[zaloguj się]
[pdf]

GONITWA (37) sb f

gonitwa (34), gońtwa (3); gonitwa : gońtwa Mącz (5 : 3).

o oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N gonitwa gonitwy
G gonitwy gońtw
A gonitwę gonitwy
L gonitwie gonitwach

sg N gonitwa (3). ◊ G gonitwy (6). ◊ A gonitwę (4) [w tym: -e (1)]. ◊ L gonitwie (5). ◊ pl N gonitwy (9). ◊ G gońtw (1). ◊ A gonitwy (6). ◊ L gonitwach (3); -ach (2) SkarŻyw, WujNT, -åch (1) RejZwierc.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) i XVIII w.

1. Zawody, turniej, potykanie się (zwłaszcza rycerskie); certamen, stadium Mącz, Cn; agon, ars ludicra armorum, curule certamen, curulis dimicatio, decursus, equiria, haticus ludus, ludicri concursus, ludicrum Martiale, ludus Troiae, militia imaginaria Cn (36): Krol theż Fráncuſki w gonitwie domowey zábit BielKron 238v, 237, 421v; Mącz 32d, 33a, 38a; Niechayże by były cżęſte/ y koſztowne vcżty/ tańce/gonitwy GórnDworz li2v; y dla tego wynálezione ſą od ludzi tańce/ bieſiády/ gonitwy/ y ine ku nápáſieniu ocżu zabáwy. GórnDworz O2, E2v, N4v, Bb3v; StryjWjaz C4; Gdy Ceſarz práwi był w Trewierze á ná widokách y gonitwách zábawiał ſię po obiedzie: kilá par dworzánow iego/ ſzli ná przechacżkę [!] do ogrodow SkarŻyw 76; StryjKron 727; Hippomachia ‒ Zbiianie ſie albo gonitwa na koniach. Calep 484a; Bo y w gonitwách prácuiący nie bierze wieńcá/ áżby práwnie wygrał. WujNT 2. Tim 2/5, s. 476 marg.

W charakterystycznych połączeniach: gonitwę czynić, sprawować (2), stroić, wydawać; gonitwa (jest) sprawowana (2); gonitwy czynienie.

Szeregi: »(i)gra, (i, abo) gonitwa« (3): Rozmáite były gry y gonitwy ſpráwowáne Rycerſkie BielKron 408v, 414v; niech im igry ábo gonitwy iákie wydawáią [ludi eis frequentes instituantur] ModrzBaz 117v. [Ponadto przy innym szeregu 1 r.].

»igrzysko i gonitwa« (1): A iſz ná tym mieyſcu gdzie te igrzyſká y gonitwy cżyniono/ był ryty obraz Ceſarzowey Eudoxyey SkarŻyw 89. [Ponadto przy innym szeregu 1 r.].

»gonitwa i potykanie« (1): żeby też gonitwy zá tarcżą/ y potykánie kiryśnikow/ y inſze tákowe ćwicżenia ſpráwowáli [hastiludia et cataphractorum conflictum fieri iubeant, et alias militares exercitationes instituant] ModrzBaz 111v.

»gonitwa, szermowanie (a. szyrmirstwo)« (4): RejZwierc 165; Mącz 454a; GórnDworz E6; długo káżdego dniá tańce y krotochwile rozmáite/ gonitwy/ ſzermowánia/ y inſze Rycerſkie igrzyſká były ſpráwowáne. StryjKron 727. [Ponadto przy innym szeregu 1 r.].

»turnie(j) (a. turnir), (a, albo) gonitwa« [szyk 5 : 3] (8): BielKron 414v; Pulvis item, Mieyſce álbo plác piaskiem powieziony dla gońtwy á turnieyów czynienia. Mącz 331b, 454a; Thákież też w Turnieiu/ w gonithwie/ w máſzkárach/ ſwietne á dobrze złącżone bárwy/ máią w ſobie grácią GórnDworz L7, O2, Kkv; Abowiem pátrz gdy pánu iákiemu álbo kſiążęciu co ſie foremnego pozdárzy/ álbo w turniru iákim/ álbo w gonitwie iákiey/ iákoż to pocżciwemu pánu nic nie ſzkodzi RejZwierc 50v, 165.

»gonitwa albo zapaśnictwo« (1): Certamen sibi instituere cum aliquo, W gonitwę álbo w zapáśnictwo ſie s kim wdáć. Mącz 413c. [Ponadto przy innym szeregu 1 r.].

»zawod, (albo) gonitwa« (2): Stadium, Latine curriculum, Zawód/ to yeſt plác do zawodu do gońtwy. Mącz 411d, 40d.

W przen (2):
Zwrot: »gonić gonitwę« (1): Goń dobrą gonitwę wiáry [Certa pulchrum certamen fidei] BudNT 1.Tim 6/12.
Szereg: »gonitwa, zawod« (1): Gonitwem dobrą odpráwił/ zawodum dokonał [Bonum certamen certavi, cursum consummavi]/ wiáręm záchował. WujNT 2.Tim 4/7.
2. Dziesięcina płacona duchowieństwu z łanów kmiecych (1):
Zestawienie: »dziesięcina w gonitwę« (1): Ale ieſli przerzeczony zaſtáwnik chćiałby roboty ſwé rozſzérzyć/ zganiáiąc kmiećie/ á orząc pola ich: tedy z pól onych kmieći/ któré orze/ będźie powinien płáćić dźieśięćinę w gonitwę [decimam in Gonitwa solvere tenetur JanStat 231] SarnStat 189.
3. [Gonienie, ściganie; tu o zwierzynie: Bárzo podłe to ſzcżenię vroście ná ſzcżwánie. Ponim polney gonitwy prozno ſie ſpodziewáć BielawMyśl Cv; Vcżyń w polu poſzcżuwſzy bezzębą gonitwę/ Niech zapráwną pśi młodźi máią z źwierzem bitwę. BielawMyśl Cv.]

Synonimy cf GONIENIE.

Cf GONIENIE, GOŃBA, GOŃCZA

sZZa