[zaloguj się]
[pdf]

GRYF (45) sb m

gryf (42), Gryfus [w funkcji n-pers] BielKron (3). -y- (40), -i- (5); -f (28), -ff (15), -ph (1), -w (1).

Fleksja
sg pl
N gryf, Gryfus gryfowie, gryfi
G gryfa gryf(o)w
D gryfowi
A Gryfa, gryf gryfy
I gryf(e)m gryfy, gryfami
L gryf(a)ch

sg N gryf (9), Gryfus (1). ◊ G gryfa (1). ◊ D gryfowi (2). ◊ A Gryfa (2), gryf (1). ◊ I gryf(e)m (2). ◊ pl N gryfowie (11), gryfi (1) KmitaSpit. ◊ G gryf(o)w (8). ◊ A gryfy (3). ◊ I gryfy (2) BielKron, Mącz, gryfami (1) KmitaSpit. ◊ L gryf(a)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII (z Cn) – XVIII w.

1. Strzegące złota legendarne zwierzę o głowie i skrzydłach orła, a lwim tułowiu, słynne z czujności i siły; gryphus Murm, BartBydg; gryps Mymer1, Cn; grypho BartBydg, Mącz; gryphs Murm; grypes, picus Mącz; gryphes Calep; vultur aut aquila maxima aut alia rapax avis bipes adunco rostro ... non quadrupes ... lupi magnitudine, cruribus et unguibus leonis, pennis in pectore rubris, in collo caeruleis, in reliquo corpore nigris, oculis igneis Cn (32): Murm 42; BartBydg 66; Niemaſz też tham żadnych Gryffow pthakow wielkich czo by złoto wykopowali. MiechGlab 63, *5, *8v, 63; HistAl M2v, M4v [2 r.], M5 [3 r.]; Arymáſpi/ w Tátárſkich kráinach ſie rodzą/ [...] á záwżdy walcżą z Gryfy o złoto y o perły. BielKron 8; Miedzy ptaki ktore máią páznogieć dłuzſzy w tyle niż ná przodku nie iedzcie/ iáko Orzeł/ Gryff/ Sęp/ Kániá/ [...] y ine tákie. BielKron 36v; Grypes vel Gryphones, Grifowie ſą wielkie zwierzęta yáko Lwowie á k temu máyą skrzydłá. Mącz 150a, 16a, 299a; BielSen 7; KochPieś 1; Calep 466a; Ani ták Gryfi lotni złotá ſwego chronią/ A Mrowki iádowite kruſzcow ſwoich bronią. KmitaSpit A2, A4v, B4; SapEpit ktv; GRyffowie ſtrzegą złotá/ y biią ſie o nie/ Ták w południowey iáko y w pułnocney ſtronie. SzarzRytLeśn ktv.

W charakterystycznych połączeniach: gryf lotny; z gryfy (gryfami) walczyć (3).

Szereg: »gryf, (a(l)bo) nog« [szyk 2 : 1] (3): Mymer1 25; Takież piſali dawni Hiſtoricl [!], iakoby w onich ſtronach było mnoſtwo złota y ſrebra, ktore ptaci Gryffowie abo Nogowie wykopuiąc chowaią á ſtrzegą MiechGlab *4v; BudBib I 59b marg.
a. Wizerunek gryfa jako godło (4):
Wyrażenia: »gryf biały« [szyk: 1 : 1] (2): Bełſka [ziemia] nośi biały Gryff z koroną w cżyrwonym polu. BielKron 425, 425v.

»gryf czerwony« [szyk 1 : 1] (2): Słupſkiego kſięſtwá cżyrwony Gryf w białym polu. BielKron 425v, 383v.

2. Żyrafa (1): Camelopardalis ‒ Gryff. Calep 155a.
3. n-pers (12):
a. Nazwa herbu (9): Klaſztor w Szcżyrzycżu ktory pierwey był w Ludzimirzu [...]/ záłożył Teodorus Woiewodá Krákowſki z domu Grifow. BielKron 364, 352v, 355v, 358, 370; KochJez A4v; PudłFr 43; SarnStat 990; Ale Polſcy Gryffowie nie ták ządni złotá/ Iáko wolnośći ſtroże/ w ktorych tá ochotá/ Ze y vmrzeć zá wolność zyſkiem poczytáią SzarzRytLeśn ktv.
b. Według Bielskiego przydomek jednego z królów syryjskich Antiochów, może Hieraxa (‘Jastrzębia’), co jednak jest sprzeczne z chronologią opisywanych wypadków (3):
Zestawienie (3): zá niego był obległ Ieruzálem Antyochus Gryfus/ ále go pieniądzmi vbłagał iż odſtąpił BielKron 118v, 118v, 128v.

Synonim: 1. nog.

ZCh