[zaloguj się]
[pdf]

GOSPODYNI (91) sb f

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N gospodyni gospodynie
G gospodyniéj, gospodyni
D gospodyniéj, gospodyni
A gospodynią
I gospodynią
L gospodyniéj
V gospodyni

sg N gospodyni (36). ◊ G gospodyniéj (13), gospodyni (1); -éj : -i LibMal (2 : 1); ~ -éj (1), -(e)j (12). ◊ D gospodyniéj (14), gospodyni (3); -éj : -i LibMal (6 : 3); ~ -éj (2), -(e)j (12). ◊ A gospodynią (8) [w tym: -a (4)]. ◊ I gospodynią (9) [w tym: -a (4)]. ◊ L gospodyniéj (5); -éj (2), -(e)j (3). ◊ V gospodyni (1). ◊ pl N gospodynie (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Żona gospodarza, pani domu; materfamilias Mącz, Calep, Cn; matrona Mącz (66): Za thąſch thedi namową naczal yuſch o goſpodinyey miſlycz LibMal 1543/76v; powthore prziſchetbſchi wnoczi ſpywa traffil ano zona jego goſpodiny yſchcze LibMal 1543/76v; Item zeznala yſch panyey Zuchowſkiey goſpodinyey ſwoyey poſthu theraſz przemynelego 20 groſſi vkradla zmyeſka chuſczyanego LibMal 4545/116; Schewczewy yakyemuſz vkradl ſzuknya kthora przedal. za 15 groſchi Na Nowey Grobli wdomu trzecziem od Goreczkyego wye o them Goſpodiny LibMal 1551/161v, 1543/76 [2 r.], 76v [3 r.], 77v, 1545/95v, 1553/172v [2 r.], 173v; LudWieś A3v [3 r.]; ZapWar 1550 nr 2674; RejWiz 59v; BielKron 4, L111; Matronalis, Niewieśći/ pánieński/ goſpodiniey. Mącz 211a; Conveniebat mulier viro in manum, Niewiáſtá mężowi obiecowáła dáyąc mu ná to rękę á to w ten czás gdy (v ſtarych) niewiáſtá przichodziłá w moc mężowę nie ynaczey yákoby właſną dziewką yego byłá od tego czáſu goſpodinią byłá zwána Mącz 481c, 211a [3 r.]; Prot C4; HistRzym 19v; HistHel B2v; KochFr 30; Zá tym ſprzętna goſpodyni/ O wieczerzéy pilność cżyni KochSob 70; ydo ſwey goſpodyniey ná wśi wſzytko ſię ptáſtwo zbiega. SkarKaz 278b.

gospodyni na czym (1): Item powyedzyal yſz Goſpodiny na Gyezenſkim kachna wyedziala o them ze on ſtem tho thowarziſtwem ſwoym kradall LibMal 1545/109.

Prawdopodobnie aluzja do znanego współczesnym wypadku historycznego (1): Bog prawdźiwy co wſzytko ku chwale ſwey czyni/ A z ktorym ſpráwy nie ma oną Goſpodyni. Ktorą ſię broni on Włoch od was oſądzony Prot C2.

W połączeniach szeregowych (2): SeklKat Hv; Yáko w [...] kroleſtwye/ doſtoyeńſtwá y vrzędy/ w domu goſpodarz/ goſpodyni/ klucznik. rć. KromRozm III F8.

W charakterystycznym połączeniu: pani gospodyni (2).

Wyrażenia: »domowa gospodyni« (1): Materfamilias ‒ Domową goſpodini. Calep 642b.

peryfr. »niebieska gospodyni« = Hera (1): Niebieſka Goſpodyni nie chce towárzyſzki Prot C3.

Szereg: »gospodarz i (albo) gospodyni; gospodarz z gospodynią« (4; 2): LibMal 1546/116v [2 r.], 117; ſluchać á pytać każdego w domu/ poczawſzy od goſpodarza y goſpodyniey aż donamnieiſzego SeklKat Z2; HistRzym 18; GostGosp 104. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].
Przen: Kościół katolicki (1): O kácerſtwo Arryáńſkie cżemu nágrawaſz y vrągaſz ſię/ cżemu ſobie do cżáſu wiele przycżytaſz. Krzywdę ma goſpodyni od ćiebie niewolnice SkarJedn 27.
а. Pani domu względem podejmowanego gościa, udzielająca gościny w swoim domu (21): Goſpodyni ácż z ćięſzkośćią/ Oſtáwiłá one gośćią BierEz M3, M3 [2 r.], O2v; BielŻyw 132; MetrKor 59/76; LibMal 1547/128v, 1549/149v; Leop ZZ; BibRadz 4.Reg 4 arg; HistRzym 133; RejPosRozpr c2v; BiałKaz E; KochFr 23, 59; ZAlécał ſye Gość ieden ćicho goſpodyniéy PudłFr 28; ActReg 101; 28 29 g Marty pánny/ goſpodyniey P. Iezuſowey. LatHar ++4, 466; WujNT Aaaaaa.

W charakterystycznym połączeniu: pani gospodyni.

Szereg: »gospodarz, gospodyni« (1): Szuka ſobie goſpody/ wierney choć nieznácżney/ Goſpodarzá nie plotki/ goſpodyniey bácżney KlonWor 35.
2. Kobieta, której powierzono określony zakres obowiązków, najczęściej związany z kobiecym gospodarstwem domowym, ochmistrzyni, szafarka; epitrope Mącz (3): Mącz 107a; Prot C4; Ieſliże ſie mnie wſtydziſz zwáć małżonką ſwoią/ Zoẃże choć goſpodynią/ choć poddáną twoią. PudłDydo B4v.
3. Gospodarna, zapobiegliwa, pracowita [tu: żart. o wronie] (4): Bo tho [wrona] wieśna rycerká nie dáleko leći/ Záwżdy grzebye w páźdzyerzu/ záwżdy pilná śmieći. A tháka goſpodyni że doźrzy wſzytkiego/ Niech chłop idzye zá pługyem/ oná iuż v niego RejWiz 98.
4. Żona właściciela zajazdu, karczmarka; hospita Mącz, Calep, Cn; receptrix Mącz (15): Item Janek Zeznawa yſch dwa Czamlyethy zwoza Thurkowego wklodawye vkradl the dal Goſpodiny thamze wklodawye LibMal 1548/ 147, 1548/146v, 1554/184, 184v [2 r.], 186v; RejFig Bb3, Cc5v; Mącz 158d, 491a; ZE Gdańſká Flis wędruiąc/ gdy ſobie nádchodźił/ Stąpił we wśi do kárczmy/ áby ſię ochłodźił. Ale miáſto ochłody ieſcze ſię zápalił: Bo mu Kupido młodą goſpodynią zchwálił. KochFr 134, 134; Calep 489b.
Szereg: »gospodarz i gospodyni; gospodarz z gospodynią« (1; 1): kazał przedſie záwołał [!] goſpodarzá y goſpodyniey HistRzym 59v, 59.
5. Rajfurka, właścicielka lupanaru; lena Mącz, Calep (2):

gospodyni kogo (1): Lena, Goſpodini takowych pániduſzek kurwogoſpodini. Mącz 188d.

Wyrażenie: »gospodyni kurewska« (1): Lena ‒ Goſpodisni [!] kurewską. Calep 590b.
6. Bliżej nieokreślona kobieta, odpowiednik dzisiejszego „jedna pani” (3): RejFig Aa5; CIebie zła lwicá w ogromnéy iáſkini Nie vrodźiłá/ moiá goſpodini KochFr 28, 28.

W charakterystycznym połączeniu: pani gospodyni.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Receptrix. Gościa y Goſpodyni. Mącz 36b.

Synonim: 1. pani.

Cf GOSPODZE, KURWOGOSPODYNI

MM