[zaloguj się]
[pdf]

GREK (1064) sb m

-e- (996), -ae-, -ȩ- (64), -oe- (4).

-é- (59), -e- (30); -é- OrzQuin (9), SienLek, GrzepGeom, BiałKat (2), GórnTroas (31), KochFrag, JanNKar (3), SarnStat; -e- Mącz (23) KochCn, KochCz (2); -é- : -e- Oczko (1 : 2), KochPhaen (4 : 2).

Fleksja
sg pl
N Grék Grekowie, Grécy, Gr.
G Gréka Grékow
D Grékowi Grékom
A Gréka Gréki, Grékow
I Gréki(e)m Gréki, Grékami
L Grékach
V Gréku Grékowie

sg N Grék (34). ◊ G Gréka (14). ◊ D Grékowi (4). ◊ A Gréka (4). ◊ I Gréki(e)m (5). ◊ V Gréku (2). ◊ pl N Grekowie (447), Grécy (16), skrót Gr. (1); -y SkarKaz; -owie : -y MiechGlab (1 : 2), BielKron (80 : 6), KwiatKsiąż (1 : 1), KochMon (4 : 1), PaprPan (5 : 1), SkarJedn (162 : 2), StryjKron (6 : 1), PowodPr (2 : 1). ◊ G Grékow (232); -ów (31), -(o)w (231). ◊ D Grékom (94); -óm (10), -(o)m (84). ◊ A Gréki (84), Grékow (5); -i : -ów BielKron (28 : 1), SkarJedn (30 : 3), GórnTroas (5 : 1); ~ -ów (1), -(o)w (4). ◊ I Gréki (67), Grékami (10); -ami CzechEp, LatHar; -i : -ami SkarJedn (10 : 5), SkarŻyw (2 : 2), StryjKron (1 : 1). ◊ L Grékach (11); -ach (9), -åch (2) SkarJedn (9 : 2). ◊ V Grékowie (4).

Sł stp brak, Cn s.v. Greczyn, Linde XVIII w.

1. n-ethn; człowiek żyjący na terenach dawnego państwa greckiego; Graecus Murm, Mymer1, Mącz, Cn; Achaeus, Achivus, Argolicus, Argolida, Doricus, Hellenus, Inachida, Pelasius Mącz (877): BierEz G3v; Murm 30; Mymer1 32; ieſt też drugi rodzay thego ziela ktory zową groecowie Ciclatemon FalZioł I 106c, I 107c, IV 2d, V 108v; BielŻyw 23 [3 r.], 25, 150, 168; GlabGad A4v; MiechGlab *2v, *8v, 27, 42 [3 r.], 65, 71; KłosAlg Av; HistAl A2, B5 [2 r.], B8v, C [2 r.], C2v (15); KromRozm III A5, B5v, I6; GliczKsiąż B5v; GroicPorz kk3; RejWiz 86v; Leop HHh4, 2.Mach 4/36, PP4; AGis Lácedemońſki/gdy Greki poráźił/ Tedy im był dobrą myſl/ bárzo iákoś ſkáźił. RejZwierz 38, 17v, 20v, 37v [2 r.], 47v, 69; BibRadz I 218v, 478v; y zową to Grȩkowie Αξια, to ieſt/ meritum ono iſte/ ktorego godny godźien ieſt OrzRozm O3v, Cv, G2, O3v; Potym Thezeus Ateńſki krol Helenę wzyął/ potym Parys/ á ſtąd były wielkie roznice miedzy Greki á Troiány powſtáły. BielKron 22; O Grekowie ieſzcżeſcie nie ſyći krwie Troiáńſkiey BielKron 60; HEráklius [...]/ ten záſię dobył Syryey/ Egiptu/ Grekow BielKron 164v, 7, 7v, 8v [2 r.], 21v, 25 (218); KwiatKsiąż H2v, H3, H4, H4v [2 r.], I2v; Pelasia, olim Thessalia dicta aut Peloponesus, Pelasii populi ibidem, Grekowie. Mącz 286c; Semigraecus, Półgreká, Mącz 381d, 2c, 15d, 16d, 21a, 31b (23); Tym ſámym Argumentem Orator wielki v Grékow Demoſthenes/ wſzytkę moc burzy Philipá Królá Mácedońſkiégo OrzQuin Q2, C2, Fv, O4v [2 r.], P4, Q2v (10); Prot B, E; SienLek 91v, 130v, V2v; GórnDworz B, F4v, F7v, X3, Y4; Między wſzytkimi śiedmią Náuk/ kthóré przodkiem od Graekow do Rzymian/ á potym od Rzymian do nas przyſzły/ [...] niemáſz zacnieyſzéy/ [...] iáko ieſt Geometria GrzepGeom A3, A4v; RejPos 22; KuczbKat 150; RejZwierc 50, 147, 167v, 168; BielSpr 11 [2 r.], 16v, 24, 24v, 28 [2 r.] (19); Słuchaj mie Trojaninie, i ty Greku zbrojny, Słow Parisowych, ktory początkiem tej wojny KochMon 22, 19, 20, 21, 22 [2 r.], 23 (15); BudBib b3 [2 r.], b4v, I 219b marg, 386d marg, 424b marg, 447c marg, 2.Mach 4/36; BudNT Act 17/4, 18/17, Rom 2/9, 10, Ii6, Kk8; CzechRozm 60v; Więc káwálkator dobry ále nie ná konie/ Na báchmáty co Grecy walcżyli więc o nie. PaprPan I2, A3v, C4v, I2, L3v, M4v (20); Grekowie tákie namiętnośći zową Pathe ModrzBaz 18, 26v, 130v [2 r.]; SkarJedn 155, 216, 258; KochOdpr A3v, A4 [3 r.], B, B3v, B4v (15); Oczko 2v, 6; StryjKron 16 marg, 21, 36, 46, 56 (15); CzechEp 63, 64, 67, 254, 258, 327; Fráſzká v mnie twé herby/ y wśi pełné kmieći: Háńbá (mówią Grekowie) bohátirſkié dźieći. KochFr 84; KlonŻal B3v; Láncuchy gwiazdá ſpięłá/ od Grekow názwána/ Niebieſki węzeł. KochPhaen 10, 2, 6, 9, 13, 20; ReszHoz 115, 134; ReszList 189; WerGośc 264 [2 r.], 265; KochProp 12; Calep 965a; Znáć męſtwo Pyrrhuſowe/ pięknie Grékom ſłużył GórnTroas 26, 4, 6 [2 r.], 16, 21, 29 (31); KochCn B4; KochCz B2 [2 r.]; KochFrag 41; OrzJan 30, 64, 68; LatHar 27 marg, 86 marg, 375; WujNT przedm 14, s. 452, 483, 506 marg [2 r.], Rom 1/14, s. 841; JanNKar B3 [2 r.], B4v, C; SarnStat *6v; KlonKr A2v; PowodPr 26, 32; SkarKaz 40b; Káżda prof[e]ſſia ma ſwoie terminy/ zową to Grekowie nomina technica. KlonFlis F, A4, A4v; KlonWor 52; PudłDydo A2.
Szeregi: »(tak) Grekowie, (i, jako, ani, albo) łacinnicy (a. latynowie); Grecy z łacinniki« [szyk 20 : 3] (19; 4): GlabGad A3v; MurzHist A2v; KromRozm III C5; OrzRozm S4; od Káldeycżykow Babiloniey y Zydowie piſmá náwykli/ á od Bábilońcżykow Grekowie z Láćinniki BielKron 5v, 7, 159v, 335v; KwiatKsiąż F2; PLucne niedoſtáthki álbo pſowánie/ bywáią przyczyną rozmáitych chorob. Phthiſis zową Grekowie/ á tabes Láćinnicy: ktorey niemocy my właſnego imienia niemamy SienLek 91v; Toć ieſt obyczay mierzánia Pláców/ według piſánia Grékow y Látynow/ krótko vkazány. GrzepGeom I2v; BielSpr 28; BudBib c2, I 219, 301c marg, 354b marg [2 r.], 374a marg; Oczko 11v; JanNKar C2v [2 r.], C3; SkarKazSej 690a.

»Rzymianie, (i, a(l)bo) Grekowie« [szyk 11 : 8] (19): BibRadz I 428d marg; BielKron 336; oni Rzymiánie ſławni/ oni Grekowie mądrzy/ iednáiąc ſobie v poſpolſtwá miłość/ budowáli wielkie Theátrá GórnDworz O2, Ee7v; BielSpr B4, 3v, 16v, 29v, 33 (8); RejPosWstaw [1432]v; PaprPan A3v; ModrzBaz 105; StryjKron 36, 59, 95; SkarKazSej 678b.

a. Greccy tłumacze Biblii (16): A ták iáwno że y v Grekow przed tem było nápiſano/ Ouk Makran. To ieſt/ nie dáleko/ ále po tem zá niedbáłośćią piſárze słowko Vk/ przeſtąpili BudNT przedm c7, przedm d3v, k. N7v marg, O3v marg, V6v marg, q7, Hhv; Roku od początku świátá/ 5199. według Graekow: ále według textu Zydowſkiego/ około roku cżtery tyśiącznego/ máło co mniey ábo więcey: Roku 42. pánowánia Ceſárzá Auguſtá. WujNT 200, 522 marg, 556, 810, 866.
Szereg: »Grekowie i łacinnicy (a. łacina)« (4): Tom tu dlatego przypomniał/ aby káżdy wiedział/ że kśięgi święte ledá mędrkowie y ledá zá iáką przyczyną/ y v Grekow/ y v Láćiny/ y v Słowián fałſzowáli. Ale iuż o tych piſárzoch y o korektorzech doſyć/ iuż czaś o Heretykoch mowić. BudNT przedm b7v, k. A marg; To tedy wiedz iż nie oto tylko idzie/ dobrzeli Grekowie y Láćinnicy ſłowá Ezáiaſzowe przełożyli CzechRozm 128v, 127.
b. W odniesieniu do wyznawców wiary katolickiej wschodniego obrządku z okresu przed schizmą (291): Tenże zmyenkę czyniąc/ yáko ſye byłá zruſſyłá myędzy Greki gadká o duchu S. yeſtli yedney iſtnoſci z bogyem oycem y ſynem: piſſe iż przeſtáli wſſyſcy na tym co vznał koſcyoł Rzymſki. KromRozm III O5, M8, O4v, O6v, P6; Izaſz ty niewieſz/ iż Ormiánie y Grekowie/ byli zawżdy náprzećiwko tey pyſze Pápieżá Rzymſkiego [...] y nákoniec ſie dla tey pychy iego/ od kośćiołá Rzymſkiego oderwáli KrowObr 18, 16v, 18, 18v [3 r.]; Leop VVv; Po Alexándrowey śmierći/ Athánázyus Grek odpierał Arryanom/ przeto go wygnał Konſtáncyus z Egiptu BielKron 155, 155v [3 r.], 156, 159v, 169v, 178; RejPosWiecz3 97; BiałKat 128v [2 r.]; KuczbKat 105; Bo iáko ná to mieśce S. Chriſoſtom y Theophiláktus/ Grekowie/ ś. Ambroży/ Auguſtyn y Hieronym Láćinnicy piſzą/ to mieśce ſłuży przećiwko Kácerſtwu Márcyoniſtow y Mánicheuſzow/ y Tátianá Pátriárchy Enkrátytow WujJud 198, 98, 105v, 259v; BudNT przedm c3v [2 r.]; CzechRozm 14; y byli áſz do ſzoſtego Zboru Grekowie w iednośći Kośćielney. SkarJedn A8v; Iáko ſię Grekowie od Heretyctwá Monothelitow y Obrázoborcow náwrocili: y na śiodmym Zborze w Nicey z Rżymſkim kośćiołem ziednocżyłi. SkarJedn A8v, A4, A6, A6v, A8 [4 r.], A8v [4 r.] (211); Bądz teſz tego pewien iſz Ruś ná pocżątku práwowierną y Kátholicką wiárę/ gdy ieſzcże ná on cżás y Grekowie w poſłuſzeńſtwie kośćiołá Rzymſkiego żyli/ przyięli. SkarŻyw 576, 278 [2 r.], 301, 335 [3 r.], 337 [2 r.], 456 [2 r.], 576 [4 r.]; CzechEp 154, 226, 255, 355 [3 r.]; Piſze ták dáley X. A. o trzećiey oſobie w Boſtwie duchu ś. iáko od oycá/ y ſyná pochodźi/ mądrzy Grekowie/ byſtrymi rozumy ſwymi/ bárzo ſię vtknęli rć. Y coż prawdźiwſzego mógł powiedźieć? á ieſli ſię Grekowie potknęli/ cżemuż ich Kátoliká náſláduie/ izaż nie Grek był Atánázyus/ Cyrillus/ Grzegorz Názyáńſki/ Bázylius/ Chrizoſtom rć. Y owſzem ony ſynody przednieyſze/ izaż nie przez Greki odpráwowáne/ y po grecku nápiſáne były. Ieſli tedy X. A. Greki mędrkámi názywa/ niechayże ſam nie náſláduiąc ich mędrowáć przeſtánie NiemObr 142; LatHar 186, 285; WujNT przedm 11, 14 [2 r.], s. 556; PowodPr 57; SkarKaz 206b, 635b.
Szeregi: »(nie tylko) Grekowie i (ale i) łacinnicy; Grekowie z łacinniki« [szyk 8 : 3] (4; 7): Przyiechawſzy do Konſtántynopolá/ prośił Papieżá Agátoná áby Koncylium vdzyáłał dla ziednocżenia Grekow z Láćinniki BielKron 166v; SkarJedn A6v, [A*2]v, 293, 318, 334, D3, D5; CzechEp 266; CzechEpPOrz **3; Cżyni y Koncylium Niceńſkie ſtárodawne/ y inſze duchowne Seymy. w ktore to poſty iáko y wſzyſtkie inſze/ iż raz przez dźień y v Láćinnikow y v Grekow iadano/ nie trudno tego dowieść y z Bázyliuſzá S. LatHar 123.

»Grekowie, (i) Rzymianie; Grekowie z Rzymiany« [szyk 2 : 1] (2; 1): Ná koniec Ian Páleologus Krol Grecki [...] ziáchał ſię z Biſkupem Rzymſkim Ewgeniuſem Cżwartym. Tedy Grekowie y Rzymiánie z ſtrony rzecży wierze S. służących zgodziłi ſię. SkarJedn 328, 387, [d9]v.

[Niektore przykłady z podgrupy b. zachodzą na znacz. 2.]
W przen (1): miał Pan Bog káżdego cżáſu y w káżdym práwie ſtu lat y gęśćiey/ ſwoie Greki ktorzy kośćioł Rzymſki ocżyśćiáli/ y znim ſięiednocżyli SkarJedn 265.
2. Wyznawca prawosławia, czasem też grekokatolik (152): Grekowye/ Ormyánye/ Indy [...] wyęcey ſye ſnámi y z Rzymſkim koſćyołem/ niżłi z wáſſymi Luterany/ Sákrámentarzmi y Nowokrzczeńcy zgadzáyą. KromRozm I E4; gdy przyczyná vſtáwy tey vſtáłá y vſtáwá też záś vſtáłá po wſſem krzeſciyáńſtwye/ chybá Grekow á Ruśi/ ktorzy ſye yeſſcze dźyerżą KromRozm II x3v; A przed dwyemá ſty lat niemáły czás tám/ tákże y w Konſtántynopolu náſſy/ to yeſt ktorzy z námi á koſćyołem rzymſkim dźyerżeli/ á nye Grekowye pánowáli. KromRozm III L6, B6, G6v, H7, H7v, K7 (17); KrowObr 19, 235 [2 r.], Ss3; OrzList e; RejZwierz 85; Przeto też y dźiś Papież/ gdy Mſzą ſam śpiewa/ ná Orle ſtawa: co też y Grekowie czynią: y tu v nas w Przemyślu Władyká/ to ieſt Biſkup Ruski/ we Mſzą ná Orle ſtoi OrzRozm G4v; iáko Grekowie gdy dźieći krzcżą wſzytko w wodźie omocży/ mnimáiąc áby thym grzechow pozbyli. BielKron 457, 149, 168, 171, 251, 269v (10); SarnUzn E5; KuczbKat 125; BudNT przedm a6v, c3v [2 r]; CZteyzy ſię przycżyny nájduią/ dla ktorych Grekowie od iédnośći Kośćiołá S. y poſłuſzeńſtwá głowy ſwey Piotrá Rzymſkiego odſtąpili SkarJedn 167; By Grekowie wroćić ſię do S. iednośći chcieli/ nie ćięſzko by nam brody zápuśćić. SkarJedn 236; Roku páńſkiego 1438 [...] vcżynione ieſt Koncilium w Florencyey/ ábo iáko Grekowie mowią oſmy Zbor ták wſchodnich/ iáko y zachodnich Biſkupow SkarJedn 267; Był też ná nim imienim wſzytkich narodow Ruſkich/ przy Grekách ſtoiących/ Iſidor ábo iáko oni mowią Sidor Metropolitá Kijowſki. SkarJedn 268, kt, A3v, A4, A4v [2 r.], A8v (93); SkarŻyw 47, 319; że Declaruiemy się iż słuzby y Małzenstwa Ktoreby Kaplani [...] tak Katholikowi iako Ewangelikowi albo Grekowi [...] przedtym y napotym dawali firma etlegitimo bydzrozumiely ActReg 16, 16; LatHar 113, 621; WujNT 369; WysKaz 39; JanNKar C2.
Szeregi: »Grekowie, (i, a) łacinnicy; Grekowie z łacinniki« [szyk 5 : 3] (6; 2): KromRozm III O6v; Y ná tym też máło/ że inákſza Mſza ieſt v Grekow/ á inákſza v Láćinnikow/ gdyż iednáko y ći y owi poświącáią WujJud 235; Liſt S. vniey ábo ziednocżeniá Grekow z Láćinniki. SkarJedn 269, 268, 270, 272, 283, 307.

»Grekowie i Rzymianie« (1): Wiem iſz miedzy wámi wiele ieſt tákich/ ktorzy mowią: Iednáć to wiára v Grekow y v Rzymian/ ſami tylko Heretykowie/ Zwingliani/ Luterani/ Nowochrzcżeńcy/ y inni złą wiárę máią SkarJedn 349.

[Znaczenie to występuje wyraźnie głównie w tekstach treści niereligijnej]
3. Żyd mieszkający poza Palestyną i mówiący po grecku, tzw. hellenista (byli oni bardziej liberalni w poglądach religijnych); Graecus Vulg (4): A byli niektorzy z nich mężowie Cypryiczycy/ y Cyreneyczycy/ ktorzy wſzedſzy do Antyochiey/ mowili do Graekow/ (marg) do Żydow Graeczynow, wyż: cap: 6.1. ále ći ieſzcze byli nie vwierzyli. (‒) opowiedáiąc Páná Ieſuſá. WujNT Act 11/20, Act 6 arg, 1, 9/29.
4. Poganin; Graecus Vulg, PolAnt; gentes (pl) Vulg (31): KromRozm I Mv; KrowObr 201; Leop Rom 3/9, 10/12; Tymoteuſz/ ſyn niektorey niewiáſty Zydowki wierney/ wſzákoż z oycá Greká. BibRadz II 74d marg, Act 16/3, Rom 3/10; GrzegRóżn K3, Mv; RejAp 184v; A nie ieſt v niego brák áni miedzy Zydem áni miedzy Grekiem/ iedno ktokolwiek ſie chce vciec do miłoſierdzya iego/ káżdego wdzyęcżnie przyimuie ſwięte Boſtwo iego. RejPos 238v, 300, 341; A iż to záchowáć mamy/ vkazał nam przykład w tobie S. Páweł kiedy powiedał/ że Grekom y ſproſtnym ludźiom/ mądrym y proſtym/ był powinien KuczbKat 5; WujJud 53v; Syny lepak Iehudſkie y ſyny Ieruſzalimſkie przedawáliśćie ſynom Iewáńſkim [omnes gentes] (marg) To ieſt/ Grekom. (–) BudBib Ioel 3/6; CzechRozm 78; (Bo do onego cżáſu żaden nieśmiał Grekom to ieſt pogáńſtwu pereł Ewánieliey wieprzom/ y chlebá ſynowſkiego pſom miotáć) SkarŻyw 536; NiemObr 10, 86; ReszPrz 28; Czyli poydźie do roſproſzonych Pogánow (marg) wł: Graekow. ktore częſto kładzie zá wſzytkie Pogány. (—)/ y będźie vczył Pogány? WujNT Ioann 7/35; Byli też niektorzy Pogáni (marg) Graekowie G. (–) z tych ktorzy przyſzli byli żeby ſię modlili w święto. WujNT Ioann 12/20, Act 14/1, s. 464 marg, Act 18/4, s. 473 marg, Rom 3/9 (10).

Synonim: 4. poganin.

Cf GRECZANIN, GRECZYN

HG