſy ten ſpráwyedliwy Pan [...] Acż tu káżdy w drodze ſwoiey dziwnie go gniewa ſ[am] LubPs F4v, F4v, Y3v; KrowObr 47v; A w márney nienawiśći/ y Páná gniewamy/ Y kłopotu márnego/ s tego doſyć mamy. RejZwierz 132v; Wſpomnićie á niezápámięthawayćie/ iżeſćie wy ná puſzczy gniewali Pána Bogá wáſzego BibRadz Deut 9/7, Ex 23/21, Ier 7/18; Ná ty ſłowá pocżęli wſzyſcy płákáć á nárzekáć bez miáry/ cżęſcią dla tego iż go tákiego dobrodzieiá kiedy gniewáli ná puſzcży BielKron 45v; Bo kto kogo miłuie/ ten ſie tego ſtrzeże áby go nigdy nie gniewał RejPos 144v; A gdy go widziſz ták dobrotliwego [...]/ á przecżżebyś ſie theż nie miał ſtrzedz tego/ ábyś go nigdy nie gniewał RejPos 247v, 139v, Ooo4v; RejZwierc 178v; MycPrz I [A3]v; wiedząc śię być cżłowiekiem ktory Páná Bogá cżęſtokroć gniewał pocżął niepráwośći ſwych przed Pánem Bogiem śię vſkárżáć BiałKaz M4, Mv; niegniewayże go: boć nie z folguie wyſtępkom wáſzym CzechRozm 56, 7v, 251; PaprPan F2; KarnNap C, C3, Dv, E4v; SkarJedn 250; KochPs 6; Y gdy mu mowił Pan: dam ia tobie lud lepſzy [...] á ty złe/ co ćiebie y mnie gniewaią/ wygubię: On mowił: niechcę miły Pánie SkarŻyw 482, 92 [2 r.], 198, 262, 292, 451; Wſzyſtkié twoié vſtáwy/ ſkryłem w ſerce ſwoié/ Aby ćię nie gniewáło to mdłé ćiáło moié. KochMRot kt; ReszPrz 7; znamy żeſmy ćię gniewáli/ potępienie záſłużyli. ArtKanc M19, B12v, E13; Ieſliż więc iż ćię gniewam/ niechceſz nic vcżynić/ Vcżyń dla ſławy ſwoiey GrabowSet E4v, B3, L2v, N2, Y2; LatHar 581; SkarKaz 7a, 120b, 348b, 551b; GosłCast 14; SkarKazSej 680b, 692b, 701a; ZbylPrzyg B4.

gniewać przez co (1): Cźwarty [!] ſyn [...] ieſtći dobry krzeſćiánin ktory ſie boi by bogá nie obráźił y żáłuie zá grzechy cudze y ſwe/ á niechce bogá gniewáć/ przes grzechy. HistRzym 102.

gniewać czym (12): SeklKat G3; Weirzymyſz tedy na złość ſwoię a naſzégo miłościwe^go pana więcyi niegniewáimy tęm naſzęm ku proźbie leniſtwem MurzNT 28v; Alić ich wielé mnięmá/ że by śię w nich pán bóg barzo kocháł [...]/ a ono go tak barzo obráżaią/ że téſz wedle przerzeczonych decretów przywodźi nás ktęmu abyſmy ié prżeſtąpili a iego ięmi nie gniewali MurzNT 73v; Zálecę cie [...] Stárym też Pátriárchom/ ktorzy ſwiát poználi/ Rozmáitych trudnośći/ ná nim vżywáli/ Krocąc ſzalone ludzi/ by ſie obacżáli/ Stworzycielá modłámi/ więcey nie gniewáli BielKom B3; BielKron 4; Przeto maſz przeſpiecżnie wyznáć przede mną y zupełnie/ złośći y grzechy wſzelákie [...]/ ktoremiś Páná Bogá gniewał KarnNap C4v; ArtKanc D2, M2, R17v, R48; GrabowSet S; A iáko máieſtat Boſki troiáko gniewaſz/ ſercem/ vſty/ y vcżynkiem: ták też troiáko vbłagaſz LatHar 110.

W charakterystycznych połączeniach: gniewać Boga (6), dobroć, dobrodzieja (2), majestat, matkę, ojca, Pana (Boga, Jezusa) (22), slachtę, stworzycielá (2), towarzysza (2), Turka, wielmożność.

2. Być rozgniewanym [być może błędnie zamiast „gniewać się”] (1): y owſſem háłáſy ſnimi wyelkye ſtroyą/ á o to weſpołek gnyewáyą. GliczKsiąż I7v.