[zaloguj się]
[pdf]

PANI (1779) sb f

pań- (w tym 12 r. błędne znakowanie). ◊ W G pl wahania.

Fleksja
sg pl
N pani panié
G paniéj, pani påń, pani
D paniéj, pani, panié paniåm, paniom
A panią panié
I panią paniami
L paniéj, pani paniach
V pani panié
inne sg G a. D - paniéj; sg N a. V - pani

sg N pani (625). ◊ G paniéj (197), pani (6), skróty (4); -i GlabGad; -éj : -i ZapWar (6:1), LibMal (28:1), ZapKościer (1:3); ~ -éj (25), -(e)j (172). ◊ D paniéj (164), pani (10), panié (1) OpecŻyw, skróty (2); -éj : -i FalZioł (14:1), LibMal (24:2), ZapKościer (1:7); ~ -éj (14), -(e)j (150). ◊ G a. D paniéj (6); -éj (1), -(e)j (5). ◊ A panią (115) [w tym: -a (10)]. ◊ I panią (107) [w tym: -a (3)]. ◊ L paniéj (24), pani (1) ZapKościer; -éj (4), -(e)j (20). ◊ V pani (162). ◊ N a. V pani (3). ◊ pl N panié (103); -é (31), -e (2), -(e) (70); -é : -e JanNKarKoch (1:2). ◊ G påń (36), pani (1) [w zestawieniu pani duszek]; påń (25), pań (1), p(a)ń (10); påń : pań Mącz (1:1). ◊ D paniåm (128), paniom (5); -om KochFr (2), GórnRozm, KochFrag; -åm : -om BielKron (2:1); ~ -åm (23), -(a)m (105); ~ -om (3), -(o)m (2). ◊ A panié (30) [w tym: -ae (1)]; -é (3), -(e) (27). ◊ I paniami (25); -ami (15), -åmi OpecŻyw (3), -(a)mi (7). ◊ L paniach (9); -ach (4), -åch (4), -(a)ch (1); -ach Mącz; -åch OpecŻyw; -ach : -åch MWilkHist (1:1), SarnStat (2:2). ◊ V panié (15); -é (5), -e (1) GosłCast, -(e) (9).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
1. Zwierzchniczka, rozkazodawczyni (401):
a. Władczyni, królowa; żona władcy, króla w stosunku do poddanych; dominatrix Mącz, Cn; regina Mącz; gubernatrix Calep; domina Cn (114): (marg) Roſkoſz Krolowa. (–) Wyſzłá páni s páłacu by ſie roświećiło/ Aż iákoś przyſtráſznieyſzym ná nię pátrzyć było. RejWiz 25v, 23, 23v, 25v, 26 [3 r.], 26v (14); (marg) Artemizia Káriyſka Krolowa. (–) TA páni gdy iuż w twárdym oblężeniu trwáłá/ Słábſze brony od morzá/ Rodianom dáłá. RejZwierz 45, 20v, 24v, 49, 49v; BielKron 342v; RejAp 30, 30v; KochMon 28; Chcąc my tedy zábieżeć tákiemu błędowi/ Dawamy to Pániey w moc iák ſwemu Krolowi: By grunty ſzáfowáłá/ my dochody bráły BielSjem 19; [Król królową miał w nienawiści] ze ią wſzici znali bic Pania tznotliwa PaprUp C3v; Gubernatrix – Pani ktorą rządzy. Calep 466a; GórnTroas 61; KlonKr C2 [2 r.]; SkarKaz 351a.

pani czego (1): A yzbi Krolowa bila panią s sinem swoym syedmygrodzkiey zyemie y tich panstw wſzitkich y zamkow myasth ktore są na te strone Czyssi LibLeg 11/[322]v.

pani czyja [zawsze: pron poss] (8): LibLeg 11/134; RejWiz 23v, 31v; BielKron 319v; RejPos 127; y Pániey náſzey Krolowey Bonie. Mátce Páná náſzego nieboſzcżyká/ bráćiąm bliſkąm byli. BiałKaz I2; BielSjem 15; KochWr 33.

W połączeniu z imieniem [zawsze: pani + imię] (4): PatKaz III 112v; námowiłá Láodycen Selewká ſyná ſwoiego/ áby poimał Berenicen mácochę ſwoię á kroleſtwo wzyął/ y vcżynił ták/ [...] dał zábić cnotliwą pánią Berenicen BielKron 128, 408v; KlonKr E2v.

W porównaniu (1): tedy nic nie ieſt potrzebnieyſzego/ iedno áby cnotá ſwięta iáko páni á wielka krolowa poſpołu z rozumem wſzytkiemu roſkázowáłá. RejZwierc 142v.

W charakterystycznych połączeniach: pani cnotliwa (4), dobra (2), zacna, złościwa.

Zwrot: »[czemu] panią być« (1): á ty wſzemu kroleſtwu pánią będzieſz. HistRzym 33.
Wyrażenia: »pani dziedziczna« (1): Dominatrix, Páni dźiedziczna. Mącz 94a.

»Jej Miłość pani« (1): IEy miłość Páni náſzá/ mátká miłośćiwa/ Ieſt żeńſkiemu narodu wſzech fortun życżliwa BielSjem 15.

»krześcijańska pani« (2): BielKron 427v; Gdy ſię tego Ceſarz dowiedział/ zgniewem káráć oto żonę ſwoię pocżął mowiac [!]: [...] Aza ſię to Chrześćiáńſkiey pániey godzi? SkarŻyw [223].

»pani miłościwa« [szyk 1:1] (2): Thy wſſziſtky rzeczi wyedzancz Krolyowa yey Mcz naſcha Myloſczywa pany matka waſſzey Krolyewſkyey Mczi abiſſya [...] wedlye volyey yeho Kro. Mczi y poſpolythey potrzebi zachowała LibLeg 11/134; BielSjem 12.

»najaśniejsza pani« (3): Ty ſlowa Plátonowy náiaſnieyſſá panij/ panij Elzbiéta krolewna Polſká [...] ten ninieyſſy żywot pana Iezuſow wypiſatz dala. OpecŻywSandP ktv; SkarŻyw A2; SiebRozmyśl [A2].

»pani a pani« (1): Náiáſnieyſzey Pániey á Pániey Annie Iágiełownie z łáski Bożey Krolowey Polſkiey SkarŻyw A2.

»pani z panow« (1): Ono yeden [...] w Krakowie na Zamku pod ramieniem Krolowey Paniey ſpanow vtzzenia godney/ Burgrabie okrutnie y niemileoſiernie [!] zbiel PaprUp G4.

»pani panująca« (1): Regina, Królowa/ Też rządźiećielká/ Albo páni pánuyąca. Mącz 349c.

Szeregi: »cesarz z panią« (1): ále drugi Ceſarz był z pánią w páłacu. HistRzym 46.

»i krol i pani« (1): iż ſie był y krol y páni náſádzili ná zginienie ſwiętego tego RejPos 323v.

»pani, (a) krolowa« [szyk 6:3] (9): yſz nad ynſze laſky bozey byla pelna yako napyſano o oney panyey heſter krolouey PatKaz III 112v; LibLeg 11/134; RejZwierz 33; Bych miał wſzytki dzyeie they pániey cnotliwey krolowey Bárbáry piſać/ nie doſtáłoby mi cżáſu y papieru ná tho BielKron 408v, 416v; RejPos 127; RejZwierc 142v; SkarŻyw A2; SiebRozmyśl [A2].

Cf też 10.A.b.α., B.b.
Przen (9): [Fortuna] raz kroluie/ drugi raz żebrze/ raz páni/ drugi raz błaźnicá. KlonFlis B.
a) O cnocie [czego] (1):
Szereg: »pani i krolowa« (1): gdyż thá cnotá magnam vim in quaque ciuitate vel Regno habere ſolet, ták iż ſłuſznie od niektorych Philozophow ieſt pánią y Krolową pańſtw y Kroleſtw názwána Phil B3.
b) O namiętnościach, wadach, grzechu (3): Furia, którą ludźie pánią cżuią/ Miłość precż z świátá zágnáłá/ prawdziwą/ Szcżyrość/ pobożność/ zgodę y pokoie. GrabowSet F2.

pani czego (1): (nagł) Pychá. (–) PAni wſzech złośći/ rowna do máćierze/ Bogu przećiwna/ cżłowieku ſzkodliwa GrabowSet D3v.

pani czyja (1): [patrzy] żeby dogodźił we wſzyſtkim Pániom ſwoiem/ to ieſt woley/ roſkoſzy/ á lubośći GórnRozm B3.

c) Państwo, kraina panująca nad innymi [czego] (4): To ieſth źiemiá Káldeyſka kthora byłá pánią wſzytkich inych kroleſtw. BibRadz I 411b marg; PowodPr 9.
Wyrażenie: »pani wszy(s)tkiego świata« (2): Alarik [...] Rzym Miáſto glowę y Pánią wſzytkiego Swiátá wziął y opánował StryjKron 36; OrzJan 30.
α. Królowa jako zwierzchniczka indywidualna (6):

pani czyja [zawsze: pron poss] (4): BielKron 100v; GórnDworz Kk2; [Poseł do Heleny] Dobrą nowinę pániey ſwoiey nioſę KochOdpr B3; StryjKron 482.

Przen (2): Páui [!] [tj. Wisła] ślicżnośćią y domem chwalebna/ [...] Wyzwáłá Narew chcąc ią wywieść z błądu/ Pozwem do ſądu. KlonFlis G4, G4v.
β. O Matce Boskiej (35): Podzćie ráduymy ſie Pániey/ weſelmy ſie zbáwićielce náſzey KrowObr 152v, 152, 154; Márya iáko ieſt pánią/ Auguſtyn vczy. BiałKat 228v marg; LatHar 496.

pani czego (3): Zaſlużyla panna Mariá tę koronę/ [...] nie tylko iako dziewecżka krola wiecżnégo/ ale iako [...] ij panij niebieſkiégo krolewſtwa OpecŻyw 189v. Cf »pani świata«.

pani czyja [w tym: pron poss (6), G pron (1)] (7): PatKaz II 52, 75; PatKaz III 123; Rzekł Pan Pániey náſzey/ ſiedz Matuchno moiá/ ná práwicy S. mey KrowObr 152; WujNT przedm 27, s. 398; SiebRozmyśl B.

W połączeniu z imieniem Maryja [zawsze: pani + imię] (2): anyol yemu [studentowi] pouyedzal yſz pany naſſa marya tey godzyny tobye ſyą ukaze PatKaz III 123; WujNT przedm 27.

W połączeniach szeregowych (10): OpecŻyw 10v, 11v; a ſtąd teſz zrządzyl [Bóg] yſz myala bycz panyą ſzwyątą kroloua nyeba, yednaczka boga a ludzka, matka y porodzyczyelka naſlodſzego iezuſa ſyna bozego zyuego, matką laſky matką myloſyerdzya, wſzytkym matką zbauyenya uyecznego PatKaz III 106v, 115, 116v; KrowObr 153v; Gdyſz ten krolem ieſt/ [...] y ten ieſt Pánem y Bogiem/ y mátká teſz ktora go porodziłá: krolową y pánią y Bogárodzicą właśnie y prawdziwie ſię zowie. SkarŻyw 393; WujNT przedm 27, s. 397, 398.

Zwrot: »służyć jako paniej« (2): Kyedy anyely tą panna wboſthwye bycz uznaly [...] O tedycz yey myloſzczy yuſz ſluzycz począly yako panyey ym zwyecznoſzczy daney PatKaz II 52, 75.
Wyrażenia: »pani anjelska, nad anjoły« (8:1): ty ſama iuż będzieſs wezwána panij anielſká. Przeto cie dzis chwálémy iako dziewicę nad wſſytkimi dziewitzami/ a panią nad anioly. OpecŻyw 183, 10v; PatKaz II 23, 27v, 76v, 77v; PatKaz III 115, 117.

»miłościwa pani« (1): Izali oná ieſt [...] Chorążyna/ Szynkarká w kroleſthwie Bożym/ y miłośćiwą pánią? KrowObr 153v.

»pani (wszytkiego) świata« (2): Dziewiątá korona ktorą dziewitza maria ieſt vkoronowána/ iako krolowá niebieſká ij panij ſwiata rzecżona ieſt krolewſká OpecŻyw 189, 11v.

»pani święta« (3): [tak było od Boga zrządzono] a uczynkyem dokonano yſz ta pany ſzwyątha ſyą myala narodzycz PatKaz III 106v, 106v, 116v.

»wielebna pani« (1): O prawdzyuye naczyſthſza anyepokalana marya O prawdzyuye vyelebna pany nad gwyazdy pouyſſona PatKaz I 18.

Szeregi: »krolowa, (i) pani« [szyk 4:1] (5): OpecŻyw 189; PatKaz II 76v; Bogu zá rodźićielkę/ á nam zátym/ zá krolową y pánią náznácżona. LatHar 672, 478; SiebRozmyśl B. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.]

»pani, matka« (1): O Krolewno niebieſka/ [...] Tyś ieſt páni/ mátká nádzieie náſzey. KrowObr 164v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

»pani i rozkazicielka« (1): y oth tychmyaſth oſtala [Maryja] panyą y roſkazyczyelką anyelſką PatKaz II 77v.

Cf też 10.B.b.β.
γ. O królowej w szachach (6): Kazał wnet w pole wyciągnąć pieſzkowi. Ktory ná ten cżás pániey poſługował KochSz A4, B2, B3v, C.
Wyrażenie: »pani biała« (1): A páni biała z miecżem ſie záwiya/ Kto ſie nágodzi/ do rázu zábiya. KochSz B3v.
Szereg: »krol z panią« (1): Krol s pánią bierze w poſrzodku dwie poli/ On rozną bárwę/ á tá ſwoię woli. KochSz A3.
b. Chlebodawczyni, pracodawczyni lub żona chlebodawcy; właścicielka niewolników; gospodyni, pani domu; domina Vulg, PolAnt, Mącz, Calag, Calep, Cn; hera Mącz, Calep, Cn; mater familias Cn (216): March1Wiet Av; Ezop nákupił wſzyſtkiego/ Co mogł náleść chędożſzego: Záśię do domu przybieżał: Pánią ná łożu leżąc záſtał. BierEz Ev, B3v, B4v, C3 [3 r.], C3v, D2 (17); Mymer1 11; HistJóz A3; Tędy [Secundus] [...] wezwał kſobie iedny dziewki ſlubuiąc iey x. złotich dać ieſtli żebyto ziednała aby ſnim goſpodini ſpała, pani wnethki dziewce przyzwoliła BielŻyw 132; Aſch dnya yednego pany kſobye gi wezwala y krom dalſchey odwloky zadanyu ſwemu doſſicz vczinycz poruczila. LibMal 1548/145v, 1544/84, 1546/116 [2 r.], 116v [2 r.], 117, 1547/133 (22); Magon hausknecht ſluga niewolny Potifarow narzeka na niewolą vmietaiącz/ a pani za drzwami ſlucha RejJóz C3v; Pan też takiego widźi rad [...] Kto więcż ż panią ſpołki miewa RejJóz E7, A3v [2 r.], C5, C5v, C6v, C7 (31); RejWiz 131v; Sará Abrámowi dáła za żonę Agár/ thá potząwſſy/ pánią z gardziła/ od niey pothym ſkarána/ vćiekłá. Leop Gen 16 arg; W Polu ſtánął woźnicá/ by koniom wyłożył/ A białe głowy w ten cżás iákieś s pánią woźił. RejFig Aa6v, Aa6v [2 r.], Cc3v, Cc4 [2 r.], Cc7 [2 r.]; RejZwierz 15 [2 r.]; BibRadz Gen 16 arg; [Turcy] Dziewki niewolne obracáią ná miłoſnice/ á żadne [= brzydkie] ná poſługi żonom/ takież cudne kiedy ſie ſtárzeią/ noſzą zá pániámi wodę z báńką gdy ná potrzebę idą BielKron 261v; Mącz 94a, 154d, 155c, 281d; GórnDworz S5, Z5, Bb2v [2 r.]; wezwał iednego ſlugi á dał iemv ten pierśćień [...] rzekąc: Przyiaćielu miły idź rychło ku pániey/ á day iey pierśćień HistRzym 82v, 36, 82v [2 r.], 109 [4 r.], 109v [3 r.]; HistLan C2v, C3; Pániey goſpodárſtwo. RejZwierc 109 marg, B3v, [203] [2 r.], 235v, Bbbv; Calag 200a; SkarŻyw 135; PudłFr 25; Dominus – Pąn, ocziec czeladni. Domina – Pani. Calep 340a, 480a; Nabiáły verifikowáć cżęſto od Pániey álbo od ſtárſzey Dworki przy folwárcech GostGosp 74, 52, 128 [2 r.]; Phil O4; [Jempsar do Józefa:] Vkażę to/ żem páni/ máiąc w ręku ſwoich Smierć y żywot: pomſczę ſie onych figlów twoich. GosłCast 62, 11, 16 [3 r.], 21, 25, 27 (19).

pani czyja [w tym: pron poss (47), G pron (4)] (51): [Ezop] ſzedł po połáći oney/ Kędy był dom iego Pániey. BierEz C4v; RejPs 191v; zeznala yſch wyſzdebcze theyze panyey ſwoyey 20 groſſi ſſcharſthucha na lawye vkradla LibMal 1546/116, 1544/92, 1546/116 [2 r.], 116v [2 r.], 1547/135v, 136, 137v, 1550/153v; RejJóz C4v, C7, E3v, G4v; BielKom C7v, C8; Leop Gen 16/4, 8, 9; O Agár ſłużebnico Sárái/ z kądże á dokąd wżdy idźieſz? A oná odpowiedźiáłá/ Vćiekłám od Sárái pániey ſwey. BibRadz Gen 16/8, Gen 16 arg, 4, 9; BielKron 11v [2 r.]; GórnDworz Bb2v; HistRzym 19, 20, 109; RejPos 72v; BiałKat 78v; KochPs 188; SkarŻyw 135, 435, 440 [3 r.], 441; KochWz 136; WisznTr 17; GrabowSet S2; wiém to/ iżem białagłowá/ Wáſzá páni/ pomnićie [...] moie ſłowá. GosłCast 49, 23, 25, 27, 48, 50, 59; SkarKazSej 673b.

W połączeniu z imieniem postaci alegorycznej (2): Ieſtem poſłem od ſwey pániey ſmierći/ S ktorey mocy nikt ſie nie wywierći. BielKom C7v, C8.

W przeciwstawieniu: »pani ... sługa« (3): Iam ieſt ſluga a tys pani ſtrzezyſz ſtanu ſwego RejJóz F2, G2; KochMon 34.

W porównaniach (7): iako ſługá czeka łáſkáwego wſpomożenia z ręki páná ſwego á takież ſlużebnicá od pániey ſwoiey tákież ia czekam poćiechy od ćiebie wſpomożyćielá ſwoiego. RejPs 191v; Oto yák ocży ſług wyernych ku pánu káżdemu/ A yák ocży ſłużebnice/ gdy páni yey k cżemu/ Roſkaże/ tedy ſą prętkye poſłuſſeńſtwu ſwemu. LubPs cc3v; zá ktorą wiárą/ nie inák/ iedno iákoby zá iáką Pánią/ Pánny ſlużebne idą/ dobre owoce KrowObr 59v; KochPs 188; GrabowSet S2; Potymći drogę Iabłońſka záśiędźie Kępá. Cżeſtkowſka y Wilkowſka zá nią/ Iáko zá pánią. KlonFlis F4; SzarzRyt B2v.

W charakterystycznych połączeniach: pani cnotliwa (cna) (2), dobra (2), łaskawa, nielutościwa, poważna, zła.

Wyrażenia: »pani domu, domowa« (2:1): Nuż też páni łáſkáwa domowa ázaſz też z drugiey ſtrony nie może bez wielkiey pracej á nápoły s krotofilą nadobnych pożytecżkow nácżynić? RejZwierc 109; A wſzákoż dobra małżonká ſłuſznie może byc miánowaná pánią domu WerKaz 287, 288 marg.

»ślachetna pani« (1): Ach moy panie toż ſię myliſz [...] Czoć ſie tknie ſlachetney paniey Nie myliſz ſie na cznocie iey RejJóz G4v.

Szeregi: »niewolnica z panią« (1): y będźie/ iáko mowi Prorok/ ſługá rowno z pánem/ niewolnicá rowna z pánią ſwoią SkarKazSej 673b.

»pan, (i) pani« (6): LibMal 1546/114; ZapWar 1558 nr 2686; Támże cżeladź domowa ktorzy tho widzieli/ Przed pánem y przed pánią tę rzecż powiedzieli. HistLan C2; GostGosp 18, 54, 120.

»pani z panną« (1): yſch dnya yednego do yſzdebky gdzie ſzyą pany ſpanna vbyerala them kluczem ſzobye othworzil LibMal 1546/114.

Cf też 10.B.b.
Przen [w tym: czyja (1)] (3): RZecżpoſpolitą nágo/ ná wozye máluią/ Ano ią rozni ludzye/ rozlicżnie ſzácuią. Iedni ciągną ná lewo/ á ná práwo drudzy/ Bo niezgodni tám záwżdy/ v tey pániey ſłudzy. RejZwierz 109.

W połączeniu z imieniem postaci alegorycznej (1): Nieſczęśliwość niepokóy z vſtáwiczną trwogą/ Przy pániéy ſwéy zazdrośći idą krokiem drogą. KochMRot Cv.

a) O duszy wobec ciała (1):

W przeciwstawieniu: »pani ... sługa« (1): A piękne to więzienie ieſt poczćiwey duſzy Kiedy krewkiego ciała niecżnota nie ruſzy [...] By ona iako pani/ tą ſlugą rządzyła Aby potym ſpołu z nim wiecżnie nie błądzyła RejJóz E5v.

c. Właścicielka ziemska w stosunku do poddanych feudalnych (12): Iakom ya nyepobral osmynaczye wolow spluziczamy [...] Anym omyanshkal panyey w robotach w wasnosczy trzech kop podla posw ZapWar 1514 nr 2173; ktory [Stadnicki] vmilę wszerż opanował gruntu Lezaiskiego y pobudował szubienice ad terrorem Paniey, ktora tam była ActReg 81; RybWit C2.

W przeciwstawieniu: »pani ... matka« (1): Bá y Páni/ day Iey Miłość zdrowá/ Weſelſzać iey twym przyiázdem głowá. Wie to dobrze/ iák nas więc ćieſzyłá/ Nie Pániąć nam [poddanym] ále Mátką byłá RybWit C2.

Zwrot: »panią [komu] być« (1): RybWit C2 cf W przeciwstawieniu.
Szereg: »pan, (albo, i) pani« (7): Laboriosus Martinus Wlyezyn zeznal ysz [...] przyaczielie [Marcina Dworzyńskiego] nayechalj do domv Rynyewskiego itam zezenal [!] bicz pana rannego y panya ZapWar 1558 nr 2686, 1558 nr 2686 [4 r.]; RejZwierz 129v; GostGosp 114.
Przen [czyja] (1): (marg) Roſkoſz pijánicow. (–) [...] Otoż maſz ſwoię pánią co iey ten cżyńſz [pijanice] dáią. Roſkoſz leżeć we błocie á tłuc ſie po kąciech RejWiz 30v.
d. Ochmistrzyni, przełożona nad służbą, czeladzią; zarządczyni; piastunka, opiekunka młodej kobiety lub dziewczyny [zawsze w zestawieniu: »pani stara« [szyk 29:8]] (37): BielKom nlb 8, G, G2v; RejZwierc B3v, 235v [3 r.]; (did) PANI STARA. (–) Niefráſuy mi ſie/ moie dziećię miłe/ Tákći ná świećie być muśi KochOdpr Bv, A3, B2, B2v; máią y dźiewecżki oſobnie/ ſtárą pánią ſláchćianki/ ktora tego pilnuie y przeſtrzega/ áby to wſzyſtko vmiáły co chrześćijáninowi wiedźieć y vmieć nadleży. ReszHoz 128; iest to słuzbista vkrolewny, ktorey królewna a my oney zas barzo słuchamy atym zas dwiema Pani Stara roskazuie. ActReg 130; Napierwey z folwárkow od Pań Stárych kury ieść GostGosp 110, 52, 92, 108, 110, 116 (9); KmitaSpit C6; GosłCast kt, 22, 41, 70 [2 r.], 71, 72, 76; PaxLiz A4, Bv, B3, D2.

W porównaniu (1): [Królowa Pigmejów] Sámá gniazdá ich ſłáłá/ dźieći ich żywiłá/ Y właśnie iáko ſtárą pánią v nich byłá. KmitaSpit C6.

Przen (2): Tu ſie ieſzcże z wiecżorá pilnie rozmawiáią/ Przy grochu przy kápuſcie co poſtáwić máią. Skądże páni kápuſtá tákich praw nábyłá/ Aby przez pániey ſtárey nigdy nie chodziłá. RejWiz 15, 23v.
e. Żona w stosunku do męża (2):

W przeciwstawieniach: »pani ... poddana, towarzysz« (2): KuczbKat 260; Stworzone tedy ſą niewiáſty w śrzodku/ w mierze: nie iáko páni/ nie iáko też ſługá; ále śrzodek/ to ieſt/ iáko wierny miły towárzyſz. WerKaz 287.

Zwrot: »być panią [komu]« (1): Iáko też nie vcżyniono iey [niewiasty] z głowy/ áby nierozumiáłá że ieſt Pánią ſwemu Mężowi/ ále iż ieſt iemu poddáną. KuczbKat 260.
f. Opiekunka, protektorka [w dedykacjach, przedmowach i w utworach dedykowanych; w tym: czyja (5)] (13):
Wyrażenia: »pani (moja) łaskawa (nałaskawsza)« [szyk 4:1] (5): Annye z Iaroſláwiá/ [...] Wyelkyey rządźczyney Krákowſkyey/ pániey moyey nałáſkáwſſey/ Yeronym Wiyetor Ympreſſor/ Służbę ſwą pokorną ij vkłonę powyáda. March1 Wiet Av, Av, A2; GlabGad Av; A iák przed tym ták teraz rożumiem [!] o tobie/ Ze ćię łáſkáwą Pánią dziś vznam ku ſobie. Gdy wdzięcżnie zprośbą moią przijmieſz Threny moie Ty to żáłoſne pieśni pod łáſkáwość twoię. WisznTr 4.

»pani (ma) miłościwa (a lutościwa)« [szyk 6:1] (7): Zátym ſie miey dobrze páni miłoſćiwa á lutośćywa. March1 Wiet A2, A2; SkarŻyw A2; Iáśnie Oświeconey Kśiężnie [...]/ Kśiężnie Słuckiey. etc. etc. Pániey mey miłośćiwey. WysKaz )?(4v; SiebRozmyśl [A3] [2 r.]; ZbylPrzyg ktv.

»pani a pani« (1): Annie Iágiełownie z łáski Bożey Krolowey Polſkiey/ [...] PAniey á Pániey mnie miłośćiwey. SkarŻyw A2.

Szereg: »pani a dobrodziejka« (1): Iey Mśći Pániey Doroćie Kádłubſkiey z Iedleńſká. etc. Pániey á dobrodzieyce ſwey/ T.W. ſłużby życżliwe záleca. WisznTr 3.
g. Gospodyni, pani domu w stosunku do gościa (3): Vſnął [gospodarz]/ sćiány ſię wſpárwſzy: flis ku pániéy godźi KochFr 134; Zátym Páni nieſkąpa Páná gośćiá chwali KlonWor 59.
Wyrażenie: »pani domu« (1): chorzał ſyn oney niewiáſty Pániey (onego) domu [dominae domus] BudBib 3.Reg 17/17.
h. W konwencji miłości dworskiej: ukochana (4): Y ſam iuż báczyć możeſz/ że moie poſługi V téy pániéy nie ważné/ któré zna czáś długi Y ſtáteczné/ y wierné KochFr 64, 33, 82.

pani czyja (1): Tákże téż/ który pięknéy/ tylko dla głádkośći/ Dał ſye w niewolą: y tám prędko po miłośći. By iedno zmárſk ná twarzy vyźrzał ſwoiéy pániéy/ To wnet czći zá półgroſzá nie zoſtáwi ná niéy. PudłFr 76.

2. Kobieta z wyższej warstwy społecznej (zwykle zamężna); kobieta przebywająca na dworze panującego lub magnata; kobieta bogata; herois Mącz, Calep, Cn; heroina Calep, Cn; (optimas a. summas) matrona Mącz, Cn; primaria femina Mącz (164): RejJóz C7v; RejWiz 26, 27v [2 r.], 31, 32v; RejZwierz 44, 47 [2 r.], 137v; BielKron 109v, 110 [3 r.], 326v; Iſcie ia tego chcę/ żeby tá páni/ dobrze byłá łáſkáwſza Dworzáninowi nie młodemu/ niż ieſt tám tá páná Koſtcżyná [tj. o której mówił pan Kostka] Dworzáninowi młodemu. GórnDworz Mm3, V5v, X2v [2 r.], X3v, Bb8 [2 r.], Mm3; Vyrzawſzy kupiec pánią bárzo kraſną á miłą zumiał ſie HistRzym 52, 16v, 17v [3 r.], 40v [2 r.], 41, 52v [2 r.] (15); KuczbKat 370; RejZwierc 59v; KochWz 136; BielSen 10, 12, 19; BielSjem 8; Capituła ią [królową] tez Crakowska witała Potym vkrola naczci była zewszytkiemi Paniami ktore znią przyiechały. ActReg 83; Calep 480a; KochFr 21; Widzimy że dziś pánié świecą ſię drogiemi Altembáſy, puntałámi, perłámi, klenoty. CiekPotr 29; SapEpit B3v.

W połączeniu z imieniem [imię + pani (15), pani + imię (2)] (17): RejZwierz 11; BielKron 154v; gdy był gwałt vcżynił ſyn iego oney pániey zacney á pocżciwey Lukreciey/ był wygnan RejAp 106v. Cf W połączeniu z nazwą miasta lub państwa.

W połączeniu z nazwą miasta lub państwa lub przymiotnikiem od tych nazw, też z rzeczownikiem oznaczającym mieszkankę [w tym: cum ai (24), cum sb w apozycji (1), z + G sb (2); dodatkowo z imieniem (14); określenie + pani (23), pani + określenie (4)] (27): Polikratá z Náxiey páni RejZwierz bb2; (nagł) Lukrecia Kolátiná/ Rzymſkiego páná żoná (–) TA ſławna Rzymſka páni/ gdy zgwałcona byłá/ Przyſzedł mąż cieſzęcy ią/ by ſie nie ſmęćiłá. RejZwierz 44v, aav, aa3v [2 r.], aa4v, bb3v, bb4 [2 r.] (17); BielKron 109v, 110, 150; Mącz 199b; KochMon 33; PaprPan Gg2v; Páni iedná Rzymiánká iádąc do Rzymu ná on cżás/ iey [męczennicy] z ſobą ćiáło wzięłá/ zwielką vcżćiwośćią SkarŻyw 152; BielSjem 7; Przy czepcu z pereł bramkę koſztowną przypięłá. Bowiemći to polſki ſtroy/ tyś też Polſka páni ZbylPrzyg B2, B2v.

W połączeniach szeregowych (4): Izábellá krolewná corá krolá Polſkiego Zygmuntá/ [...] odnieſiona przez Stániſłáwá Tárłá Biſkupá Przemyſkiego z inemi Pány/ pániámi/ y Pánnámi do Węgier. BielKron 424, 55; SienLek 3v; GórnDworz R5v.

W przeciwstawieniu: »krolowa ... pani« (2): GórnDworz X4v; Tu iuż Krolowa kleynoty/ á Pánié Rąk ſwych roboty/ y ſubtelne tkánie Zá vpominki oddáią GrochKal 9.

W porównaniu (1): Częſto queſumus proznuie Oremus máło prácuie Oná wáſſá Alleluia Iáko páni ſobie buia RejRozpr B4v.

W charakterystycznych połączeniach: pani (prze)krasna (2), sławna (4).

Wyrażenia: »miłościwa pani« (2): A bez kolebek/ bez Miedźwiedzi áż do kolan ná ſzkapach/ á bez dziwnych pſtroćin/ á zwłaſzcżá miłośćiwa páni/ iście ſie nie ledá iáko vkaże. RejZwierc 17, 41.

»można pani« (1): O ſobie/ co o tobie/ dźierżeć mi przychodźi/ Gdyż náſzá kondytia po temu niechodźi/ Przećiw ták możnéy pániéy zácząć co tákiégo GosłCast 71.

»panie stare« = starsze damy dworu [szyk 3:1] (4): Panie stare i panny, ktore iachali z Ksziezną Iei Mczią WyprKr 127, 90v, 127; BielKron 313.

»ślachetna pani« = herois Mącz [szyk 2:1] (3): GlabGad A3; [pan Dyszkret] Zonę ma Iuſticią też ſláchetna páni RejWiz 67; Mącz 155c.

»wielka pani« (4): OrzQuin Y2; y przeto owo wielkich pań miłość/ wieldze ſobie ludzie ważą/ iż tá nie pochodzi z inąd/ iedno z vprzeymego ſercá GórnDworz Cc2, V7, Cc2.

»zacna (zacniejsza) pani« = herois, primaria femina Mącz; heroina Calep [szyk 9:5] (14): Aby tak iako T.M. inſze panie dobrze zacne znamienitoſcią rodu, doſtatkiem, y vrodą przechodzi, takież y w rozumie nad ine podleyſza nie była. GlabGad A3v; [Bona] Włoſzká byłá z narodu/ gdzye ſie rozum rodzi/ [...] Tám ſie tá zacna páni/ z młodośći ćwicżyłá RejZwierz 49, 44v; BielKron 55, 109v, 114v; Mącz 155c, 322a; LeovPrzep B2v; RejAp 106v; SkarŻyw [223]; To wſzyſtko co ſámi ſláchćicy męſzcżyznie cżynią/ to ſláchćianki białłymgłowam pielgrzymkom cżynią/ [...] opátruiąc cżęſtuiąc/ vcżąc/ dáruiąc/ y ſáme zacne pánie z krobkámi po Rzymie chodząc ná nie żebrzą. ReszList 173; BielSen 9; Calep 480a.

»pani znamienita (a. znakomita)« = herois Mącz [szyk 2:1] (3): przeto widziało mi ſluſzno aby one [książki] na ſwiatło były wydane pod imieniem nieiakiey pani znakomitey GlabGad A3v; BielKron 150; Mącz 155c.

Zestawienie: »dworna pani« = dama dworu [szyk 44:2] (46): Iuż w.m. tę dworną pánią wyſtaẃ/ iáko naylepiey vmieſz GórnDworz V2v; Doſyć było powiedzieć/ iż dworna páni ma być piękną/ vcżćiwą/ ſtátecżną/ bácżną/ ſkłonną/ ludzką: ma vmieć zábáwić GórnDworz X5, V2v [2 r.], V3, V3v, V5, V6 (44). Cf »(tak) dworzanin, (jako i) dworna pani«.
Szeregi: »(tak) dworzanin, (jako i) dworna pani« (2): Są theż ieſzcże/ y ine cnoty/ kthore ták w dworzáninie/ iáko y w dworney pániey náydowáć ſie máią GórnDworz V8, V7v.

»pani, pan« (1): Powagi też záżywiemy w Sukniach ſie woźić będźiemy. V Pań ná długich Sáianách V Pánow w wielkich Kołnierzách. MWilkHist E4v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»pani, (i, abo) panna« [szyk 2:2] (4): WyprKr 127; GórnDworz Bb7; ABy tákie nośiły Pánny/ Pánié [!]/ ſzáty/ Iákie pierwey bywáły przed náſzymi láty. BielSjem 23, 8. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

Przen (1): tylko ijdzie z iey miloſcią [Maryją]/ pokora/ vboſtwo/ a ſromiezliwoſtz/ ktoré ſą panié wielmi nácżelné/ ale nie natym ſwiecie/ bo dworu anielſkiégo ij krola niebieſkiégo. OpecŻyw 10v.
3. Kasztelanowa [zawsze: pani + przymiotnik od nazwy miejscowej; w tym: Jej Miłość pani (5)] (10): [Drugi] Nic inſzego przed ſię nie biorąc/ [...] iedno tylko aby go miłośćiwym pánem zwano/ á żonę miłośćiwą pánią/ iáką pánią Sierpſką álbo Piczymierſką RejZwierc 41; bo Pani Sanocka barzo vrget et varys modis przez lekkie ludzie tego dochodzi ActReg 172, 171.
Zestawienie: »pani krakowska« = żona najwyższego po królu dostojnika świeckiego w Rzeczypospolitej (7): bo inaczey się znaczeło wskazania domnie y pisania IeM do Paniey Krakowskiey y domoiey Zony ActReg 161, 160, 161 [3 r.], 162, 166.
4. Właścicielka, posiadaczka; domina Cn [w tym: czyja (2)] (5): Furto (powiáda) [człowiek] ſrożſza/ niżli páni twoiá/ Mnie to ná złość trzymaſz ſye ták mocno podwoiá: Czemu mię w dóm ſmutnégo nie puśćiſz? gdyż moiéy Skrytéy prośby nie vmiéſz odniéść pániéy ſwoiéy. KochPieś 29, 28, 29, 30.
5. Żona; domina JanStat, Cn; coniuga, coniu(n)x, marita, nupta, uxor Cn (115): Ezop rzekł/ chceſz Pánie poſłucháć/ A ſobie pokoy vdziáłáć: Odbądźże tey pániey ſporney/ Latwie nabędzieſz powolney. BierEz B4v, B4v, C3v, C4 [2 r.], D2, D3, E2; FalZioł IV 9a; RejRozpr H4; Wſzytki ine przypadłoſći/ ludzkie wſzytczy mijaią A gdzie pani wylatuie/ wſzytczi o tym ſpiewa ią [!] RejJóz C5, C5 marg, G7; RejWiz 57, 57v, 92v; KYedy páná grzebiono/ páni nárzekáłá/ [...] A gdy go w grob kłádziono/ ná ziemi leżáłá. RejFig Aa8v, Aa5v, Bb4v, Bb5 [2 r.], Bb6v [3 r.], Cc5v (12); PO zburzeniu Troiyey/ ći co vciekáli/ Długo ſie y z żonámi/ po morzu tułáli. Przypłynęli do brzegu [...]. A pánie ſpiknąwſzy ſie/ rzecży wynośiły/ A potym wſzytki ony/ nawy zápaliły. RejZwierz 47v, 137v; GórnDworz R7 [3 r.], S4v [3 r.]; Vsłyſzawſzy to Krol wnetki opuśćił łow/ á przyiáchał na zamek/ y wſzedł do komnáthy w kthorey páni leżáłá HistRzym 36v, 36v [2 r.], 115v, 116 [2 r.]; RejPos 225v; Pod ſwoy żywot ladá koń/ pod pánią woźniki/ Pocżyniły ty panie/ ſwe męże nędzniki. BielSat Dv, Dv, D4, Hv; HistLan F2; RejZwierc 31, 59; BielSpr b2v; KochFr 59; ReszList 172; A wſzákoż pod cżas dla tego rády żeniney nie wadźi ſłucháć: ále tym ſpoſobem/ áby páni ná wędźidłá mężá nie wźięłá WerKaz 290; BielSen 19; BielSjem 6, 8, 10; KochPieś 25; KochTarn 76; BielRozm 25 [3 r.], 28 [2 r.], 31; ActReg 71; SarnStat 1177 [3 r.]; GosłCast 38; ZbylPrzyg A4.

pani czyja [w tym: pron poss (9), G pron (8), ai poss (2)] (19): OpecŻyw 30v; Tu ſie iuz pocznie trzecia roſprawa iako ſie Zephira Potyfarowa pani rozmiłowa [!] Iozepha RejJóz C3v, G2v, L4v; RejKup g3v; GroicPorz 11v; IEden co miał złą żonę/ ſpowiedáć ſie przyſzedł/ Mnich do niego s poſtáwą z zákryſtiey wyſzedł. Rzekł mu/ iż wáſzá páni teraz też tu byłá/ A ná ſwiętey ſpowiedzi/ wſzytko wylicżyłá. RejFig Cc, Dd5v; HistRzym 36, 36v [2 r.], 37, 52, 82, 83; RejPos 323; Abo niech wſpomni ná ony Bábilońcżyki [...]. Albo ná onego Achábá y ná onę pánią hárdą iego/ co ſie iey sſtáło gdy ſie pyſznić chciáłá RejZwierc 48; ZapKościer 1585/56v, 1589/85.

W połączeniu z imieniem [zawsze: pani + imię] (2): ZapKościer 1585/56v; Máią też mieć żony w vcżciwośći męże ſwoie/ przykładem oney pániey zacney Sary/ ktora mężá ſwego Abráámá pod cżás miánowałá pánem WerKaz 289.

W przeciwstawieniach: »pan (7), mąż (3)... pani« (10): BielSat C2; Bo iáko páni pánu nádmierznie/ á pániey też pan/ bo to inácżey nie może być/ ieſli obacży iż pan wichruie/ tho iuż poydą káżdj w ſwą. RejZwierc 31v, 31, 31v [3 r.]; WerKaz 300; Páni domá co chce to ie/ pije/ A mąż w drodze iśćie nie vtyie. BielSjem 6; BielRozm 18.

W porównaniu (1): Maſz mu też być poſłuſzna/ ták iáko Sará/ y inſze święte pánie męże miłowáły/ y poſłuſzne im były KarnNap G2.

W charakterystycznych połączeniach: pani gniewliwa (2), harda, sporna, święta, zacna; pani (po)rodzi (2).

Przysłowie: Páni gniewliwa/ dym/ y panewká dziuráwa/ tá troia rzecz ieſt ſkázá domowa. March1 A4v [idem] March3 V4v.
Zwrot: eufem. »z panią leżeć« = mieć stosunek płciowy (1): vcżynić ſtego [żółci dzikiej kozy, pieprzu itd.] Elektwarz y z ieſć go częſć/ á częſć w prawey ręcze dzierżeć, gdy kto ma z panią leżeć/ thedy mu ſyna pocżnie przez wątpienia. FalZioł IV 9a.
Wyrażenie: »pani uczynna« = żona źle się prowadząca (1): iuż ſławę y dobrá zepſuie do ſzcżętá/ Ieſli Páni vcżynna rodźi bękárćiętá. KlonWor 59.
Szeregi: »pani z dziećmi« (1): wyiąwſzy ſzáty y źrzébiętá vmárłégo mężá/ któréby ſtały zá trzy grzywny: któré w iednáki dział pániéy z dźiećmi przypáść/ y rozdźieloné iſtotnie bydź máią. SarnStat 640.

»pan z panią; pani z panem« (4; 1): LudWieś A2v; RejWiz 67v; Pan s pánią iáko ſie rádzą o pułmiſki. RejZwierc 59 marg, 59, Bbbv.

а. O Matce Boskiej [czyja] (1):

W połączeniu szeregowym (1): Iozeff oblubienietz panny Marié rzékl. Oto moia oblubienitza/ moia námilſſá/ moia panij ſſlachetná/ ktoréiem iá byl ſtroż cżyſtoſci OpecŻyw 184v.

6. Osoba dorosła płci żeńskiej, kobieta; mulier Vulg; matrona Mącz; domina SarnStat (544): Mnogie Pánie iż ſrom máią/ W dawney cnoćie łatwie trwáią BierEz R4v; Vſlyſſala to ona bogatá/ ſwietſká/ a rozpuſtná panij/ Mariá ijmieniem/ przezwiſkiem Magdaléna OpecŻyw 45v, 10v, 26, 110v [2 r.], 111, 116v (14); OpecŻywSandR nlb 5; A gdy tę łobodę/ ſkorzeniem wyſokiego ſlazu vtłucżeſz á przyłożyſz na maciczę paniey tedy taki plaſtr bol przeriwa FalZioł 112b; Też woda wktorey by wrzała Czenturzia pobudza przyrodzoną rzecż paniam FalZioł I 24d; Theż korzeń tego Zywokoſtu w winie vwarzony, paniam vpławy zbytnie będącze zaſtanawia FalZioł I 38b; Woda w ktoreyby był rozpuſzcżony Blaywas z krochmalem/ Licze cżyſci paniam cżyniącz ie lubieznem. FalZioł III 36d; Dobry dzień [w znaku Strzelca] ku kupiecztwu/ y ku myſlicztwu zwierza rozmagitego/ a nawięczey ſtrzelbą. Z paniami ſie dobrze wzigrawac. FalZioł V 50, ‡6b, ++4c, e, ++5b [2 r.], *b (184); iż bywało (ieſzcże y za pogańſtwa) iako v Rzymianow takież v krzeſcianow wiele pań ſtatecżnych, mądrych/ y przeważnych GlabGad A2v, A2v, A3v, I5v; RejJóz L5v; RejKup 12; RejWiz 59; Oto wſſyſtkie pánie kthore zoſtáły w domu Krolá Iudſkiego/ będą wywiedzione do Kxiążąt Krolá Bábilońſkiego Leop Ier 38/22; RejFig Bb3, Ccv [2 r.], Cc2v [2 r.], Dd7v [2 r.]; Tákżeć kto ma s chytremi pániámi roſpráwy/ Acż nie Ieleń ále Woł/ pewnie z niego práwy. RejZwierz 42v, 21, 47v, [472], 116v, 117, 133; BibRadz I 161a marg; ſtąd ná przykład [Penelope] wſzytkim cnotliwym pániam ná ſwiecie ieſt daná BielKron 25v, 15v, 120v, 330; Mącz 66d, 142a, 211a, 222b, 257c; Známioná záś ſą ty/ przez ktore poznáć może páni/ ieſli záſtąpiłá SienLek 112v, 110, 112, 112v [3 r.], 113 [2 r.], 114, 114v; GórnDworz Q4v, X [2 r.], Z6; CEſarz LEw w Rzymie z wielką ſlawą pánował/ ktoryż wielmi rad náwiedzał piękne pánie. HistRzym [2], 109 [2 r.]; RejPos 306v, 311, 322v [2 r.]; RejZwierc 48v, 154v, 201v, 202; BudNT Ff8v [2 r.]; CzechRozm 134v; PaprPan Gg4v; SkarŻyw 580; MWilkHist C3v; Po dyable ſynku folguieſz téy pániéy/ Iam kazał przywiéść/ á ty iedźieſz ná niéy. KochFr 26, 9, 77, 122; KochWz 135, 141 żp; BielSjem 7, 17; KochPieś 1, 18; ArtKanc D12v; Calep 457b; KochFrag 54; LatHar 287, 545; WujNT 186 [2 r.]; SarnStat 569, 634, 943; GosłCast 16, 22; KlonWor 36.

pani czego (1): Robil tedy Iozeff/ robila téż ij Maria paniám onego miaſta/ bo ſſytz/ tkatz/ prząſtz/ [...] nadobnie vmiala OpecŻyw 29.

pani czyja (1): iſz ſię brát krolewſki Elgárdus ná brátá Edwiná z pány [...] wzburzył: y iego z kroleſtwá wygnał. á oná iego páni [nałożnica Edwina] ſzkárádzie rozśiekána y zábita ieſt. SkarŻyw 509.

W połączeniu z imieniem [pani + imię (14), imię + pani (13)] (27): WróbŻołt cc7; Pyoſnká piąta oney śwyętey pániey Anny mátki Sámuelá proroká zacnego LubPs hh2; KrowObr 35v; RejWiz 155v; KochZuz A2; RejZwierz 44; RejAp 82; RejPos 167, 213v, 262, 273, 304, 305v, 331v; RejZwierc 33, 47, 126 [2 r.], 154, 200v, 201v; BiałKaz D3; Iedná Páni Elſyngá/ krolewſka mámká/ imienie wſzytko ſwoie y ruchome rzeczy/ do iego ſzáfunku zápiſałá. SkarŻyw 508, 553; MWilkHist A4v [2 r.]; PaxLiz A4.

W połączeniu z nazwiskiem (1): abowiem tho naſienie [kardamomi] ſprawuie mocznie maciczę ku pewnemu á richłemu pocżęciu [...]. Iedna pani ſtara Szelingowa barzo onim dzierżała: za ſwogim doſwiadcżeniem. FalZioł V 86v.

W połączeniu z nazwą miasta lub przymiotnikiem od nazwy miasta, krainy lub narodu [w tym: cum ai (2), z + G sb (1), w + L sb (1); pani + określenie (3), określenie + pani (1)] (4): Pioſnká ſyodma Iudyth oney pániey ſwiętey z Betuliey LubPs hh3v; RejZwierz 44; Płácż Hierozolimſkich y Gálileyſkich pań. LatHar 724 marg, ++6.

W połączeniach szeregowych (11): GliczKsiąż G6v; Dzyatki/ pánny/ y pánie/ nadobni młodzyeńcy/ Tacżáią ſie po zyemi głowy ich y z wieńcy. RejWiz 82v; SienLek 43v [2 r.]; A gdyż przyiácháli do Thyrá/ [...] wyſzło wſzyſtko Miáſto Tyrſkie przećiw niemu/ pánny oſobliwie/ pánie oſobliwie/ á mężowie oſobliwie. HistRzym 27; BielSat L4; StryjKron 577; To ieſt moie w tey ſpráwie/ proſtey żony/ zdánie/ By oſobno śiedziáły Pánny/ Wdowy/ Pánié BielSjem 16, 27; SiebRozmyśl K2v, L.

W przeciwstawieniu: »mężczyzny ... panie« (1): bo dlá zachowaniá nábożeńſtwa/ mężcżyzny w ſwé rócie/ a panié też w ſwé chodziły OpecŻyw 32.

W charakterystycznych połączeniach: pani bujna, chrześcijańska, chytra, cnotliwa, dostojna, mądra, mężna (2), miejska, nabożna (3), niewinna, piękna (3), przeważna, rozpustna, sławna, stateczna (2), (nie)ślachetna (2), uczciwa, waleczna (2), zła; u pań macicę zagrzewać; paniam mleko w piersiach mnożyć (pomnażać) (2), rzecz przyrodzoną (niemoc miesięczną itp.) pędzić (pobudzać itp.) (56), płod psować, chorobę (rzecz przyrodzoną itp.) stanowić itp. (15), macicę wyczyszczać (2), płod (umarły) z żywota wymiatać itp. (4); z paniami wzigrawać.

Fraza: »pożegnana ty miedzy wszemi paniami, nad wszytki panny i panie« (1:1): Chwálil tzij ią [Maryję] aniol ſtego ijż laſki pelná/ ijż buog s niją/ ijż pożegnana nad wſſytki panny ij panijé. OpecŻyw 8, 11.
Zwrot: »niechać paniej« = wstrzymać się od stosunku płciowego [szyk zmienny] (2): Sierpniáć [= w sierpniu] trzebá vmierzenia/ Niechay Pániey/ áni ſpánia SienLek 43v, 43v.
Wyrażenia: »pani (jest) brzemienna« [szyk 18:11] (29): Opich [...] pobudza ſwietego walantego niemocz/ á tak panie brzemienne niemaią tego ziela pożiwać FalZioł I 8c; Cżternaſta przycżyna nie łacznego rodzenia/ iedzenie brzemienney paniey FalZioł V 18a, [*5]f, I 24d, III 7c, 15c, V 15v (19); GlabGad H; BielKron 463v; Mącz 257c; SienLek 74, S[ss]v; Oto/ práwi/ tá młoda páni (ieſt) brzemienna/ a vrodzi ſyna BudNT Ff8v [idem] Gg3; CzechRozm 131v [3 r.].

»dobra [wyraz bez znaczenia] pani« (4): OpecŻyw 30; A owo záſię iáko ſproſna rzecż/ kiedy dobra páni cżegoś ták wiele ná twarz nákłádzie/ iż ſie zda iákoby byłá w máſzkárze GórnDworz Gv, Y3v, Aa8v.

»jedna, niektora pani« [szyk 12:5] (14:3): Niektoreé téż panijé ſſly za nią [Maryją] placżątz OpecŻyw 158, 10v, 137v, 138; FalZioł III 7c, V 86v; Wiem też iednę pánią/ kthora iż ma piękną rękę/ bárzo ſie iey tho cżęſto trefia/ że ią vkázuie GórnDworz N5v, D6v, M7v, P4v; CzechRozm 131v; SkarŻyw 292, 457, 508, 509, 545; SkarKaz 579a.

»pani młoda« = młoda, niezamężna kobieta lub młoda mężatka; domicella Mymer1, BartBydg; adulescentula Vulg [szyk 10:5] (15): Mymer1 11; BartBydg 44b; FalZioł IV 14b; A gdy w ſześci niedźielách ktora kiedy leży/ [...] Przyiadą náwiedzáiąc przyiáćiołki miłe [...]/ Miod/ Wino/ Máłmázyą/ s koſmátym pijęcy. To będą pić máćiorki/ páni młoda mdleie BielSat D2v [idem BielRozm], D2v; BudNT Ff8v; CzechRozm 129, 129v, 131v; BielRozm 27 [2 r.]; Tákże ſtáre niewiáſty [...] áby młode pánie ćwiczyły w roſtropnośći WujNT Tit 2/4; PaxLiz A4 [2 r.]; KlonWor 58.

»pani stara (co starsza)« [szyk 4:1] (5): FalZioł V 86v; Siedźiał też y ten/ com go iuż miánował [...]. Mnich wedle niego/ á po drugiéy ręce Páni co ſtárſza: ſłuchayże o męce. KochFr 24; KochSz C2; [opis obrazu alegorycznego] Fortél wożnicá/ chytrość y drapieſtwo konie/ A lichwá páni ſtára z workámi ná łonie KochMRot Cv; SkarKaz 579a.

[iron. »szczodra pani« = prostytutka: Obacżywſzy [Diogenes] chłopcá iednego/ ktory ſię był vrodźił z ſzcżodrey pániey [...] rzekł mu: słuchay pácholę/ wáruy ábyś tu nie záiął kámieniem oycá ſwego. PlutBBud E.]

»święta pani« [szyk 36:14] (50): Ale Mariá Magdalena ij ijnſſe ſwięté panié/ zoſtaly placżątz przyniéy [Maryi]. OpecŻyw 88v, 89, 110v, 111, 125v; WróbŻołt cc7; LubPs hh2, hh3v; KrowObr 35v; RejWiz 155v; RejAp 82; Słuchayże co ſioſtrá Moiżeſzowá vcżyniłá/ zwiodſzy ſpołu pánie ſwięte RejPos 306v, 100, [105]v [2 r.], 106, 109 [2 r.], 109v (23); RejZwierc 33, 126 [2 r.], 154, 200v, 201 [3 r.], 201v [2 r.], 202; MWilkHist A4v; ArtKanc D10v; WujNT 123; SiebRozmyśl L; SkarKaz 579a.

»pani takowa« = prostytutka (1): Lenocinium, Goſpodá/ páń tákowych/ zántus. Mącz 188d.

»panie triobulares, duobulares, unobulares« = tanie prostytutki (1): Niechay będą Pánie Tryobulares/ Duobulares/ Vnobulares przy Papieżu wáſzym? KrowObr 236.

»uczynna pani« = kobieta źle się prowadząca (1): [czuryło młody] Oſtrzy wąśik: vcży ſię mrugáć ná vcżynne Pánie młode: Cżáſem ſię kuśi o niewinne. KlonWor 58.

[»pani wesoła« = prostytutka: Pań wesołych aby za wojskiem nie śmieli wozić ani ich przechowywali, dla hałasow i tumultow, oprocz własnych żon. UstWojsk 1525/115, 1525/71; TarnConsil g; Jednę panią wesołą dał ściąć, co, porzuciwszy własnego męża, do towarzysza jednego [...] przyłączeła się PiotrDzien 295.]

»zacna pani« [szyk 3:1] (4): Ano więc zacną pánią iáki piecuch brudny/ Rychley cżáſem obłápi niżli drugi cudny. RejWiz 41; SkarŻyw 292, 545, 553.

Zestawienie: praw. »pani wienna (a. wianna), wiano mająca (a. ktora ma wiano)« = wdowa mająca wieczystym użytkowaniem zabezpieczony na dobrach męża posag; domina dotalicionata a. dotalitialis a. dotem habens JanStat [szyk 15:2] (13:4): GroicPorz ee4; UstPraw A3 [2 r.], B2v [4 r.]; Zwycżay też ten w Polſzce ieſt/ áby Wienna Páni/ opráwę ſwą miáłá ná imieniu mężá ſwego OrzRozm P2v; iże do Stároſty nie ma bydź żaden pozywány/ ieno o wybićié pániéy wiáno máiącéy/ y o świéże złoczyńſtwo. SarnStat 496 [idem 532]; O pániách wiánnych, y o śioſtrách iureuictorum. SarnStat 636, 532 [2 r.], 533, 590, 591, 637; KlonWor 63.
Szeregi: »pani a dzieweczka« (1): iáko ony ſwięte pánie á pokorne dziewecżki záwżdy bywáły w wielkiey zacnośći/ miłośći/ y opátrznośći v Páná tego. RejPos 322.

»pani i (a, albo) niewiasta« [szyk 4:3] (7): OpecŻyw 158v; Thu maſz naukę y radę: iako maſz pomagacz takiem paniam y niewiaſtam FalZioł V 18v, I 127a, V 15v, 24, 28a; A niewiáſty ony/ á pánie ony ſwięte ſłużyły mu á opátrowáły potrzeby iego RejPos [308]v.

»pan, pani« (1): [Wstyd mówi do Justyna:] Pámiętay też iedno ná mię/ Iákiem miáłá pány pánie/ Klitomachus Lukrecia/ Ktorych ſwiádom Rzym Grecia BielKom E6.

»pani, (a, a(l)bo, i) panna« = domina sive virgo JanStat [szyk 7:6] (13): A ku miley ſie przyſiaday, z paniami, y z pannami ſie oznaymiay FalZioł V 53, V 51v; BielKom A4v; Do pániey álbo do pánny pozwáney w goſpodzye będącey ma Sędzya poſłáć widzá ſwego z iey ádwerſarzem UstPraw H2v, H2v; BielKron 141v; HistRzym 17v, 21, 84v; RejPos 342v; CzechEp 81; SarnStat 569. Cf Fraza. [Ponadto w połączeniach szeregowych 8 r.]

Przen: Występująca w Apokalipsie postać nierządnicy babilońskiej interpretowana przez innowierców jako Kościół rzymski lub papiestwo (2): ſynowie tey pániey zową ią naſwiętſzą bez zmázy/ bez wſzego podeyrzenia: á Duch ſwięty ią zowie niewiáſtą wſzethecżną á niewſtydliwą RejAp 143.

W połączeniu z nazwą pokrewieństwa (1): O tych plugáwoſciach á o tych brzydliwoſciach iey [nierządnicy babilońskiej] tu nam ſie pytáć máło potrzebá/ kto y tu domá weyrzy ná dziatki mátki tey/ ſnádnie tho rozeznáć może iáka to páni mátká tych dziatek być muſiáłá. RejAp 142.

a. Ta, o której mowa, ona, bohaterka opowiadania (78): W Ieruzalem [...] ludzie placż iéy vſlyſſáwſſy/ [...] wſſytcy [...] mowili: [...] O iako ſie wielká krzywda tey panié ij iey ſynowi dzis w Ieruzalem ſtala OpecŻyw 158, 153v; RejWiz 40v; I powſtánie przećiw ſtárcom lud gniewem zruſzony [...]. A co tę cnotliwą pánią s ſwiátá zgłádzić chcieli/ To ſámi ſwym właſnym gárdłem zápłáćić muſieli. KochZuz A5, A2v [2 r.], A3v, A4 [3 r.]; (nagł) Páni co záwieſzenia chciáłá widzieć. (–) PAni pilnie ná cżapkę z zaponką pátrzáłá/ Ten rzekł/ ieſt záwieſzenie do niey byś widziáłá. Páni rzekłá/ á coż tám oſobnego będzie/ Ten rzekł iż białym ſmálcem opráwiono wſzędzie. RejFig Bb3v, Aa4 [2 r.], Aa4v [3 r.], Aa7 [2 r.], Bb [2 r.], Bb4 [2 r.] (44); OrzRozm H3; Co wſzytko vroſło s pirwſzego mnimánia/ ktore byłá wzięłá o nim/ oná páni/ widzącz iż go druga ták bárzo miłuie. GórnDworz M8v, D6v [2 r.], Cc8v [2 r.]; HistRzym 107v; KlonWor 63.
Wyrażenia: »dobra [wyraz bez znaczenia] pani« (3): I ona też dobra pani [= Fortuna, druga żona kupca] Nierożumię niċ ſcznotami. Trudno byſwa mogla obie [Sumnienie, pierwsza żona kupca i Fortuna, druga żona kupca] Wiednim domu vgodzyċ ſobie. RejKup d7v; GórnDworz O4, Dd.

»jedna pani« [szyk 8:1] (9): Iedná páni mężá miáłá/ A przednie go miłowáłá BierEz O2v; PAniey iedney zuchwáłey też ſie mędrek pytał/ Iáko ſie ma ná zdrowiu/ bo ią bládo záſtał. RejFig Bb7v, Bbv, Bb3, Bb5v, Dd4; KochFr 31; PudłFr 28, 56.

»pani młoda« (1): Dziewká [...] przed pánią záſię ponowiłá/ Iż ſtárzec ma pieniądze ſmiele to twirdziłá. [...] Zátym wnet páni młoda z mieyſcá ſie porwáłá/ A chcąc prawdy doſwiádſzyć ſámá tám bieżáłá. HistLan C2v.

»nasza [ta, o której mowa] pani« (1): [śmierć] Iedno iáko Syrená może vſpić máło/ Aby ciáło ſtrudzone też odpocżywáło. Ale gdy ie Pan záſię mocą ſwą obudzi/ Bárzo ſie náſzá páni ná pyaſku ogrudzi. RejWiz 106.

»święta pani« (2): Swięta páni [...] woláłá ná ſrogie niebeſpiecżeńſtwo gárdło ſwe wydáć niżli ſie dáć odwieść od oney ſwiętey przyſtoynośći ſwoiey. RejZwierc 201v, 201v.

b. Wizerunek, postać kobiety (1): Pátrzże ná potrząſki rozlicżne/ pátrz ná pozłotki/ ná fárby/ ná málowánia dziwne [...]. Ano ná iedney miſie báran pozłoćiſty/ ná drugiey lew/ ná drugiey kur/ ná trzeciey páni iáka vbrána. RejZwierc 58v.
7. Bogini pogańska (34): KlerWes A2, A2v; [Wstyd mówi:] Słyſzę tu iż ſwietłna páni [Wenus]/ Siebye chwali á mnię gáni BielKom E5v, E5v, E6 [2 r.]; Rzekł Solinus/ rozumiem iż thá mądra páni [tj. Pallas]/ Szyrokoć to rozwiodłá RejWiz 96, 26, 27, 29v, 36, 37v (10); RejZwierz 114v; Chociażći go y Wenus bez potrzeby drażni/ Oná páni miłoſcią co więc ludzi błaźni/ Aleć iego ſtátecżność w tym opowiem ſmiele PaprPan L3; PudłFr 75; GosłCast 22.

pani czego (5): Iuno páni bogáſtwá/ páńſtwá ym dáruie. Pállás páni wſſech náuk/ mądroſćią ſſafuie. KlerWes A2; WitosłLut A2. Cf Wyrażenia.

W połączeniu z imieniem [pani + imię (4), imię + pani (4)] (8): IVno Pallas y Venus/ ty trzy zacne pánie. Máią to od Iowiſſá wieczne ſpráwowánie. KlerWes A2; RejWiz 35v, 36v, 39, 43v, 67v; RejZwierz 42; Otoż wáſzá bogini co wam nábroiłá/ Páni Wenus wſzák złego thá pocżątkiem byłá. PaprPan Ff2.

W charakterystycznych połączeniach: pani mądra, nadobna (2), piękna (3), świetlna, święta (świątobliwa) (3), zacna.

Wyrażenia: peryfr. »nieużyta pani nikomych cieni« = Persefona (1): Vćieſzna Mátko/ wzgárdziłáś iuż námi/ Odſtráſzyłá ćię nieużyta Páni. Nikomych ćieni: bládemu poſłowi/ Oddáłá ćiebie żeláznemu ſnowi. WisznTr 16.

peryfr. »pani wszej miłości« = Wenus (1): A wierz mi iż ſtráſznieyſze ieſt tákiemu morze/ Ktory miłość/ y wiárę/ ſwą zdrádą roſporze/ Bo ſtámtąd wyniknęłá páni wſzey miłośći PudłDydo B2.

[peryfr. »panie stadła niebieskiego« = boginie: (did) Ganimedes służka boginiam wstać kazał. (–) Powstańcie, panie stadła niebieskiego DramStp I 212.]

»świętobliwe panie« = muzy (1): Mnie świętobliwé pánié w kubku złotym wody Káſtáliyſkiéy podáią GosłCast 10.

8. Zestawienie: »młoda pani« = panna młoda, oblubienica, kobieta wstępująca w związek małżeński; nova nupta Mącz, Cn; nympha Mącz, Calep; sponsa Mącz, Calag; nova marita Mącz; nupta Calep [szyk 14:3] (17): MurzNT 38v; Nova marita, Młodá páni/ Oblubienicá. Mącz 210a, 201c, 251c, 252c, 255d, 410a, [454]a; Bo Almá młodą Pánią/ Mężátkę/ ábo náruſzoną młodzicę znácży CzechRozm 129, 129v; Braut. Páni młoda/ et Oblubienicá. Sponsa. Calag 100b; CzechEp 167; Calep 706b, [711]a; W iákim ſtopniu iest móy Iunoſzá, álbo nowożenia, w tákimże ſtopniu y Iunoſzyna, młoda páni zoſtáie mi powinowátą SarnStat 601, 637; KlonFlis D.
9. Zestawienie w funkcji n-pers: »Pani Pocieszenia« (5): pátrząc Krol ná nię bárzo pilno/ Rzekł: Zewſzech napięknieyſza corko ma/ dla wielkiey kraſy thwey przemieniam tobie imię twe: Bądź od tąd imię twe páni poćieſzenia ná známię thego/ áby wſzytcy ktorzyby przychodzili ſmutni odchadzali záſie z weſelim. HistRzym 102v, 103, 104 [2 r.], 104v.
10. Forma grzecznościowa używana głównie w stosunku do szlachcianek i kobiet warstw wyższych, rzadko do mieszczanek (też do kobiet niezamężnych); domina HistAl, Vulg, PolAnt, JanStat; hera Mącz (478):
A. O osobie trzeciej (304):
a. O osobie nieokreślonej (36):

W połączeniu z dowolnie wybranym imieniem (4): BielSat C; Ale gdy pánowie weſeli á ſzynkarká im winá donaſza/ to bárzo iey zá to powinni/ y pánią ią Gretą zową. RejZwierc 101; BielRozm 15 [2 r.].

W połączeniu z nazwą pozycji społecznej [zawsze: gospodyni] (2): (nagł) Dzięki za podarze Goſpodyniey. (–) Darowała nas pani Goſpodyni ſzeſcią złotych na kraſną wiecżerzą LudWieś A3v; RejWiz 59v.

W połączeniu z nazwą pokrewieństwa [w tym: pani matka (10), pani małżonka (2)] (12): Kocha ſie páni mátká kiedy więc knáflikow Náwieſza v pąnięciá/ náſzyie bryżykow. RejWiz 88v, 88, 90; Pierwey drugich poſági/ iuż będą gdźieś w leſie/ Niżli pánią małżonkę do domu przynieſie BielSat D4 [idem BielRozm 30], C; RejZwierc 6v, 7, 7v, 31, 31v; BielRozm 15, 30.

W połączeniu z nazwą stanu cywilnego (1): Wſzákże też Pániam Wdowom mieyſce záchowamy/ Ieſli ie w tym ſtátecżne/ roſtropne/ vznamy. BielSjem 16.

Wyrażenia: »pani duszka« [poufale, żartobliwie o kobiecie] (10): Też gdy vwarzyſz byliczę z lebiodką w wodzie albo vinie á tim ſobie macicę y dimiona będzie pani duſzka naparzała FalZioł I 94a, I 57c; RejWiz 57v, 58, 59, 59v; Zá pierwſzych lat nośiły náſze pánie duſzki/ Páćierze Burſztynowe/ nie Złote łáncuſzki. BielSat D2 [idem BielRozm 26], Cv; BielRozm 16, 26.

»niektore panie« (1): ácż wiem/ żeś mie iuż w.m. do niekthorych pań przenioſł [= oplotkował] GórnDworz X5.

Zestawienie: eufem. »pani duszka« = kobieta lekkich obyczajów, prostytutka, kochanka; amica Mącz (6): Lena, Goſpodini takowych páni duſzek kurwogoſpodini. Mącz 188d, 178d, 188d, 482a; Ano tego goſpodarz zmamiony przypłaca. Mniema by ná gośćiá pił/ áno gość nań piie: Hoynie y bez fráſunku z pánią duſzką żyie. KlonWor 59, 48.
Szereg: »pan ociec z panią matką« (1): Pan ociec s pánią mátką pátrząc ſie kocháią. Tuſzą ſobie zápewne iż s páná młodego/ Coś iście w Krotkim cżeſie będzye oſobnego. RejWiz 90.
b. O osobie określonej (214): Item recognovit Iſch pana pyſſarza myeyſkiego malzoncze [...] kradla pyenyadze mamką vnyey, bądacz othwarzala kluczem theyze panyey LibMal 1551/163v, 1543/74, 1544/79v, 84, 1546/117, 1551/165v; LudWieś A3v [2 r.]; RejKup k5v; máło poſłuchaycie/ A tey pániey co tu ſtoi niecnoty doznaycie. Wcżoráſmy weſzli ná chwilę do ogrodá ſámi/ Ali páni s fraucymerem w tyż tropy zá námi KochZuz A4; BielKron 326v; GórnDworz N5v; GOſć nápiſał ná murze/ że coś pániéy czinił/ Drugi/ źle wyczytawſzy/ iáko złégo winił. KochFr 59, 9, 11, 29, 38, 44, 58; WSzákem ia to mowiłá/ y tákem mieć chćiáłá/ Aby z námi tá Páni w Rádzie nie śiedziáłá BielSjem 30; chczyal thamze w kamienyczy odedacz posew k.j.m. kthorego przerzeczona pany przeſz ſlugę przyącz niechcziala ZapKościer 1588/82v, 1588/82v.

W połączeniu z imieniem [w tym dodatkowo: z nazwą urzędu męża (3), z nazwą pokrewieństwa (1)] (11): ZapWar 1536 nr 2492 [2 r.]; WróbŻołtGlab A2; Item zeznal yſch wyarmark theraſz przeſli Cznurzow 2 Thachri ſ ſklyepu od panyey kachny hakyem przeſz okno wiczyagnall LibMal 1550/153; Minerwá znáć iż ſie z nią też pirwey widáłá/ Bo ią pánią Dianą miánuiąc witáłá. RejWiz 33; BielKron 320, 320v; RejPos 306v; yſz slachetni Pán Marczyn wąſzorſki Gruchala wydal przidaczi Páni zophy sinonowiczi [!] swoy tak staruchowyſzni yako soycziſtego ZapKościer 1584/50v, 1581/ 12, 1586/64.

W połączeniu z imieniem postaci alegorycznej (1): Bo niewieſz/ páni Roſkoſz/ co zá dziwy płodzi/ A iáko tu nędzny ſwiát ſwemi foſzki zwodzi. RejWiz 33v.

W połączeniu z nazwiskiem [w tym dodatkowo: z imieniem (14), z rzeczownikiem od nazwy urzędu męża (3), z nazwą miejscowości [z czego] (1), z nazwą innej pozycji społecznej (1)] (74): Iakom ya nyepobral osmynaczye wolow spluziczamy panyey nouodworskyey ZapWar 1514 nr 2173, 1514 nr 2172, nr 2174, 1528 nr 1456 [2 r.], nr 2456 [2 r.], 1530 nr 2423, 1533 nr 2516, 1535 nr 2445; Potim panyey Maruſchi Wolfowey myeſczancze krakowskiey, [...] polieczil y roskazal dacz pultoraſta zlotich pyenyądzy MetrKor 59/76, 57/116, 59/75v [3 r.], 76, 77, 77v, 274; Item wſokolnykach panyey Iaſkolieczkyey wdowye schati byale pokradli LibMal 1547/131, 1543/69v, 72v, 74, 1544/83v, 84 (29); HistAlHUng A2; WyprKr 127 [2 r.]; Páni Kochánowſka Sędzina Sędomirſka [...] tám będąc powiedziałá. GórnDworz Q4v, S4v; ZapKościer 1582/26v, 27, 1583/39, 1584/47, 52, 52v (10); iażem to on Hánus/ com ſie wcżorá v pániey Frelichowey vpił? WerGośc 245; WisznTr 2, 6; PaprUp I3, Lv; ActReg 163 [2 r.]; KołakCath C4; SarnStat 1197; CiekPotr 30, 41.

W połączeniu z imieniem własnym pełniącym funkcję nazwiska lub części nazwiska [z czego; w tym: dodatkowo z imieniem (9)] (10): March1Wiet Av; yako dziath moy nygdy [!] slachathny daczbog zadzierzal hymyenye tho czosnowo tham gdzie thy panyey srynyey vydzenye czynyly sposvyv [!] ZapWar 1528 nr 2459; paniey Hedwidze z Koſcielcza, Kaſztelancze Zarnowſkiey. [...] Andrzey Glaber z Kobylina ſłużbę ſwą wſkazuie. GlabGad Av; WróbŻołtGlab A2; KochZuz ktv; OrzQuin Y2; Nagrobek P. Annie z Przerębá Sárnowſkiéy. PudłFr 65; SkorWinsz kt, A2; ZbylPrzyg ktv.

W połączeniu z imieniem własnym utworzonym od imienia (i nazwiska) męża (7): Item zeznala yſch vteyze panyey Sebaſtianowey [...] schaffranu wązel wpapyerzą wyąla LibMal 1544/91v; myala wzaſtawye thą kapiczą v maley dzyewky panyey Andriſſnawoycziney LibMal 1551/164, 1544/91v, 1547/133; dal natym teſtamenczye pyſzacz dlug pány páwłowy do ſtęſzyczye ZapKościer 1589/86, 1589/86 [2 r.].

W połączeniu ze sztucznie urobioną żeńską formą imienia „Jan” (odnosi się do kobiety udającej mężczyznę) (6): Gdy naprzod Kárdynali ná Pápieſtwo obráli/ Pánią Ianową niewiáſtę/ ktora oſmym Ianem Papieżem byłá wezwaná KrowObr 31v, 31v [2 r.], 32, 37v, Tt2v.

W połączeniu z rzeczownikiem od nazwy urzędu męża (16): Iakom ya nyesbyl [...] robothlyvy anna [!] Cmyotowny pany sadzyczovy sczosnowa ZapWar 1525 nr 2320, 1536 nr 2492; FalZioł II 19a; Iſch v panyey podſtharoſcziney poznanſkyey ſluzącz Bramow wloſſkich 33 lokyeth, [...] ona vkradla LibMal 1547/133, 1543/69, 1547/133v [3 r.]; KochFr 122; ActReg 25, 26, 169 [2 r.]; ZapKościer 1588/82v; SkorWinsz A3; Ná śmierć Pániey Woiewodźiney Sędomirſkiey/ Zofiey ze Sprowá Odrowążowny/ Koſtczyney SzarzRyt D.

~ W charakterystycznych połączeniach: pani podczaszyna, podstarościna (4), sędzicowa, starościna, wojewodzina (7). ~

W połączeniu z nazwą innej pozycji społecznej (3): RejFig Aa5; Iáko też y oná druga/ [rzecz] o pánnie/ kthora ieżdzáłá/ s pánią ſąſiádą ſwą/ pocżćiwość iey wyrządzáiącz. GórnDworz O8; boPani Gospodini z roskazania gospodarskiego stała będąc przystawem. ActReg 101.

W połączeniu z nazwą pokrewieństwa [w tym dodatkowo: z imieniem (2), z nazwiskiem (2)] (17): RejFig Aa5; Pothym oćiec vmárł był/ á opuſzcżoná byłá iego páni ſioſtrá HistRzym 40; RejZwierc [782]v; SkarŻyw 224 [2 r.]; CzechEp 427; yſz slachetny pán Iakup lypenſky y spaną Malſzonką swoyą helſpyęta przedaly Mlyn na Swenleſza ZapKościer 1588/77, 1584/52 [2 r.], 1588/77, 77v, 80, 1589/85; WisznTr 6; GrabowSet A2v; CiekPotr 27; RybWit [A]v.

W połączeniu z nazwą stanu cywilnego [zawsze: pani wdowa] (11): BielKom G2v; Pani wdowa zostawa przy domu kądy mieſzka y przy browarze, takze zewſzytkimi rolnemi przidadki [!]. ZapKościer 1580/6v, 1580/6v [3 r.], 7 [5 r.], 1581/12.

Wyrażenia: »pani duszka« [poufale, żartobliwie o kobiecie] (3): Sumnienie [imię żony kupca] ynaczey tuſſy Pilnie tu naklada vſſy. [...] Alie day ſam iedno puzkę Poſtraſzęċ ią panią duſkę. RejKup m5v, g4v; HistLan E3.

»jedna, niejaka pani« [szyk 3:2] (4:1): niektore Clenoty ſzrzebrne nyeyaky pany Zambliczſkiey y yey dwyema czorkam pobrali LibMal 1543/69v, 1545/102, 1546/113, 1552/169; (nagł) Do iednéy pániéy. (–) IEſli to prawdá/ że Czárt nikogo nie bierze/ Co częſto mówią owé nabożné páćierze: Wierzę iże ty nigdy iuż w piekle nie będźieſz PudłFr 53.

»Jej M(ił)ość pani« [zawsze z nazwiskiem lub innym określeniem] (11): LibMal 1547/133; Ku yey Miłośći Pániey Elżbiecie s Szydlowca/ na Olikach y Nieświżu Kſyężnie etc. KochZuz ktv; BielKron 320v; OrzQuin Y2; KochFr 122; WisznTr 2, 3; KołakCath C4; SkorWinsz A2, A3; Co iſz P. Bog [...] zdárzyć racżył/ żeś ſię W.M. znowu [...] do máiętnośći ſwey náwroćić/ y [...] Iey Mość Pánią Małżonkę ſwą klenot wielki w dwor ſwoy oycżyſty ſzcżeśliwie przyprowádźić raczył RybWit [A]v.

»pani łaskawa« (1): Y ta ſnadz pani łaskawa by prawdę znąć chciała Iſcie by o mey wiernoſći toż ſwiadecztwo dała RejJóz H4v.

»pani a pani« (1): Wielmozney paniey a paniey Annie Bohuſzownie Tęcżyńſkiey/ Staroſćiney Lubelſkiey y Bełſkiey etc. Helena Florianowa ſlużby ſwe pokorne ofiaruie. HistAlHUng A2.

»ślachetna pani« [zawsze z nazwiskiem i (lub) imieniem] (7): March1Wiet Av; thegoſz dnya thę pyenądze potnoſzla slachetna Pany czeſzyczowa tamſzye myeſkayacza ZapKościer 1583/39, 1581/12, 1588/79, 81v, 1589/85; POBOZNEY A SZLACHETNEY PANIEY ROZEY WISZNIOWSKIEY/ [...] ZALOSNY SYN THOBIASZ WISZNIOVVSKI LZY LEIAC PISAL. WisznTr 6.

»uczciwa pani« [dotyczy nieszlachcianki] (1): Iſzyę ta vczywa [!] pány Zophya patenyna: dzyękuyę Bratonkowy swyemu [...] ſzvpelny ſzaplaty ZapKościer 1588/80.

»urodzona pani« (1): yakom ya spomocznykj swemy nyezabil robothnego Mykolaya korgala Cmiothka vrodzoney panyey ossuchowskiey ZapWar 1535 nr 2445.

»(jaśnie) wielmożna pani« [szyk 10:1] (11): [Wie]lmozney y ſláchetney pányey Annye z Iaroſláwiá/ [...] Yeronym Wiyetor Ympreſſor/ Służbę ſwą pokorną ij vkłonę powyáda. March1 Wiet Av; GlabGad Av; ZapWar 1536 nr 2492; WróbŻołtGlab A2 [2 r.], A4; HistAlHUng A2; KołakCath C4; SkorWinsz kt, A2; ZbylPrzyg ktv.

»(dobrze) zacna pani« (2): GlabGad Av; Zacney á Pobożney Pániey Iey Mśći Pániey Doroćie Kádłubſkiey z Iedleńſká. etc. Pániey á dobrodzieyce ſwey/ T.W. ſłużby życżliwe záleca. WisznTr 3.

Zestawienie: eufem. »pani duszka« = kobieta lekkich obyczajów, tu: o Wenus (1): Rzekłá Pállás/ nie mnieć to onego iábłuſzká Było dano/ wzyęłáć ie oná páni duſzká/ Wenus chytra RejWiz 85v.
Przen (4):
a) Lekceważąco o Trójcy Św. (1):
Wyrażenie: »pani duszka« (1): A o co ſie iuż v nas w Polſzcże nie kuśili/ Aby ſzcżyrą náukę Páńſką záduśili. Zową ſproſnym wymyſłem/ á ſwowolną mową/ Iuż y Bogá w trzech ſtaniech pánią duſzką zową. RejZwierc 250.
b) Gmina chrześcijańska (3): STárſzy/ Wybráney pániey/ y dźiatkam iey [Electae dominae et natis eius]/ ktore ia miłuię w prawdźie WujNT 2.Ioann 1.
Wyrażenie: »pani niektora« [szyk 1:1] (2): We wtorym [liście św. Jan] pányą nyektorą/ w trzećim Gáyá nyeyákyego ku miłoſci Bożey y ſpołeczney/ [...] á wyſtrzegányu złey náuki y grzechu pobudza KromRozm II e4v; WujNT 815.
α. O władczyni lub żonie władcy (13):

W połączeniu z imieniem [w tym dodatkowo: z tytułem (6), z nazwiskiem (1)] (7): OpecŻywSandP ktv; Sigmunt zbozey Miloſczy Crol polſzky etc. Oſſwieczoney xieznye panyey Iaduidze Marcrabiney Brandemburſzkiey [...] etc czorcze naſſzey myley LibLeg 8/132; SkarŻyw A2; KołakCath B4v; WysKaz )?(4v; SarnStat 179; SiebRozmyśl [A2].

W połączeniu z tytułem: królowa, księżna [pani + tytuł (3), tytuł + pani (2)] (5): wtárgnęli do zięmie ſláchetney Pániey Xiężny Dobrzyńſkiey StryjKron 320; á Zupnik będźie powinien dárowáć Królá ſtem czerwonych złotych: á pánią Królową [dominam Reginam JanStat 41] pięćdźieśiąt SarnStat 376, 26, 882, 1179.

Wyrażenia: »Jej Miłość pani« (4): Do Iáśnie Wielmożney Kxiężny Iey M. Paniey Zophiey Mieleckiey/ Małżonki Kxiążęćiá Słuckiego Ianá Siemioná. KołakCath B4v; WysKaz )?(4v; Tedy Myto y Cło źiemſkié/ któré im ieſt od Królowéy Iéy M. Pániéy Ciotki náſzéy do czáſu ná porátowánié dáné/ [...] miáſtu temu Wárſzáwie/ [...] dáiemy SarnStat 1179, 26.

»najaśniejsza pani« (1): Náiáſnieyſzey Pániey á Pániey Annie Iágiełownie z łáski Bożey Krolowey Polſkiey/ Wielkiey Kſiężnie Litewſkiey/ Ruſkiey SkarŻyw A2.

»pani a pani« (1): SkarŻyw A2 cf »najaśniejsza pani«.

c. Żartobliwie (54):
α. O cechach ludzkich (28): OrzQuin C2; Wotuieſz ná obronę/ y kto ćię w tym gáni/ Chybá nie ſyta chćiwosć/ oná ſproſna Páni? Prot D; A gdychmy ſie iuż o práwdzie námowili/ tu iuż muśimy ſtałość do niey przyſtoſować/ bo ty dwie pánie z iednego domu idą RejZwierc 85, 51, 56v, 69, 122v, 222v, 224, 249v; PaprPan E3; PaprUp A3v; CzahTr C4v, [D]v.

W połączeniu z rzeczownikiem [zawsze: pani + rzeczownik] (10): Bo káżdy ná tym hándlu/ iuż ſowito tráći/ Kto ſie s ciotką pánią łżą/ práwie wiernie zbráći. RejZwierz 124; OrzQuin Cv, D4; Azaſz mnimaſz áby páni pychá do tego vkroczenia żywotá też ſie nie przycżyniáłá? RejZwierc 157v; Ale dziś ſzpetnie then Pater patriae/ Pániey priwacie kwoli ocży krije. RejZwierc 222v, 68v [3 r.], 126v, 229.

W połączeniu z nazwą pokrewieństwa (1): A namilſza ſwawola práwa páni mátká/ Tá złego przyrodzenia doucży oſtátká. RejWiz 101.

Wyrażenia: »ślachetna pani« (1): ále wierz mi iż y tá páni co ią zazdroſcią zową nie poſlednieyſza miedzy nimi [niesprawiedliwością i pychą] [...]. Bo ieſli co ſnádniey ohydzić może cżłowieká/ tedy tá ſláchetna páni. RejZwierc 56v.

»zacna pani« (2): Acż máło przed thym y o tey zacney pániey o pániey ſzárey pyſze nieco ſie wſpomináło RejZwierc 68v; PaprPan Ev.

β. O fortunie (15): Fortuná páni tho ieſt bárzo dziwna/ Swey woley pilna á cnocie ſprzećiwna. RejZwierc 229v, B4v, 23 [2 r.], [121]v [2 r.], 122; Nie wiérz fortunie/ [...] Bo to nieſtała páni z przyrodzenia KochPieś 35.

W połączeniu z rzeczownikiem [zawsze: pani + rzeczownik] (7): Bo ieſli ſobie wſpomniſz cżáſy młodośći ſwoiey/ żeś zá tą pánią fortuną y zá iey dworem po wſzytki cżáſy ſwoie biegał RejZwierc 124, 23 [3 r.], 122 [2 r.], 127v.

γ. O śmierci (3): Iż ná to nic nie myſlą gdy tá páni koſą Machnie/ ná ktorą ſtronę wnet ich doſyć nioſą. RejWiz 84v.
Wyrażenia peryfr.: »pani z kosą« (2): Snádnie oná páni s koſą/ Spráwi że cie też ponioſą. RejZwierc [238], 270.

[»wyschła pani«: [małżonka Ostroroga] Miała wnet potem synaczka drugiego, W którym oboje wielce się kochali [...]. Dwu lat nie doszło, swym ta wyschła pani Snem go uśpiła RybWiersze 13.]

δ. O roślinach i zwierzętach (5):

W połączeniu z nazwą rośliny [zawsze: pani + nazwa] (3): Skądże páni kápuſtá tákich praw nábyłá RejWiz 15; bo y roſołek bárzo ſmácżny/ y ſámá páni ćwikłá/ bo iuż będzie y bárzo ſmácżna y bárzo nadobnie pachnęłá. RejZwierc 110v, 59.

W połączeniu z nazwą funkcji społecznej (1): Skoro mu [wilkowi] głod dokucży bá wnet iáko głupi/ Y pánią mamkę [owcę] s ſkory bárzo rad obłupi, HistLan F3v.

Wyrażenie: »pani duszka« (1): POwiedáli ná kurá/ iż wleciał ná gruſzkę/ Widząc w polu biegáiąc Liſzkę pánią duſzkę. RejFig Aa6.
ε. O innych (3): Dziś niewiem Kurwáturá/ co z Infułą rádzą/ Bo ty pánie y z Bogiem/ ſnádnie rády zwádzą. RejZwierz 60; Owa y tyś ſye przed tą pánią [brodą] nie wyśiedźiał/ Wąśie/ dobry móy druhu KochBr 152.

W połączeniu z rzeczownikiem (1): ábowiem gdybyś thákową wiárę miał/ muſiáłáby táńſza być Pani Mſza/ y ze wſzytkimi Mſzarzmi KrowObr 187v.

B. W bezpośrednim zwracaniu się do drugiej osoby [w V] (174):
a. Do mniej więcej równej (50): HistAl L7v; BielKom G3v; Więc Zuzánnę rownie w tákie ſłowá námawiáli, Nie lękay ſie piękna páni KochZuz A3, A3; RejZwierz 137; (nagł) Chłop s kárcżmarką. (–) Coż wżdy páni ták figluieſz/ Dwie zá iednę przypiſuieſz RejZwierc 235v; (did) Anyoł z grobu do Máriy. (–) Co to pánié zá rozmowy? MWilkHist Hv; BielSjem 28; [Poczęstuj się, pani gładka, A siądź podle mego boka. DramStp I 617].

W połączeniu z imieniem [zawsze: pani + imię] (3): (did) Gretá z Netą. (–) Dobry wiecżor páni Neto RejZwierc 236; MWilkHist C2v; BielSjem 10.

W połączeniu z nazwiskiem [w tym: z imieniem i nazwiskiem (2); zawsze: pani + nazwisko] (3): Przeto miłoſćiwa goſpodze wielmożna páni Anno Woynicka/ prziymi tego teraz ku czćy á ſlawye ná potem twoyey/ Márchołtá March1Wiet A2, Av [2 r.].

W połączeniu z nazwą stanu cywilnego (2): Wotuyże ty pirwey páni wdowo/ By ſie s cnotą zgadzáło twe ſłowo. (did) Wdowá álbo libertas. (–) Słuchay mię pánno ſtałośći/ Bądź tey poddána wolnośći/ Ktorą [...] BielKom Gv; BielSjem 17.

W nawiązaniu do: ty (3), wy (3): OpecŻyw 158v; BielKom Gv; Tibi pol ab isto hera cavendum intelligo, Ia tobie rádzę páni ábyś temu niedowierzáłá. Mącz 188a; RejZwierc 235v; MWilkHist H4v; GosłCast 30.

Wyrażenia: »dobra pani« (1): Nieboy ſię dobra Páni/ żyw ſyn twoy SkarŻyw 546.

»pani łaskawa« [szyk 1:1] (2): Przedayćie nam źioł pachniących Y oleykow woniáiących. [...] (–) A to wnet łáſkáwe pánie/ Ná wáſzmośći roſkazánie. MWilkHist C3, C2v.

»m(oj)a pani« [szyk 3:1] (4): Ná koniec rzecże ſtárſza [klasztorna] do mátki: Páni moiá/ widzę iſz to dziećię Chryſtus łáſką ſwoią nápełnił SkarŻyw 224; (did) Mágdáléná do drugich Máriy. (–) Bá nuże/ me miłe pánie Będźieć to rychło świtánie. MWilkHist G4, C2v, H4v.

»miła pani« [szyk 11:3] (14): BierEz O2v; OpecŻyw 158v; RejKup d4v, g7v; Powiedzyáłá [Dyjanie] Minerwá/ widziſz miła páni/ Y iać też tu nie chodzę miedzy fiołkámi RejWiz 33v; HistRzym 64v; RejPos 271v; MWilkHist C2v, G4, H4v, I3; (did) Wdowy mowią. (–) PRáwieśćie nam tráfiły w notę Pánié [!] miłe/ Przeydziećie táką ſpráwą ſwe męże opiłe. BielSjem 18, 16, 17.

»miłościwa pani« [szyk 2:1] (3): HistAlHUng A2; ziemiánká ſtoiąc powiedziáłá: Więc my theż chociay drobnieyſzemi perełkámi miłośćiwa páni/ ále przedſię w thenże wzor co y W.M. RejZwierc 59v; KochMon 26.

»wielmożna pani« (4): March1Wiet Av [2 r.], A2; WIelkie iſcie y ważne przicżyny Wielmożna a Miłoſćiwa pani przywiodły mię ktęmu/ abych tę hiſtorią [...] W.M. przywłaſzcżyła HistAlHUng A2.

Szereg: »panny, panie« (1): Zda ſie nam miłe Pánny/ miłe Pánié Wdowy/ Abyſmy Rytter Zamek pośiádły gotowy. BielSjem 17.
Przen: Do gminy chrześcijańskiej [w nawiązaniu do: ty] (1): A teraz proſzę ćię páni [rogo te, domina]/ [...] ábyſmy iedni drugie miłowáli. WujNT 2.Ioann 5.
α. Do członka rodziny (11): Potym głoſem rzekł żenie ſwey/ Páni weźmi wody ćiepłey BierEz D2, C4; RejJóz H6.

W połączeniu z nazwą pokrewieństwa [zawsze: pani matko] (5): BielŻyw 133; mamći yeſſcże páni mátko nyeco poſſeptáć. GliczKsiąż E6; RejFig Aa6v; SkarŻyw 470; SkarKaz 420b.

W nawiązaniu do: wy (1): Y prożno mowiſz: corko nie czyń tego/ gdy corká rzecz może: á wy páni mátko czemu to czynićie. SkarKaz 420b.

Wyrażenia: »ma łaskawa pani« (1): (did) Iozeph dziękuie matcze ża [!] błogoſlawieńſtwo (–) Ieſliże czo pomnię bacżyſz/ ma łaſzkawa pani Wſzytkoć ſie to ſnadz ſtało/ ża [!] twemi cznotami RejJóz A6.

»pani (ma) miła« (3): BierEz B4; BielŻyw 133; Tedy Ceſarz obroćiwſzy ſie ku Ceſárzowey rzekł iey: Páni ma miła przez wierność ktorąś mi powinná/ powiedz mi znaſzli tego cżłowieká HistRzym 44v.

b. Do wyższej w hierarchii (91): RejJóz H3v; Obeźrzy ſie pod drzewem áno piękna páni/ Stoi zá nim [...]. Oſtráſzywſzy ſie rzekł k niey/ wiem iż ſwięta páni/ Podobno ſie dziwuieſz co ſwiát cżyni z námi RejWiz 85, 85v; GosłCast 34, 43, 48, 51, 63 [3 r.].

W nawiązaniu do: ty (7), twoj (1): BierEz B4v; RejJóz D [2 r.], E8, F2v; RejWiz 85; Boim ſie o ćię páni/ y ſtrách nas zéymuie GosłCast 47, 23.

Wyrażenia: »pani m(oj)a łaskawa« [szyk 1:1] (2): RejJóz C6; thedy oná dźiewká przyſtąpiwſzy do krolowey rzekłá iey: Páni ma łáſkáwa/ álboś cżym rozgniewáłá páná ſwoiego? HistRzym 36.

»miła pani« [w tym: moja (9)] [szyk 15:6] (21): BierEz B4v, Ev; (nagł) Achiza panią karze [...] (–) Nie płeć otho miła pani RejJóz C8v, D, D2, D5, D5v, E2 (14); RejWiz 73v, 85, 90v, 95; Duchowni/ poimáli go/ y przywiedli p[rzed Helu/] ktora nád ten cżás pánowáłá ná Ieruzálem/ rzekli iey. Páni mił[a/ ten wiele lu]dźi zwiodł ſwoimi Loſy BielKron 464.

»(moja) pani miłościwa« [szyk 1:1] (2): Rzekł Rácio/ prawdáć ieſt miłośćiwa páni/ Iż byłá o tym wzminká [...]. Rzecże Venus/ wſzák ia wiem [...] RejWiz 39v, 27v.

»m(oj)a, nasza pani« [szyk 17:8] (24:1): [Józef do Zefiry] A ſnadz więczey moia pani/ twey zwirzchnoſći przyſtoi Nie przydawać temu ſtrachu/ kto ſie tak y ſam boi. RejJóz C6, C5v, C6v, F2v, H4v; RejWiz 27v, 85; [Eufrazyja] przybieżawſzy do ſtárſzey [klasztornej] mowiłá: Toś mię záfráſowáła páni moiá SkarŻyw 227; GórnTroas 12; GosłCast 23, 36, 38, 44, 62. Cf »pani ma łaskawa«, »miła pani«, »pani miłościwa«.

»pani ślachetna« (2): [oszuści] przyſzli do iedney źiemiánki ná wśi/ rzekli iey: Páni ślachethna náwiedza ćię Kryſtus Z Apoſthoły ſwymi BielKron 420v [idem] WerGośc 218.

α. Do królowej (5): pozdrowił ią mowiąc/ Bądz pozdrowioná krolowa Mácedońska/ nie ſmiał iey rzec páni. HistAl A2v.
Wyrażenie: »pani miła« [szyk 2:1] (3): BielKron 458v, 464; Potym wſzedł rycerz z żoną ſwą ku krolewnie/ á oná [...] rzekłá: Przyiaćiele moi przecżeſćie ták ſmutni? Odpowiedzieli iey. Páni miła/ nie ieſteſmy ſmutni HistRzym 32v.
Przen [w połączeniu z rzeczownikiem] (1):
Wyrażenie: »święta pani« (1): O święta Páni Czyrkwi/ krolá twego/ Proś/ niech gorcżycá ma łan z ćiáłá mego. GrabowSet O2.
β. Do Panny Marii (przeważnie w inwokacjach modlitewnych) (33): Wſpomoſz nas Páni/ odpuść nam grzechy Páni/ odpuść grzechy náſze. KrowObr 158, 152 [2 r.], 152v.

W nawiązaniu do: ty (7): PatKaz III 117; Spowiedam ſie tobie páni/ ze wſzego ſercá mego KrowObr 152, 164, 164v; GrabowSet O2; LatHar 47, 487.

W połączeniach szeregowych (9): SkarŻyw 393; POzdrawiam ćię/ o Krolowa niebieſka/ Mátko Boża wielebna/ Páni moia nadobrotliwſza/ Pánno Márya/ zmiłuy ſię nádemną grzeſznym. LatHar 47, 8, 37, 481, 484, 485, 487, 646.

Wyrażenia: »pani anjelska« [szyk 3:1] (4): Zdrowáś oblubienico Boża Páni Anielſka/ ſwiátłośćią twoią/ nápełniaſz ſwiát KrowObr 171v, 177, 217; LatHar 481.

»dobra pani« (1): Proſimy ćię dobry Panie/ y dobra Pani/ kthoſz nas poiedna s Synem gdy będzie nieprzyiaćielem mátká/ Ktoſz nas poiedna z mátką/ gdy ſie Syn rozgniewa? KrowObr 164v.

»łaskawa pani« [szyk 3:1] (4): W miloſcij duſſa moia ieſt ſie rozpálila/ przeto panij laſkawá dáymi twégo ſyna. OpecŻyw 18; PatKaz I 18; KrowObr 164v, 166v.

»pani moja, nasza« (2:2): Páni moiá Bogárodzico/ wiem iżem ćię y Bogá mego Syná twego ſkárádnie obráził SkarŻyw 172; O Páni náſzá/ pośrzednicżko náſzá/ orędownicżko náſzá/ rácż nas Synowi twemu zálećić LatHar 485, 47, 646.

»pani tego świata« [szyk 3:1] (4): Przeſto ćiebie proſiemy Páni thego ſwiátá/ bądz poćieſzenie wſzelkiemu ſmętnemu KrowObr 164, 176; LatHar 414, 484.

»(miła) święta pani« [szyk 1:1] (2): O miła ſwięta páni toć nam tu wdzyęcżne nowiny opowiedaſz/ iżeś [...] doznáłá tego z Duchá ſwiętego RejPos 305v; LatHar 487.

Szeregi: »panno i pani« (1): o panno y pany ty dwye dzyeueczky moye czyſte y mlode czyebye naſzladuyącze ofyaruyą ty yuſch bądz ych matką y opathrzyczyelką PatKaz III 153v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»pani, zbawicielko« (1): Páni zlutuyſie nád námi záginionemi zbáwićielko wyſluchay łkánie ſercá moiego KrowObr 152v.

c. W użyciach spoza normalnych kontaktów międzyludzkich (33):
α. Autor do czytelniczki lub adresatki tekstu (18): SLyſzćie páni/ té fráſzki/ co teraz czytaćie KochFr 44; Przez wątpienia ſtáteczna vyźrzyſz to wnet páni/ Ze ćię w tákowym ſtroiu żaden nie pogáni. ZbylPrzyg Bv, A3v.

W nawiązaniu do: ty (3), twoj (1), wy (1): SeklKat A4v; WisznTr 4; Ty naylepiey Cna Páni /co ćię ćieſzy cżuieſz SkorWinsz A3, kt; ZbylPrzyg ktv.

Wyrażenia: »(moja) miła (namilsza) pani« (4): LudWieś B3v; (nagł) Do wſzytkiey płći Niewieśćiey. (–) NIe gniewayćieſz ſię proſzę moie miłe Pánie/ Ze ia te wáſze ſtroie w tych Xiążęczkách gánię. ZbylPrzyg B4, B, B4v.

»pani miłościwa« (1): Co zá nowe weſele/ co za Triumf nowy? [...] W twoim domu ziáwił ſię Páni Miłośćiwa SkorWinsz ktv.

»wielmożna pani« (1): WIelmożna Páni płácżeſz/ Malżonká ſwoiego KołakCath B4v.

»zacna, cna pani« (7:1): KochZuz kt; WisznTr 3, 4; SkorWinsz A3; proſte rytmy moie Poſyłamći/ nie wątpię/ że im łáſkę ſwoię Okażeſz/ zacna Páni ZbylPrzyg ktv, ktv [3 r.].

Wyrażenie: »panie duszki« (1): Ale y wy panie Duſzky/ Yuż też widzę v was kxiąſki. SeklKat A4v.
β. Autor do bohaterki tekstu (8): PAni iáko nadobna/ ták téż y vczćiwa/ Pátrząc ná twą wdźięczną twarz/ rymów mi przybywa. KochFr 9, 11; KochPieś 8.

W nawiązaniu do: twoj (3), ty (1): IMię twé/ páni/ któré rad miánuię/ Naydźieſz w mych rymiéch częſto nápiſáné. KochFr 38; KochFrag 26; SzarzRyt D, Dv.

Wyrażenia: »moja pani« (1): Ia chcę podobáć ſye w mowie Náuczonéy białéygłowie: Ty mię pochwal/ moiá páni/ Niedbam choć kto inſzy gáni. KochPieś 34.

»zacna pani« (1): IEśli iáko kto żywot wiodł śmierć pokázuie [...] Tedy świątobliwośći twoiey nie potrzebá Zacna páni/ świádectwá cudownego z niebá. SzarzRyt D.

γ. Do Rzeczypospolitej (3):

W nawiązaniu do: ty (1): PaprUp A3 cf »cna pani«.

Wyrażenia: »cna pani« (1): (nagł) Do ſlawnei Koroni Polſkiei [...] (–) GDiſz ci ſie ynſz [lege: już] cna Pani otworzeli Wrota/ Dopuſc niech wolno wnidzie do nas ſwieta cnota PaprUp A3.

»moja pani« (1): (nagł) Prywat. [do Rzeczypospolitej] (–) PRawdáć ieſt moiá páni/ iż wżdy nie ták boli/ Gdy kto ſwoie przypadki/ rozmyſla powoli. RejZwierz A5v.

»ślachatna pani« (1): Przeto ſlachatna Pani miei ſie do niei [cnoty] pilnie Anawſzem ci ſie ſtzeſcic bedzie nieomilnie. PaprUp A3v.

δ. Do fortuny [w nawiązaniu do: ty] (1): (nagł) Ku Fortunie. (–) COm ći przewinił ty niebácżna Páni/ Ze mi bodźieſz w bok oſtrymi rogámi. CzahTr Bv.
ε. Do śmierci [w połączeniu z rzeczownikiem] (1):
Wyrażenie: »pani miła« (1): A gdzieſz ieſt páni miła ſmierći oná moc twoiá? RejZwierc 178.
ζ. Do zwierzęcia (w bajce i żartobliwym wierszu) (2):

W połączeniu z nazwą zwierzęcia (1): Lwicá iey odpowiedziáłá/ Páni liſzko by wiedziáłá: Rodziſz liſy trzy álbo dwá/ Iać iednego ále wżdy Lwá. BierEz K4v.

Wyrażenie: »dobra pani« (1): Pátrzżc [!] s kątá áliśći oná [świnia] dybye ná nie [gówno]. A gdy porwie ſkorupkę/ prawdá dobra páni/ Dáleko było lepiey zgodą mieſzkáć z námi. RejFig Bb.
*** Bez wystarczającego kontekstu (6): JanNKar E3v, E4, G3; Piſzą téż niektóŗi tè panie hȩ dominȩ, abo ty panie JanNKarKoch G3, E3v, G3.

Synonimy: 1.a. krolowa, księżna; b. gospodyni; c. dziedziczka; d. dworka; g. gospodyni; 3. kasztelanka, kasztelanowa; 5. małżonka, niewiasta, żona, żonka; 6. biała głowa, mężatka, mężyca, niewiasta; 7. bogini.

SBu